15-Мавзу. Диний мутаасибилик ва диндорлик

Терроризм тушунчаси ва унинг асосий белгилари. Терроризм
(лотинча – «қўрқитиш», «ваҳимага солиш») – аҳолининг кенг қатламларида
ваҳима ва қўрқув уйғотиш, жамиятда беқарорлик келтириб чиқариш орқали
давлат ҳокимиятини эгаллаш мақсадига қаратилган жиноий фаолиятдир.
Террор – оммавий ва сиёсий мақсадларга эришиш учун зўравонликдан
ҳамда зўравонлик қилиш билан таҳдид солишдан мунтазам фойдаланишдир.
Шундай қилиб, «террор» душманни жисмоний зўравонлик йўли билан
қўрқитиш, ҳатто уни жисмонан йўқ қилишни англатади. «Терроризм» эса
террор амалиётидир. Бу икки тушунчани шу тарзда чегаралаш мақбул бўлса,
у ҳолда террордан келиб чиққан терроризм асло янги ҳодиса бўлмай, бугунги
кунгача асрлар қўйнидан етиб келган, деб ҳисоблаш мумкин.
Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексида “терроризм”га қуйидагича таъриф берилган: “Терроризм – халқаро муносабатларни мураккаблаштириш, давлатнинг суверенитетини, ҳудудий яхлитлигини
бузиш, хавфсизлигига путур етказиш, уруш ва қуролли можаролар чиқариш,
ижтимоий-сиёсий вазиятни беқарорлаштириш, аҳолини қўрқитиш мақсадида
давлат органини, халқаро ташкилотни, уларнинг мансабдор шахсларини,
жисмоний ва юридик шахсни бирон бир фаолиятини амалга оширишга ёки
амалга оширишдан тийилишга мажбур қилиш учун зўрлик, куч ишлатиш,
шахс ёки мол-мулкка хавф туғдирувчи бошқа қилмишлар ёхуд уларни амалга
ошириш таҳдиди, шунингдек, террорчилик ташкилотининг мавжуд бўлишини, ишлаб туришини, молиялаштирилишни таъминлашга террорчилик ҳаракатларини тайёрлаш ва содир этишга, террорчилик ташкилотларига ёхуд террорчилик фаолиятига кўмаклашаётган ёки бундай
фаолиятда иштирок этаётган шахсларга бевосита ёки билвосита ҳар қандай
маблағ-воситалар ва ресурслар бериш ёки йиғишга, бошқа хизматлар
кўрсатишга қаратилган фаолият”.
Юқорида келтирилган таърифларда терроризмнинг ниҳоятда муҳим
бир хусусияти – унинг муайян сиёсий мақсад ёки амалий натижаларига эмас,
балки у ёки бу хуруж натижасида одамлар орасида, ижтимоий фикрда юзага
келадиган хавотирли акс-садо, шов-шувга эришишга қаратилгани
таъкидланган. XX асрнинг 60-йилларидан бошлаб, терроризмнинг
можароларни келтириб чиқарувчи ҳодиса сифатидаги салоҳияти, бутунбутун минтақалар йўналиши турлича бўлган террорчи ташкилотлар ва
гуруҳлар фаолият кўрсатган жойларга айланиб қолди. Бунинг натижасида,
террорчилик ҳаракатининг кўламигина эмас, балки методлари ҳам ўзгарди.
Унинг энг даҳшатли кўринишларидан бири – ўзини аввалдан ўлимга
тайёрлаган террорчи-камикадзелар томонидан амалга оширилаётган
ҳаракатларни келтириш мумкин.
Мусулмон мамлакатларида террорчи уюшмалар оммавий бўла
олмагани учун аҳолининг кенг қатламлари номидан ҳаракат қилиш
таассуротини уйғотиш мақсадида диний шиорлардан ниқоб сифатида
фойдаланадилар.
Демак, террор, террорчилик фаолияти, террорчи биргаликда бир бутун
ҳодиса сифатида терроризмни ташкил этади. Ҳозирги даврда у глобал миқёс
касб этиб, халқаро терроризм шаклини олди.
“Халқаро терроризм” тушунчаси давлатлар, халқаро ташкилотлар,
сиёсий партия ва ҳаракатларни беқарорлаштиришга қаратилган сиёсий
қўпорувчилик фаолиятини ифодалайди. У оғир жиноятлардан бўлиб, узоқ
давом этган жараёнларнинг ҳосиласи ҳисобланади.
Халқаро терроризм феномени, айниқса, ХХ аср бошларида авж ола
бошлади, яъни халқаро терроризмга қарши курашда давлатлараро
ҳамкорликни йўлга қўйилиши ўтган асрнинг 30-йилларидан бошланган.
Масалан, 1934 йилда Мадридда бўлиб ўтган жиноятчиликка оид қонунларни
унификациялаштириш муаммоларига бағишланган конференцияда
терроризмнинг «Аҳолини даҳшатга солиш ва ҳар қандай ижтимоий
ташкиллашувни йўқ қилиш мақсадида бирор бир воситани қўллаш» деган
маънодаги таърифи қабул қилинишига эришилган. 1937 йилда 20дан ортиқ
давлат терроризмнинг олдини олиш ва бундай ҳаракатлар учун жазолаш
ҳақидаги Конвенцияни имзолади.
Бугунги кунда террорчилик услублари анча кенгайганини таъкидлаш
зарур. 1970-йилларда бирор шахс ёки сиёсий арбобга қарши уюштирилган
террор амалиёти кўпроқ учраган бўлса, ҳозирда жамоат жойларида, самолёт,
автобус ва поездларда портлашларни содир этиш орқали кўплаб тасодифий
кишиларнинг қурбон бўлишига олиб келадиган қўпорувчиликни амалга
оширишга эътибор берилмоқда. Экспертларнинг фикрича, бундай ҳаракатлар
биринчи навбатда нобуд бўлганлардан кўра, унинг гувоҳларига қаратилган.
Халқаро террорчилик ҳаракатларининг асосий белгилари:
– халқаро ҳуқуқ ҳимоясидаги объект ёки субъектларга қарши
қаратилгани;
– давлатлар чегараларини бузиш орқали амалга оширилиши;
– аъзолари икки ёки ундан ортиқ давлат фуқаролари, шу жумладан,
ёлланма шахслар бўлган экстремистик гуруҳлар томонидан содир этилиши;
– экстремистик гуруҳлар таркибида қўпорувчилик ҳаракатлари бўйича
хорижлик йўриқчиларнинг қатнашиши;
– экстремистик гуруҳ аъзоларининг бошқа давлатлар ҳудудида ташкил
этилган махсус лагерларда тайёргарлик кўриши;
– тайёргарлик кўриш ва қўпорувчиликни содир этишда хорижий
давлатлар ва экстремистик уюшмалар ёрдамидан, халқаро тус олган
ноқонуний қурол-яроғ савдоси ва наркобизнесдан келадиган молиявий
манбалардан фойдаланиши.
Муайян мамлакат ҳудудида содир этилган террорчилик хуружида қайд
этилган у ёки бу белгиларнинг бўлиши, унга халқаро мақом берилиши ва
шундан келиб чиқиб, унга мос чоралар кўрилишига олиб келади.