16 Ma’ruza. Kimyoviy adsorbtsiya. Maruza rejasi

16.3.Gazni oltingugurtdan tozalash. 
Gazni oltingugurtdan tozalash uchun etanolamin eritmasidan foydalaniladi, agar ammiak 
(NН
3
) molekulasining bir atom vodorodini (C
2
H
6
) gruppasi bilan almashtirilsa, monoetanolamin 
C
2
H
5
ONH
2
ikki atom vodorodini almashtirilsa dietanolamin, uch atom vodorodini almashtirilsa 
trietanolamin hosil bo`ladi. Barcha etanolaminlar vodorodsulfid bilan beqaror birikma hosil qiladi. 
Shuning uchun gazni tozalashda ko`proq foydalaniladi. Monoetanolamin bilan seravodorodning 
o`zaro ta‘siri quyidagicha yoziladi. 
C
2
H
5
ONH
2
+H
2
S


C
2
H
5
OSH +NH
3
Bu qayta reaktsiya. Oddiy sharoitda bu reaktsiya chapdan o`ngga, ya‘ni monoetanolamin 
seravodorodni yutadi. Harorat 70 – 100
0
С ga ko`tarilsa, reaktsiya o`ngdan chapga harakatlanadi. 
Etanolaminlarni asosiy hossalari. 
16.1-jadval 
Ko`rsatkichlar 
МЭА 
ДЭА 
ТЭА 
Kimyoviy formulasi
С
2
Н
5
ONH
2 
(C
2
H
5
O)
2
NH 
(C
2
H
5
O)
3
N 
Zichligi, kg/m
3
1018 
1101 
1120 
Molekulyar og`irligi
61 
105 
149 
Eruvchanligi, % da:
Suvda
100 
100 
100 
Uglevodorodda
0 
0 
0 

---

3 
20 – 40
0
С da seravodorod va is gazi yutiladi, tuyingan eritmani 105 – 170
0
С gacha 
qizdirilganda ajralib chiqadi.
16.1-rasm. MEA eritmasi bilan gazni tozalash qurilmasining texnologik sxmasi. 
I- gaz tozalashga; II – toza gaz; III – tozalangan eritma (MEA); IV – tuyingan MEA 
eritmasi; V – nordon gaz. 
1. Ajratgich; 2. Absorber; 3. Nasos bilan gidravlik trubina; 4. Ekspanzer; 5 – 10. 
Xolodilnik; 9. Desorber; 11. Separator; 13. Paropodogrevatel (bug isituvchi). 
Tozalash uchun uzatilayotgan gaz I – ajratgich uzatiladi. Bu yerda MEA eritmasi 
absorberda ko`piklanmasligi uchun to`liq kondensat ajratib olinadi. Vodorodsulfid va is gazidan 
gazni tozalash jarayoni absorber 2 – da amalga oshiriladi. Absorber yuqori qismidan MEA eritma 
III – ga uzatiladi, pastdan gaz uzatiladi. Absorber yuqori qismidan tozalangan gaz II – ga chiqadi 
va iste‘molchiga jo`natiladi. 
Seravodorod va is gazi bilan to`yingan eritma IV – absorberning pastki qismidan chiqib, 
gidravlik trubina 3 – ga uzatiladi. U yerda eritma energiyasidan foydalaniladi. Shuning uchun 
eritma bosimi tezda pasayadi (misol, Kanadadagi Rimbi zavodida – 67*10
5
dan 7*10
5
MPa). Bu 
yerdan chiqqan eritma ekspanzer 4 – ga tushadi. Unda absorberda eritma orqali y o’tilgan 
uglevorodlar ajratib olinadi. 
To`yingan eritmani regenratsiya qilish, ya‘ni tozalash disorberda amalga oshiriladi. 
Disorberda issiqlik va masla almashinishini ta‘minlovchi tarelkalar joylashgan. Bu jarayon 
desorber pastida qaynatgich yordamida qizdirish natijasida eritmaning bug`lanishi va disorber 
yuqori qismidan kiritilayotgan perogaz aralashmasi kondensatini sovugan odorlashishni 
(orosheniya) kiritish natijasida erishiladi. 
Eritmani to`liq tozalash jarayoni shu holda amalga oshiriladi. Tozalangan eritma 
desorberdan siqib teploobmennik 8 – da to`yingan moddaga issiqlik beradi va yig`uv 7 – idishga 
uzatiladi. Yig`uv idishidan eritma nasos 6 – yordamida xolodilnik 5 – orqali uzatiladi. 5 – dan 
o`tgan eritma gidravlik trubinali nasos yordamida absorber yuqori qismiga uzatiladi. 

---

4 
Desorber vazifasi. Desorber yuqorisidan chiqayotgan parogaz aralashmasi xolodilnik 10 
– da yaxlitlanadi va ajratgich 11 – da nordon gaz va flegmaga ajratiladi. Bu yerdan nordon gaz 
oltingugurt tsexiga yuboriladi. Flegma esa desorber yuqori qismiga 12 – nasos yordamida 
uzatiladi. 
Gazni tarkibidagi oltingugurtni seolit yordamida tozalash sxemasi.