16-Mavzu: Atom orbitallarning gibridlanishi va

3.10-rasm. Metan, suv va ammiak molekulasidagi kimyoviy bog`larning hosil bo`lishi.
Turli molekulalarning geometrik shakli va gibridlanish turi

Gibridlan ish turi	Molekulaning geometrik shakli	Markaziy atomning joylanishi*	Valent burchaklar, o	Misollar
sp sp sp sp^2 sp^2 sp^2 sp^2 sp^3 sp^3 sp^3 sp^3 sp^3 sp^3 dsp^2 sp^3d sp^3d^2	CHiziqli CHiziqli CHiziqli Tekis uchburchak Burchakli Burchakli Burchakli Burchakli Burchakli Trigonal piramida Trigonal piramida Tetraedr Tetraedr Tekis kvadrat Triginal bipiramida oktaedr	A-E-A A-E-A A-E-B EA3 EA2(:) EA2(:) AEB (:) EA2(:) EA3(::) EAB(::) EA3(:) EA3(:) EA4 EABCD EA2B2 EA5 EA6	180 180 180 120 120, 130 120 dan kam 120 104,5 104, 111 107,3 104,5; 100 106 109^o28 109^o28	F-Be-F O=C=O H-CN BCl3,SO3,BF3 SO2 NO2 H2SO3 [NO2]^- H2O HOCl,HClO2 NH3, H3O^+,PCl3 HClO3 CH4,CF4,CCl4, SiH4,SiCl4 HClO4,H3PO4 H2SO4 [Pt(NH3)2Cl2] PF5,PCl5 K3[FeCN]6 Ba2[XeO6]

2. 
   Valent bog’lanish metodi, elektron orbitallarning gibridlanish haqidagi g’oyalarga asoslanib moddalarning tuzilishi, molekulalarda valent bog’larning yo’nalishi va ko’pgina moddalarning molekulyar geometriyasini izoxlab bera oladi. Ammo ba’zi moddalarning tuzilishini bu nazariya asosida izohlab bermaydi. Ma’lum bo’lishicha ba’zi moddalarda elektron juftlar yordamisiz bog’lanish hosil bo’lishi aniqlandi. Masalan, XIX asrning oxirida Tomson vodorodni elektron oqimi bilan bombardimon qilish natijasida hosil bo’lgan molekulyar vodorod ioni H⁺₂ tarkibida faqat birgina elektron bor. Bu zarrachada yadrolararo masofa 1,06 A0 (0,106 nm), uning bog’lanish energiyasi 256 kJ∙mol-1 va H₂⁺ molekula ancha barqaror zarrachadir. Shuning uchun yadro, ikki yadro bir-biri bilan birgina elektron orqali bog’lana oladi, ya’ni bir elektronli bog’lanish ham mumkin ekan degan xulosaga kelish mumkin. Tekshirishlardan ma’lumki, faqat takibida toq elektron bo’lgan molekulalar magnitga tortiladi. Kislorod qattiq holatda magnitga tortiladi. Vaholanki, kislarodda toq elektronlar yo’q, ammo u magnitga tortiladi. Valent bog’lanishlar metodi kislarodning magnit hossalarini izohlay olmaydi.
   

Vodorod molekulasining hosil bo’lishini kvantlar mexanikasi asosida izohlash uchun V.Geytler va F.London 1927 yilda taklif qilgan va L.Poling rivojlantirgan.
Valent bog’lanishlar metodini quyidagi 2 prinsip orqali tushuntirish mumkin: