16-Mavzu: Iqtisodiyot bo’yicha Nobel mukofoti layreatlarining g’oyalari. Mavzu rejasi

George Stigler (1911-1991, Rentoy shahri AQSH) - amerikalik iqtisodchi. Vashington shtati universitetni tugatgan (1931), Chikago universiteti doktori (1938). S. birinchilardan boʻlib formal mikroiqtisodiy nazariyalarda sanoat tashkilotlari toʻgʻrisidagi bilimlarni keng qoʻllash gʻoyasini ilgari surdi. Real bozor jarayonlarini bahrlashda raqobat va monopoliyaning klassik modellarini qoʻlladi. S. meqnat taqsimoti, sanoat tuzilmalari, bozorlar faoliyati, iqtisodiyotni davlat tomonidan tartiblashning sabab va oqibatlari muammolarini chuqur tadqiq etgan. S. iqtisodiy tafakkur tarixi sohasida ham tanikli olim. U D. Rikardotsan AQShning mashhur iqtisodchisi va jamoat arbobi J. K. Gelbreytgacha boʻlgan iqtisodchi olimlarning gʻoyalarini taxlil etgan va uning bu tadqiqoti barcha mutaxassislar tomonidan yuqori baholanadi. Nobel mukofoti laureati (1982)^[1].
SEN (Sen) Amarta (1933, Hindiston, Bengaliya shtati) — asli hindistonlik boʻlgan amerikalik iqtisodchi. Kembrij (Buyuk Britaniya) universitetidagi Trinti kollejida oʻqituvchi, Garvard (AQSH) universitetining xizmat koʻrsatgan professor Amerika iqtisodiy uyushmasining prezidenti (1994). S.ning 1981 yil yozilgan "Kambagʻallik va ochlik: yutuq va muammolar toʻgʻrisida ocherk" nomli kitobi unga katta shuqrat keltirdi. S. bu asarida oʻzi boshidan kechirgan va koʻrgan, ochlik va kambagʻallik muammolarini hamda ijtimoiy yordam masalalarini har tomonlama tadqiq qildi. Nobel mukofoti laureati (1998).^[1
1970 yilda (ikkinchi bo’lib) Nobel mukofoti P.Samuelsonga «statik va dinamik iqtisodiy nazariyani rivojlantirilgani va shu bilan iqtisodiyot fani tahlilini yanada yuqoriroq pog’onaga ko’tarishga hissa qo’shgan ilmiy ishi uchun» berildi. Quyida shu iqtisodchining iqtisodiy g’oyalari to’g’risida fikr yuritiladi.
Pol Antoni Samuelson (1915) Chikago universitetida ta’lim olgan (1932-1935) Garvard oliy maktabida A.Xansen, V.Leont’ev, Y.Shumperetlardan ilm o’rgandi. 1941 yildan Massachusets texnologik institutida ishlay boshladi (dastlab professor assistenti). Amerika iqtisodiy assostiastiyasi (1961), Ekonometrik jamiyat (1951). Halqaro iqtisodiy assostiastiya (1965-1968) prezidenti bo’lib saylangan. Olim nazariyotchi bo’lish bilan birga, AQSh prezidenti yordamchi, «Newsweek» jurnalida faol ishtirok ham edi. Biz bu olimni asosan «Ekonomiks» kitobi muallifi sifatida yaxshi taniymiz. Samuelsonning bu kitobi dastlab 1948 yili chop etildi va 14 marta qayta nashr etilib, hozirgi iqtisodiy ta’limotlarning asosiy yo’nalishlaridan birini tashkil etadi.
1992 yilda bu kitob Vilyam Nordxaus bilan hammualiflikda nashr etildi. «Ekonomiks» kitobi «Ekonomika» nomi bilan rus tiliga ag’darildi.
Ma’lumki, hozirgi zamon (XX asr) iqtisodiy ta’limotlarida uch asosiy: 1)neoklassik; 2) keynschilik va 3) institustional yo’nalishlar mavjud bo’lib, Samuelson shulardan birinchisining vakili sifatida ijod etgan.
Ester Duflo (fr. Ester Duflo, 1972 yil 25 oktyabrda tug'ilgan) - frantsuz iqtisodchisi, Massachusets Texnologiya Instituti professori (AQSh). 2019 yilgi Alfred Nobel Memorial Iqtisodiy mukofoti "global qashshoqlikka qarshi kurashga eksperimental yondoshganligi uchun" laureatiPol Robert Milgrom (1948 yil 20-aprelda tug'ilgan [1], Detroyt, Michigan) - amerikalik iqtisodchi, iqtisodiyot bo'yicha Nobel mukofoti sovrindori (2020) (Robert Uilson bilan birgalikda) "xarobalar auktsionlari nazariyasini takomillashtirgani va ularning yangi ixtirolari uchun" formatlari "deb nomlangan.
Pol Maykl Romer (1955 yil 7-noyabrda tug'ilgan, Denver, Kolorado) - amerikalik iqtisodchi. 2002 yilda Recktenwald mukofoti sovrindori, Jahon bankining bosh iqtisodchisi [1] (2016 - 2018 yil yanvar). Nyu-York universiteti biznes maktabi iqtisodiyot professori. "Innovatsiya va iqlimni o'sish iqtisodiyotiga qo'shganligi uchun" (Uilyam Nordxaus bilan), iqtisodiyot bo'yicha 2018 yilgi Nobel mukofoti sovrindori, "texnologik innovatsiyalarni uzoq muddatli makroiqtisodiy tahlilga qo'shilishi uchun" qismida