16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

Kalit so‘zlar: “Tarixi.Rashidiy”,.“Zafarnoma”,.temuriylar,.shayboniylar.
Tarix. sahifalariga. nazar. tashlar. ekanmiz,. buyuk. o‘tmishimni. o‘zida. mujassam. etgan.
ko‘plab. tarixiy. asarlar. yaratilganiga. guvoh. bo‘lamiz.. Markaziy. Osiyo. xalqlari. tarixini. o‘zida.
mujassamlashtirgan.ana.shunday.asarlar.sirasiga.Sharafiddin.Ali.Yazdiyning.“Zafarnoma”.(“Zafarli.
yurishlar.dostoni”),.Fazlulloh.Rashididinning.“Jome.ut-tavorix”.(“Tarixlar.to‘plami”),.Otamalik.
Juvayniyning.“Tarixi.jahonkushoy”.(“Fotihlik.tarixi”),.Muhammad.Mirxondning.“Ravzat.us-safo”.
(“Poklik.bog‘i”),.Hofiz.Tanish.Buxoriyning.“Abdullanoma”,.Zahiriddin.Muhammad.Boburning.
“Boburnoma”,.Muhammad.Haydar.Mirzoning.“Tarixi.Rashidiy”,.Munis.va.Ogahiyning.“Firdavs.
ul-iqbol”.(“Baxtu.saodat.jannati”),.Muhammad.Yusuf. Bayoniyning.“Shajarayi.Xorazmshohiy”.
va.boshqa.asarlar.kiradi..Ushbu.asarlar.turli.davrlarda.turli.tarixiy.sharoitlarni.hamda.davrlarni.
ifoda. etsada,. ularda. umumiy. holat. xalq. va. millatning. o‘tmishini. o‘zida. aks. ettirganligi. bilan.
ahamiyatlidir..Ushbu.asarlar.orasida.“Tarixi.Rashidiy”.asari.alohida.ahamiyatga.ega.asar.sifatida.
baholanadi.. 1541-1546-yillarda. yozilgan. ushbu. asarda. Mirzо. Muhаmmаd. Hаydаr,. tеmuriylаr.
dаvlаtining.inqirоzi,.ya’ni.ХV.аsrning.80-90.yillаridаgi.siyosiy.vоqеаlаr.nаtijаsidа.vilоyatlаrdа.
sеpаrаtizmning. kuchаyishi. оqibаtidа. yuz. bеrаyotgаn. vоqеаlаr. ,. shayboniylar. sulolasining.
hokimiyatga.kelishi,.Zahiriddin.Muhammad.Boburning.davlat.hokimiyatini.mustahkamlashdagi.
ishlarini. qalamga. oladi.. Asarning. tarix. ilmidagi. ahamiyati. shundaki,. muallif. unda. aks. etgan.
voqealarning.ko‘pchilligini.bevosita.o‘zi.boshidan.kechirgan.voqealar.tashkil.etadi..Asar.forsiy.
tilda. yozilgan. hamda. ikki. kitobdan. iboratdir[1].. Muhammad. Haydar. shaxsiyati. borasida. ham.
aytish.o‘rinliki.u.o‘z.davrining.nafaqat.mohir.sarkardasi,.tarixchisi.hamda.Sharqiy.Turkisstonda.
tashkil. topgan. Sa’diya. davlati. yuqori. lovozimlarda. ishlagan. amaldor. va. Kashmirni. o‘n. bir. yil.
davomida. boshqargan. hukmdordir.. Zahiriddin. Muhammad. Bobur. u. haqida. “Boburnoma”ning.
ikki.qismida.aytib.o‘tadi:.“Hаydаr.mirzо.edi..Оtаsini.o‘zbеk.o‘lturgаndin.so‘ng.kеlib,.mеning.
mulоzаmаtimdа. uch-to‘rt. yil. bo‘ldi,. so‘ngrа. ijоzаt. tilаb,. Kоshg‘аrgа. хоn. qоshigа. bоrdi.. Bu.
tаriхdа.dеydurlаrkim,.tоyib.bo‘lub,.yaхshi.tаriqа.pаydо.qilibtur..Хаt.vа.tаsvir,.o‘q.vа.pаykоn.vа.
zihgir.hаr.nimаgа.iligi.chаspоndur..Tа’bi.nаzmi.hаm.bоrdur..Mаngа.аrzаdоshti.kеlib.edi,.inshosi.
hаm.yomоn.emаs”[3..–b.58]
“Tarixi.Rashidiy”.asarida.podshoh.va.xonlarning.oltita.sulolasi.tarixini.yoritishga.keng.o‘rin.
beriladi:.Temuriylar,. boburiy,. shayboniy,. mo‘g‘ul. xonlari,. qozoq. xonlari,. safaviylar. shajaralari.
yaxlit. holda. tarixiylikda. yoritiladi.. Tarixiy. merosimizda. bunchalik. ko‘p. sulolalarni. o‘zida.
birlashtirgan. tarixiy. asarlar. kam. uchraydi.. Muallif. tarixni. real. voqelantirishda. o‘zidan. oldin.
yozilgan.“Zafarnoma”.hamda.“Tarixi.Jahonkushoy”.asarlaridan.bevosita.ko‘chirmalar.kiritadi.
O‘quvchilar. ongiga. milliy. tariximiz,. madaniyatimiz. va. ma’naviyatimizni. singdirishimizda.
tarixiy.asarlarning.o‘rni.benihoyatda.kattadir..Maktab.o‘quvchilar.uchun.nashr.etilgan.7-8-sinf.
“O‘zbekiston. tarixi”. darsliklarida. temuriylar. hamda. shayboniylar. hukmronligi. hamda. Bobur.
Mirzoning.tarix.sahnasiga.chiqishi.oid.mavzular.keltirib.o‘tilgan.[2]..Birgina.Buyuk.Sohibqiron.
Amir.Temur.va.Temuriylar.davlati.tarixiga.oid.7-sinf.darsligida.V.bob.hamda.29-41-.mavzular.
keltirilgan[2.. –b.108-155].. Bu. standart. dastur. bo‘lsada,. lekin. Buyuk.Amir. Temur. mo‘gullarga.
qarshi.besh.marotaba.yurish.boshlagani,.shu.solalaning.eng.so‘ngi.ulug‘.hukmdorlaridan.Sulton.

---

31