16-multidisciplinary online distance conference on "scientific and practical research in uzbekistan" part-14

3
Июнь
17
Sulton.Mahmud.o‘z.poytaxtiga.yuborish.haqidagi.talabidan.norozi.bo‘l-.gan.Ibn.Sino.Gurganjni.
tark.etishga.majbur.bo‘ladi.
Ibn. Sinoning. tibbiyot. va. tabobat. haqidagi. asarlari. orasida:”Kitob. al-qonun. fit-tibb”,.
“Kitob. ush-shifo”(22. jild),”Kitob. ul-najot”,”Kitob. ul-qulanj”(“Ichak. sanchiqlari”),. “Kitob. un-
nabz”(“Tomir. ko‘rish. haqida. kitob”),. “Fuj. ul-tibbiya. joria. fi. majlisih”. (“Tibb. haqida. hikmatli.
so‘zlar”),”Fil. –hindubo”. (“Sachratqi. o‘simligi. haqida”),. “Risola. fi–dastur. it-tibbiy”. (“Tibbiy.
ko‘rsatmalar. haqida”),”Risola. fi. xivz. is-sihha”. (“Salomatlikni. saqlash. haqida. risola”). va. shu.
kabi. qator. asarlari. bor.Ibn. Sinoning. “Tib. qonunlari”. kitobining. ahamiyati. haqida. akademik.
B.N.Ternovskiy.shunday.deb.yozgandi:”Uni.insoniy.tafakkurning.genial.asari,.o‘z.ahamiyati.va.
mazmuni.jihatidan.insoniyat.madaniyatining.timsoli.desa.bo‘ladi.”
Ibn.Sino.jismonan.juda.baquvvat.inson.bo‘lsa-da,.muhojirlikdagi.qo‘nimsiz.hayoti.va.tinimsiz.
mashaqqatli.mehnati.oqibatida.o‘z.salomatligiga.yaxshi.e‘tibor.bera.olmagan,.natijada.u.kulanj.
kasalligi.bilan.og‘rib.,.1037-yil.18.iyunda.Hamadonda.dunyodan.o‘tadi.
Al-Beruniy.Xorazmning.buyuk.allomasi,.tarix,.geografiya,filologiya,.astronomiya,matematika,.
geodeziya,.minerologiya,farmakologiya,geologiya.va.boshqa.ko‘plab.fanlarga.oid.qomusiy.asarlar.
muallifi.Uning.to‘liq.ismi.Abu. Rayhon.Muhammad.ibn.Ahmad.al-Beruniy.973-yil. 4-sentabrda.
Xorazmning. qadimiy. poytaxti. Kat. shahrida. dunyoga. kelgan.Beruniy. hayotining. erta. damlari.
haqida.ma‘lumot.kam,.faqat.chin.yetim.bo‘lganligi.ma‘lum..Beruniy.O‘rta.Sharqda.ilk.boraYer.
Quyosh.atrofida.aylanishi.mumkinligini.aytib,Yerning.aylana.o‘lchamini.aniqlagan.
Abu. Rayhon. Beruniyning. yirik. asarlaridan. bo‘lmish. “Osor. al-boqiya”ni. tarjima. qilish.Abu.
Rayhon.Beruniy.nomidagi.Sharqshunoslik.instituti.tomonidan.Abdufattoh.Rasulovga.topshiriladi.
Bu. kitob. o‘rta. asrda. Sharqda,ayniqsa. O‘rta. Osiyoda. fan. va. madaniyatning. qanchalik. taraqqiy.
etgani. va. turli. fanlarni. o‘rganishga. qanchalik. e‘tibor. berilganini. bilish. uchun. qimmatli. asar.
bo‘lib,. tarix,. filologiya,matematika,. astronomiya,etnografiya,xronologiya. kabi. fanlar. bilan.
shug‘ullanuvchilar. uchun. muhim. manba. xizmatini. o‘taydi.Abu. Rayhon. Beruniy. “Osor. al-
boqiya”asarida.turli.millatlar.qo‘llaydigan.eralar,boshlanishlari,.oylar.va.kunlar,eralarni.qo‘llashni.
taqozo.etadigan.sabablar,hayitlar,har.xil.marosimlar.o‘tkaziladigan.kunlar,.kecha-kunduz.va.bu.
ikkisi.majmuining.boshlanadigan.joyi,.kunlardan.tarkib.topadigan.oylar,.yillar.va.bularning.turli.
millatlarda.turlicha.qo‘llanishi.to‘g‘risida.juda.ravshan.va.ifodali.hikoya.qiladi.
Beruniyning. “Qonuni. Mas‘udiy”. asari. juda. ko‘p. ilmiy. asarlar. ichida. o‘zining. g‘oyat.
mazmundorligi.keng.ko‘lamdagi.ma‘lumotlarni.jam.etganligi.bilan.ajralib.turadi.Bu.asar.o‘n.bitta.
bo‘laklardan.iborat.Bu.bo‘laklarni.Beruniy.maqola.deb.ataydi..“Qonuni.Mas‘udiy”ni.ikki.qismga.
ajratish.mumkin.Birinchi.qismi.besh.maqoladan.iborat.bo‘lib,ularning.har.biri.ayrim.va.bir.ilmiy.
sohaning. tasvir. va. tahliliga. bag‘ishlangan.Ikkinchi. qismi. esaqolgan. olti. maqolani. o‘z. ichiga.
oladi.Ularning.hammasi.olimning.ko‘ngliga.yaqin.bo‘lgan.soha-astronomiyaga.bag‘ishlangan.
Abu.Rayhon.Beruniy.o‘zining.qimmatbaho.toshlar,ularning.xossalari.to‘g‘risida.yozgan.asarini.
“Kitobul-jamohir. fi. ma‘rifatul-javohir”,. buni. arab. tilidan. o‘zbek. tiliga. “Qimmatbaho. toshlarni.
tanimoq.uchun.(lozim).ma‘lumotlar.to‘plami”deb.tarjima.qilmoq.mumkin.Fanda.uni.qisqartirib.
“Minerologiya”. deb. yuritadilar.“Minerologiya”asarigarchi. qimmatbaho. toshlarva. metallarto‘g‘.
risida.ma‘lumot.berishga.mo‘jallangan.bo‘lsa-da,.u.falsafiy,.tarbiyaviy.va.adabiy.materiallarga.
juda.boy.Shuning.uchunu.o‘qilishga.qulay.va.g‘oyat.qiziqarli.shaklga.ega.Bu.kitobda.turli.hayotiy.
tajribalarga.asoslangan.falsafiy-didaktik.xulosalar.bayon.etilgan..Ularni.olim.tarviha.deb.ataydi.
Tarvihalardan.so‘ng.turli.qimmatbaho.toshlar.va.metallar.ta‘rifiga.bag‘ishlangan.boblar.keladi.
Beruniyning.“Minerologiya”.asarining.uch.qo‘lyozma.nusxasi.bizgacha.yetib.kelgan.
Beruniyning.“Saydana”.kitobi.dorishunoslikka.bag‘ishlangan.bo‘lib,.buni.betobligida.yozadi.
Uning.tugallanmay.qolishidan.qo‘rqadi.va.shitob.bilan.ishga.kirishadi..Beruniy.bu.kitobi.ustida.
Abu. Homid. bilan. birgalashibishlaydi.”Saydana”da. to‘rt. ming. besh. yuzdan. ortiq. o‘simliklar,.
hayvonlar,.minerallar.va.ulardan.olinadigan.ozuqalarning.nomlari.va.izohlari.keltirilgan.
Abu. Rayhon. Muhammad. ibn. Ahmad. Beruniy. 1048-yil. G‘azna. shahrida. dunyodan. o‘tadi.
Uning.o‘lmas.asarlari.esa.xalqning,.ilm.ahlinig.yuragidan.chuqur.joy.olgan..Beruniyning.fikricha,.
insonlar.hayotidagi.zarurat.va.ehtiyojlar.ularda.ilm.olish.uchun.talablarni.keltirib.chiqaradi..Shu.
talablarga. ko‘ra,. ilm. har. xil. tarmoqlarga. bo‘linishini. aytib,ularni. shunday. ta‘riflagan:”Musiqa.

---

83