17-ma’ruza. Ko’kalamzorlashtirish funktsiyalari. Shaharni ko’kalamzorlashtirish toifalari, me’yorlari 17. 1

Landshaft dizaynida qo’llaniladigan sun’iy materiallar. 
Geotekstil. Ma’lumki, sunggi paytda landshaft dizaynida geotekstil- 
georeshetka, geosetka, geomat, biomat kabi sun’iy materiallar sifatida keng 
qullanilmoqda. 1:2 qiyalikda geomat qullaniladi. Geomat qiyalikni armaturalash 
vazifasini utab, qiyalikda usimliklar uchun samarador gruntni mustaxkamlab, uni 
suv va shamol eroziyasidan profilaktika kilish vazifasini bajaradi. Geomat qiyalikda 
usayotgan usimliklarning ildizini bemalol madaniy qatlam bilan aloqasini ta’minlab, 
ularga ishlov berishda xalakit bermaydi. 4 burchakli va 6 burchakli geoyacheykalar 
qo’llaniladi. Ular suv o’tkazish xususiyatiga ega bo’lib, yer qatlamini 
deformaqiyalamaydi. 
Klumbalarni ma’lum shakllarga keltirish uchun geoyacheyka va geotekstildan 
foydalaniladi. Buning uchun qatlamli sirt quyidagi tartibda xosil qilinadi. 
Geoyacheykali birinchi qatlamni gruntning tayyorlov qatlamiga tushalib, ankerlar 
bilan zaminga mustaxkamlanadi. Yacheykalar unumdor tuprok bilan tuldiriladi. 
Ustidan geogekstil tushaladi, uning ustidan yana bir qatlam geoyacheyka ankerlar 
bilan biriktiriladi va tuprok bilan tuldiriladi. Bu jarayon klumbaning zaruriy 
balandlikka yetgunicha davom etadi. 
Gabion konstruktsiyalar. Gabion- frantsuz tilidan olingan termin bo’lib, “tosh 
to’ldirilgan savat” ma’nosini anglatadi. Bunday turdagi konstruktsiyalar bundan 200 
yil oldin xam jang maydonlarida dushmanga karshi tusik vazifasida qo’llanilgan. 
Bugungi kunda u qurilish elementi xisoblanib, chuqur tarzda ruxlangan metall 
setkalardan tukilgan, ichiga odatda yirik donali shagal yoki oxaktoshlar tuldirilgan 
konteyner yoki savat kurinishidagi konstruktsiya sifatida ishlatiladi. Bir qarashda 
oddiy kuringan bunday konstruktsiyalar uzining ajoyib xususiyatlari bilan xozirgi 
kunda hududni eroziya va xavfli geologik jarayonlar (ko’chki) dan, kirgoklarni 
mustaxkamlashda, landshaftni shakllantirish va uni saqlashda, tashqi suvlarni 
tashkil etishda - muxandislik tadbir sifatida tengsiz konstruktsiya xisoblanadi. 
Gabion konstruktsiyali inshootlar nafaqat beton va temirbetonli inshootlar 
bilan rakobatchi, balki ularni faol ravishda chetlashtiryapti. 

---

Gabion - turli shakl va o’lchamdagi ruxlangan, 2 karra buralgan 6 burchakli 
10x12, 8x10, 6x8 yoki 5x7 sm li pulat simlardan tukilgan, ichiga odatda 70-150 mm 
frakqiyali shagalli zich tog jinslaridan tuldiriluvchi to’g’ri burchakli savatlardan 
iborat konstruktsiyadir. Pulat simlar diametri 
2 
dan 4 mm gacha bo’lib, mustaxkamlik chegarasi 38-50 kg/mm.kv. Smmlar 
diametri va yacheykalar o’lchamidan kelib chiqqan xolda savat 3000 dan 5300 
kg/m. gacha buzuvchi yukga chidashi mumkin. 
Simga koplangan rux qatlamining zichligi 240-290 g/m
2
(takkoslash uchun: 
tusik-devor uchun ishlatiladigan setkada bu ko’rsatkich 50 g/m
2
ga teng). Qar bir 
gabion yacheykasi uzaro simlar orqali bog’langan bo’lib, umumiy konstruktsiyani 
mustaxkamligini ta’minlaydi . 
Qaralayotgan konstruktsiyaning quyidagi afzalliklari mavjud: Konstruktsiya 
sifatida bikr emasligi- bu sifati zaminning chukishi, turli gorizontal ta’sirlarni uziga 
qabul kila olishi bilan izoxlanadi; 
• 
suv o’tkazuvchanligi - gidrostatik yukning paydo bo’lishiga yo’l kuymaydi; 
• 
temirbeton konstruqiyaga nisbatan me’moriy-estetikligi; 
• 
ekologik jixatdan sof, shovqinga karshi ekran vazifasini utaydi; 
• 
umrbokiyligi, yillar davomida tabiiy sharoit bilan uygunlashib ketishi uning 
umrbokiyligi ta’minlaydi;. 
• 
maxsus drenaj qurilmalariga extiyoj yukligi; 
• 
an’anaviy kum-toshli filtrlar urniga geotekstildan foydalanish mumkinligi; 
• 
gabion inshootining assosini tayyorlashda ish xajmining kichikligi;