18-rasm. Jismoniy tarbiya vazifalari

talabi asosida yondoshadi, tarbiya nazariyasi va amaliyotini turli bosqichlarda xilma-xil 
bo’lganligini ochib beradi, ilg’or qarashlarning taraqqiyot yo’lini ko’rsatib beradi. 
Pedagogika tarixi fani quyidagi fanlar, ya’ni, pedagogika, psixologiya, madaniyat tarixi, 
O’zbekiston tarixi, jahon xalqlari tarixi, falsafa, etnografiya, arxeologiya, ahloqshunoslik va 
boshqa bir qator fanlar bilan uzviy aloqadadir. 
Biz pedagogika tarixi fanini o’rganish va tahlil qilishda: qadimgi yozuvlar, bitiklar, 
qo’lyozma yodgorliklari, sharq mutafakkirlarining ilmiy – ma’naviy me’rosi, xalq og’zaki 
ijodi, muqaddas kitoblar, pandnomalar, dasturlar, o’quv qullanmalari va darsliklar, xalq 
maorifi 
masalalariga oid materiallar
, matbuot materiallari, prezidentning ta’lim-tarbiyaga, 
oir asarlariga asoslanamiz. 
Pedagogika tarixi fanining metadologiyasi esa milliy va umumbashariy qadriyatlar, xalq 
pedagogikasi, Markaziy Osiyo va SHarq mutafakkirlarining ilmiy va ma’naviy merosi, 
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O’zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimovning 
ta’lim – tarbiyaga oid asarlari va milliy istiqlol g’oyasi haqidagi nazariyalari hisoblanadi. 
Pedagogika tarixini o’rganish o’qituvchilarining faqat pedagoglik madaniyatini oshiribgina 
qolmay, balki, shu bilan birga, unga pedagogik mahoratni egallashga yordam beradi. 
SHuningdek, o’tmishning ta’lim – tarbiya sohasidagi eng yaxshi tajribalarini o’rganadi, bu esa 
uning kundalik pedagoglik faoliyatida yordam beradi, uni bevosita amaliy faoliyatga tayyorlaydi. 

---

Bu borada yaratilgan tarixiy, falsafiy, adabiyotshunoslikka oid asarlardan ham ijodiy 
foydalanishga harakat qildik. Xullas, ushbu qo’llanmaning yaratilishida faylasuf, sharqshunos, 
tarixchi, filolog olimlardan B.Ahmedov, A.Ahmedov, A.Abdullayev, V.V.Bartold, YE.E.Bertels, 
A.Bahoutdinov, I.S.Braginskiy, B.G’.G’afurov, V.Zoxidov, I.Mo’minov, O.Fayzullayev, 
SH.SHomuxammedov, A.Qayumov, Y.Jumaboyev, A.Irisov, M.Orifiy, M.Hayrullayev, 
S.Rajabov va boshqalarning ishlari qo’llanma va yo’llanma vazifasini o’tadi. 
2-reja. Eng qadimgi xalq og‘zaki ijodiyoti yodgorliklarida inson tarbiyasiga oid fikrlar. 
O‘zbek xalqining ajdodlari bir necha o‘n, yuz ming yillar oldin yashagan bo‘lib, ular 
yuksak va o‘ziga xos madaniyatni vujudga keltirishda juda katta va mashaqqatli yo‘lni bosib 
o‘tganlar. Dastlabki tosh qurollaridan tirikchilik uchun foydalanish, ancha takomillashgan 
mehnat qurollarini yasash va keyincha- lik xo‘jalik yuritish, madaniy taraqqiyotda erishilgan 
yutuqlarni o‘z ichiga olgan davrlar tarixi ota-bobolarimizning boy qadimiy madaniyatga ega 
bo‘l- ganligidan dalolat beradi. 
Ajdodlarimizning qadimiy madaniyati tarkibida ta’lim-tarbiyaga oid meros ham alohida 
o‘rin tutadi. Zero, hozirgi turkiy va forsiy zabon xalqlarning bizgacha yetib kelgan muhim 
arxeologik topilmalari, tarixchi, adabiyot va san’at namoyandalarining ijodiy merosi, san’at va 
adabiy asar- larning namunalari buning yorqin dalilidir. 
Ma’lumki, kishilik jamiyati vujudga kelishi jarayonida inson ham biologik, ham ijtimoiy 
mavjudot sifatida rivojlangan, takomillashgan. Dastlabki diniy e’tiqodlar va eng oddiy mehnat 
amallarining takomilla- shib borishi inson ongining muntazam shakllanib borishiga turtki 
bo‘lgan. Bu jarayon bir necha ming yillarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, bu davrda inson ongi 
shakllanishining asosi sifatida qabul qilingan xulq-odob qoidalari, ijti- moiy talablar paydo 
bo‘lgan. Ushbu qoida va talablar muayyan davrlarda yara- tilgan yodgorliklarining asosiy 
mazmuni va mohiyatini tashkil etadi. Eng qa- dimgi kishilarga xos bo‘lgan xislatlar, ularning 
oddiy istaklari, orzu- umidlari qadimgi eposlarda aks etgan afsonaviy obrazlar va qahramonlar 
qiyofasida o‘z ifodasini topgan. Animizm, totemizm, sehrgarlik kabi diniy e’tiqodlar va 
marosimlar yoritilgan afsona va rivoyatlarda eng qadimiy aj- dodlarimizning tafakkur dunyosi 
aks etgan. 
Ma’lumki, ibtidoiy kishilar mehnat faoliyati jarayonida o‘z ehtiyojla- rini qondirgan va bu 
jarayon yosh avlodda ham mehnat qilish, amaliy faoliyat- ni yo‘lga qo‘yish borasidagi nazariy 
bilim, ko‘nikma va malakalar hosil qi- lishga zamin tayyorlagan 
Mehnat faoliyatini tashkil etish jarayoni dastlabki paytlarda butun ijtimoiy hayotni yo‘lga 
qo‘yish negizida amalga oshirilgan bo‘lsa, keyinchalik ta’lim-tarbiya inson faoliyatining asosiy 
jihati, ijtimoiy ongni shakl- lantirishning muhim omiliga aylangan. Dastlabki urug‘chilik 
jamiyatidan oldin ham inson yashash uchun kurashgan, bu davrda urug‘ning barcha a’zolari ja- 
moa bo‘lib harakat qilganlar. Keyinchalik kishilar mehnat faoliyatini jamoa a’zolarining yosh 
jihatlarini hisobga olib, quyidagi uch guruh asosida tash- kil etganlar. 
1) 
bolalar va o‘smirlar; 
2) 
ijtimoiy hayot va mehnatda to‘liq ishtirok etuvchilar; 
3) 
keksalar. 
Ibtidoiy jamiyatda bola o‘zi uddalay oladigan faoliyatning tashkil etilishida bevosita 
ishtirok etib, hayot kechirish va mehnat qilish ko‘nikma- larini o‘zlashtirgan. Bu holat og‘ir 
sharoitda kechgan: o‘g‘il bolalar erkaklar bilan ov qilish, qurol yasash kabi yumushlarni 
bajarganlar; qizlar esa ayollar tomonidan bajariladigan mehnat sirlarini o‘zlashtirgan. Hech 
qayerda yozil- magan odat va an’analarga ko‘ra, yosh bolalar keksalar nazorati ostida ma’lum 
tajribaga ega bo‘lganlar. Bola ma’lum tayyorgarlikdan so‘ng maxsus sinovlar- dan o‘tib, amaliy 
faoliyatda faol ishtirok eta olish huquqini qo‘lga kiritgan. Ushbu an’ana, ya’ni bolalarni ma’lum 
yoshgacha enaga yoki murabbiyga topshi- rish to shu kungacha saqlanib qolgan.

---

Jamiyatning ijtimoiy taraqqiyoti davomida bolalarga dalalarni o‘l- chash, suv toshqinlarining 
oldini olish, kishilarni turli kasalliklardan davolash usullariga oid bilimlar berish ehtiyojlari 
yuzaga kelgan. Bu ehti- yojlarni qondirish borasida hatti-harakatlar tashkil etilishi tufayli tur- li