19 asrning birinchi yarmi adabiyoti. Tongcheng guruhi va sung” uslubidagi she’rlar kirish 1

4. TONGCHENG GURUHIDAGI ASOSIY SHOIRLAR VA ULARNING ASARLARI
Tongcheng adabiyot maktabi tarkibiga Yan Jidao, Guo E, Huang Tingjian, Liang Desheng va Liang'an kabi bir qancha taniqli shoir va olimlar kirdi.
Yan Jidao (严羽) Tongcheng maktabida asosiy shaxs boʻlgan va harakat asoschilaridan biri hisoblanadi. U oʻzining “Jiu Bian” (旧编) sheʼriy toʻplami bilan mashhur boʻlib, unda Sung uslubida yozilgan 300 dan ortiq sheʼrlar mavjud.
Guo E ((郭鹗) Tongcheng maktabining yana bir muhim a'zosi bo'lib, 1000 dan ortiq she'rlarni o'z ichiga olgan "Shanlin Ji" (山林集) she'rlar to'plami bilan mashhur. Guo E ham taniqli xattot va rassom edi.
Xuang Tingjian (黄庭坚) olim, shoir va xattot boʻlib, u Song sulolasining eng buyuk shoirlaridan biri sifatida eʼtirof etilgan. Uning asarlarida klassik xitoy iboralari va tabiatdan olingan tasvirlardan foydalanish xarakterlidir. Xuan Tingtszyanning eng mashhur asari "Suiyuan Shixua" (随园诗话) adabiy tanqid va ocherklar to‘plamidir.
Liang Desheng (梁德声) o‘zining lirik she’riyati va sung uslubidagi mahorati bilan mashhur bo‘lgan olim va shoir edi. Uning eng mashhur asari - sevgi, do'stlik va tabiat mavzularini o'z ichiga olgan she'rlar to'plami bo'lgan "Qing Siang Ji" (清香集).
Lyan'an (梁庵) olim va shoir bo'lib, sung uslubi va xitoy tilidan foydalanishi bilan mashhur edi. U 1000 dan ortiq she'rlarni o'z ichiga olgan va Tongcheng maktabining eng muhim asarlaridan biri hisoblangan "Jiannan Shishui" (剪南诗话) she'riy to'plami bilan mashhur.⁸
Umuman olganda, Tongcheng shoirlari ijodi soddaligi, nafisligi, individuallik va shaxsiy ifodaga qaratilganligi bilan ajralib turardi. Ular adabiy xitoy tilining rivojlanishida muhim rol o‘ynagan va Xitoy she’riyati va adabiyoti yo‘nalishini shakllantirishda ta’sirli bo‘lgan.
Tongcheng maktabi bilan bogʻliq boʻlgan yana bir muhim shoir “Sung” uslubini rivojlantirishga qoʻshgan hissasi va xalq tilidagi xitoy tilidan foydalanishi bilan mashhur boʻlgan Tszyan Shitsyuan (姜世泉, 1775–1841) edi. Uning eng mashhur asarlari orasida “Sung” uslubining durdona asari hisoblangan “Bahor kuni daryoda baliq ovlash” (春江釣叟) va “Janubiy xotiralar” (憶江南) nomli nostaljik she’r kiradi. janubiy landshaftning go'zalligi.
Tongcheng maktabi bilan bog'liq bo'lgan boshqa taniqli shoirlar qatoriga Liu Yazi (劉亞子), Tang Yuming (kāng Yuming) va Yao Nai (唐雨鳴) kiradi. Bu shoirlar birgalikda Xitoyda 19-asr boshidagi yirik adabiy oqim sifatida Tongcheng maktabining shakllanishiga yordam berishdi.

• 
  Liang Chenyu: Liang Tongcheng maktabining asoschilaridan biri hisoblanadi va uning she'riyati ko'pincha tabiiy dunyoni, odamlar va tabiat o'rtasidagi munosabatlarni o'rganadi. Uning ko‘zga ko‘ringan asarlari qatoriga “Sharsharadagi rapsodiya” va “Kuzdagi rapsodiya”kiradi.
  

Liang Chenyu (jángchenyu) Tongcheng maktabining asoschilaridan biri hisoblanadi. U 1789-yilda Anxuy provinsiyasining Tongcheng okrugida tug‘ilgan va 1851-yilda vafot etgan. U olim va shoir bo‘lgan va uning she’riyati ko‘pincha tabiat olami, inson va tabiat o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rgangan.
Liang Chenyu asarlari sodda tili, nafis uslubi va nozik hissiy chuqurligi bilan mashhur. U ko‘pincha “Sung” uslubida ijod qilgan va she’riyatida tabiat olamining go‘zalligi, individual tajriba va ifodaning ahamiyati ta’kidlangan.
Uning diqqatga sazovor asarlari qatorida "Sharsharadagi rapsodiya" va "Kuzdagi rapsodiya" bor. “Sharsharadagi rapsodiya”da sharsharaning go‘zalligi va qudrati tasvirlangan bo‘lsa, “Kuzdagi rapsodiya” fasllarning o‘zgarishi va vaqt o‘tishini o‘rganadi.
Liang Chenyu she'riyatidan tashqari xattot va rassom sifatida ham tanilgan. Uning badiiy va adabiyotdagi yutuqlari uni o‘z davrining eng hurmatli madaniyat namoyandalaridan biriga aylantirgan.

• 
  Vu Jingzi : Vu asosan yozuvchi sifatida tanilgan, lekin u she'r ham yozgan va Tongcheng maktabining a'zosi edi. Uning eng mashhur asari — “Olimlar” , imperator davlat xizmatining buzuq va ikkiyuzlamachilik dunyosi haqidagi satirik romani.
  

Vu Jingzi (1701-1754) yozuvchi va shoir boʻlib, Shandun provinsiyasida amaldorlar oilasida tugʻilgan. U Xitoy adabiyotining eng yirik asarlaridan biri sanalgan “Olimlar” (Rulin vaishi) romani bilan mashhur. Roman imperatorlik davlat xizmatining buzuq va ikkiyuzlamachi dunyosining satirik tanqididir va u ko'pincha zamonaviy xitoy romanining oldingi qismi sifatida ko'riladi.
Vu she'riyati uning romani kabi mashhur bo'lmasa-da, hali ham Tongcheng maktabining muhim qismi hisoblanadi. Uning she’riyatida tabiat mavzulari, shaxsiy tajriba, kundalik hayotning quvonch va qayg‘ulari ko‘pincha o‘rganiladi. Tongcheng guruhining boshqa a'zolari singari, u shaxsiy ifoda va tabiiy, bezaksiz yozish uslubini ta'kidladi.
Vuning eng mashhur she'rlaridan biri "Tog'lar va daryolar kitobi" (Shanhe jing) bo'lib, u tabiat dunyosining go'zalligi va qudratini tasvirlaydi. She’rda yorqin tasvirlardan foydalanish, tabiat olamini ilhom va hikmat manbai sifatida tarannum etishi bilan ajralib turadi.
Vu yozuvchilikdan tashqari, o'z davrining intellektual va madaniy hayotidagi ishtiroki bilan ham tanilgan. U o‘sha davrning boshqa ko‘plab yozuvchi va olimlari bilan do‘st edi, uning Pekindagi uyi ziyolilar va san’atkorlar yig‘iladigan joy edi. Imtiyozli bo'lishiga qaramay, Vu o'z davrining ijtimoiy va siyosiy tuzilmalarini tanqid qilgan va ijtimoiy adolat va tenglikning kuchli himoyachisi edi.

• 
  Liang Desheng: Liang "Sung" uslubini yaxshi bilishi va xitoy tilidan foydalanishi bilan mashhur edi. Uning eng mashhur asari - "Oltin xo'roz" she'rlar to'plami bo'lib omad keltiradigan sehrli xo'roz haqida hikoya qiladi.
  

Liang Desheng (1771-1848) Tongcheng maktabining taniqli shoiri va adabiyotshunosi edi. U Xitoyning Anxuy provinsiyasining Tongcheng tumanida tug‘ilgan va Tongcheng guruhining yana bir mashhur shoiri Liang Chenyuning amakivachchasi edi.
Liang Desheng soddalik, tabiiy go‘zallik va mumtoz xitoy iboralaridan foydalanishni ta’kidlagan “Sung” she’riyat uslubini mohirona ijro etishi bilan mashhur edi. Uning she’riyatida tabiat, tarix, inson tuyg‘ulari mavzulari ko‘p o‘rganilib, tildan foydalanish nafisligi va tiniqligi bilan maqtovga sazovor bo‘lgan.
Uning eng mashhur asari - omad keltiradigan sehrli xo'roz haqidagi she'rlar to'plami "Oltin xo'roz". To‘plamda xitoy tili va mintaqaviy iboralar qo‘llangani diqqatga sazovordir, bu esa she’riyatni kengroq o‘quvchilarga yetkazish imkonini berdi.
Liang Desheng she'riyatidan tashqari, taniqli adabiyotshunos va olim ham edi. U xitoy adabiyoti bo‘yicha keng bilimga egaligi, boshqa shoir va yozuvchilar ijodiga chuqur mulohazalari bilan mashhur edi.
Liang Deshengning xitoy adabiyotiga ta'siri katta bo'lib, uning she'riyati va tanqidi Xitoyda Tongcheng maktabi va kengroq adabiy an'ananing rivojlanishiga yordam berdi. Uning tilning go‘zalligi va qudratiga e’tibor qaratgani, shaxs ifodasi va individualligiga e’tibor qaratgani bugungi kungacha shoir va yozuvchilarga ilhom berib kelmoqda.
Lyan Desheng xattotlik, rangtasvir va muhr o‘ymakorligidagi tajribasi bilan ham mashhur edi. U ko'pincha o'zining badiiy mahoratini she'riyatiga kiritdi va uning she'riyati o'zining go'zalligi va badiiy sifati bilan hayratga tushdi. Liang ham nufuzli o'qituvchi edi va uning shogirdlari orasida o'sha davrning ko'plab taniqli yozuvchilari va rassomlari bor edi.
O'zining iste'dodiga qaramay, Liang hayoti davomida muhim shaxsiy va siyosiy kurashlarni boshdan kechirdi. Siyosiy faoliyatga aralashgani uchun bir necha bor qamoqqa tashlangan va sog‘lig‘i bilan bog‘liq muammolar oxir-oqibat 50 yoshida o‘limiga sabab bo‘lgan. Biroq, uning merosi bugungi kunda ham nishonlanib, o‘rganilayotgan she’riyati orqali yashadi.

• 
  Shen Shanbao: Shen siyosat, tarix va kundalik hayot kabi keng doiradagi mavzular haqida yozgan olim va shoir edi. Uning eng mashhur asari "Janubiy qoʻshiqlar" boʻlib, janubiy Xitoy manzarasi va uning xalqi goʻzalligini tarannum etuvchi sheʼrlar toʻplamidir.
  

Shen Shanbao 1776 yilda Tongcheng okrugida tug‘ilgan va klassik xitoy an’analarida ta’lim olgan. U keng ko‘lamli fanlar bo‘yicha mahorati bilan tanilgan va zamondoshlari tomonidan olim va shoir sifatida hurmatga sazovor bo‘lgan. Shen sheʼriyatida koʻpincha tabiat, tarix va siyosatga eʼtibor qaratilgan boʻlib, u sheʼrning “Sung” va “Yuefu” uslublarida mohir edi.
Shen Shanbao she’riyatdan tashqari ijtimoiy va siyosiy harakatlarning ham faol ishtirokchisi edi. U Xitoyda Qing sulolasini ag‘darib, yangi ijtimoiy-siyosiy tartib o‘rnatishga intilgan Taypin qo‘zg‘oloni tarafdori edi. U 1911-yilda Qing sulolasini ag‘darib tashlagan va Xitoy Respublikasi tashkil etilishiga olib kelgan Sinxay inqilobini ham qo‘llab-quvvatlagan.
Shenning eng mashhur asari - Janubiy Xitoyning tabiiy go'zalligi va madaniy boyligini tarannum etuvchi she'rlar to'plami "Janub qo'shiqlari". To'plam olti qismga bo'lingan bo'lib, ularning har biri janubiy Xitoyning boshqa mintaqasiga bag'ishlangan. Shen she’rlarida bu hududlarning tabiat manzaralari, o‘simlik va hayvonot dunyosi, odamlari yorqin tasvirlangan. To‘plam Xitoy she’riyatining durdona asari hisoblanib, adabiy va madaniy ahamiyati bilan ko‘pchilik tomonidan o‘qilgan va o‘rganilgan.
Shen Shanbao olimlar va amaldorlar oilasida tug‘ilgan va an’anaviy konfutsiy ta’limini olgan. Keyinchalik o‘sha davrdagi siyosiy-ijtimoiy voqeliklardan ko‘ngli qolib, ko‘ngilsizlik va intilishlarini ifodalash uchun she’riyatga murojaat qildi.
Shen oʻzining adabiy izlanishlaridan tashqari, Xitoyni modernizatsiya qilish va ijtimoiy adolatni taʼminlashga qaratilgan ijtimoiy va siyosiy harakatlarda ham ishtirok etgan. U she’riyat kattaroq maqsadga xizmat qilishi kerak, yozuvchilar o‘z iste’dodini jamiyatdagi ijobiy o‘zgarishlarni targ‘ib qilish uchun ishlatishga mas’ul, deb hisoblardi.
Uning eng mashhur asari bo‘lmish “Janub qo‘shiqlari” tabiat olamining go‘zalligi, kundalik turmushning oddiy zavq-shavqlarini tarannum etuvchi “Sung” uslubida yozilgan 200 dan ortiq she’rlar to‘plamidir. She’rlar o‘zining yorqin tasviri, lirik tili, hissiyot teranligi va samimiyligi bilan ajralib turadi.
Shen sheʼriyati koʻpincha tabiat olami va inson tajribasiga sezgirligi bilan ajralib turadi va uning ijodida Xitoy madaniyati va anʼanalariga chuqur hurmat koʻrsatib turadi. U Tongcheng maktabining eng muhim shoirlaridan biri sanaladi va uning ijodi bugungi kunda ham Xitoyda keng o‘qilmoqda va o‘rganilmoqda.

• 
  Xuang Tingjian: Xuang mashhur shoir va xattot bo‘lib, u "Sung" uslubidagi mahorati va klassik xitoy iboralaridan foydalanishi bilan tanilgan. Uning eng mashhur asari - "Sariq turna minorasi" boʻlib, unda Vuxandagi Sariq turna minorasining goʻzalligi va uni ortda qoldirishning gʻamginligi tasvirlangan.
  

Huang Tingjian 1045-yilda Xitoyning Song sulolasida tug‘ilgan va u hayoti davomida she’riyat va xattotlik olamining ko‘zga ko‘ringan arbobiga aylangan. U o‘zining murakkab va nafis tilda qo‘llanishi, shuningdek, mumtoz xitoycha iboralarni qo‘llash mahorati bilan ajralib turadigan “Sung” uslubidagi mahorati bilan mashhur edi.
Huang she'riy asarlaridan tashqari, o'zining go'zalligi va aniqligi bilan yuqori baholangan xattotligi bilan ham mashhur edi. U murakkab va batafsil xarakterlarni yaratish qobiliyati bilan mashhur edi va uning xattotligi o'ziga xos san'at turi sifatida qaraldi.
Xuanning eng mashhur asari "Sariq turna minorasi" she'ri bo'lib, Xitoy adabiyotining klassikasiga aylangan. She'r Xitoyning mashhur diqqatga sazovor joyi bo'lgan Vuxandagi Sariq turna minorasining go'zalligini va uni tark etishga majbur bo'lgan Huangning qayg'usini tasvirlaydi. She’r o‘zining ta’sirchan tili va jonli tasviri bilan mashhur bo‘lib, unda tabiat olamining go‘zalligi, shoir tuyg‘ulari aks ettirilgan.
Umuman olganda, Xuan Tingjianning xitoy she’riyati va xattotligiga qo‘shgan hissasi uni Xitoy madaniyati tarixidagi eng muhim shaxslardan biriga aylantirgan. Uning asarlarini butun dunyo xalqlari o‘qishda va qadrlashda davom etmoqda.
Huang Tingjian shuningdek, keyingi avlod shoirlariga ta'sir o'tkazishga yordam beradigan til va tasvirlardan innovatsion foydalanish bilan ham mashhur. U ko'pincha buddist va daoizm mavzularini o'z she'riyatiga, shuningdek, klassik adabiyot va tarixga ishoralarni kiritdi. Uning she’riyatiga chuqur mushohada va ma’naviy fazilat, tabiat olamiga sezgirlik xos. U Qo‘shiqlar sulolasining eng buyuk shoirlaridan biri sanaladi va uning ijodi bugungi kunda ham o‘rganilib, qadrlanib kelinmoqda.
Tongcheng maktabidagi yana bir qancha taniqli shoirlar va ularning asarlari: