19. Shaxslar, guruxlar va jamoalar Shaxs uchun referent bo’lgan guruh

Guruhlarning hamkorlik darajasiga ko’ra turlari 
Kundalik hayotda shaxs muloqotda bo’ladigan, vaqtini birgalikda o’tkazadilar 
kishilar guruhi ham turli xil bo’ladi. Masalan, agar odamlar ko’chada tasodifiy hodisani 
tomoshabini bo’lib turishgan bo’lsa, ularni psixologiya tilida guruh emas, agregasiya 
(olomon) deb atashadi. haqiqiy guruh uchun o’sha odamlarning barchasiga aloqador 
umumiy faoliyat va hamkorlik qilish, bir-birlariga ta’sir ko’rsatish imkoniyati bo’lishi 
kerak. Amerikalik psixolog Ch.Kuli hamkorlikning darajasi mezoniga ko’ra guruhlarni 
birlamchi va ikkilamchi turlarga bo’lib o’rganishni taklif etgan edi. Birlamchi guruhda 
shaxslararo o’zaro ta’sir “yuzma-yuz, bevosita” ro’y beradi. Masalan, oila davrasidagi, 
sinfdagi, hisobchilar xonasida o’tirganlar birlamchi guruhga misoldir. 
Ikkilamchi guruhlarda har doim ham odamlarning bevosita muloqotda bo’lish 
imkoniyatlari bo’lmaydi. Ular o’rtasidagi munosabat va o’zaro ta’sir bilvosita bo’ladi. 
Masalan, yirik bir tashkilotdagi tizimlar orqali muloqat, kasaba uyushmasiga birlashgan 
odamlar, “Fidokorlar Milliy demokratik partiyasi” a’zolarining bog’liqligi ikkilamchi 
guruhga misol. Ularda ham umumiylik bo’ladi, masalan, o’sha partiyani oladigan bo’lsak, 
ular qashqadaryoda bo’ladimi, Farg’onadami, baribir umumiy g’oya atrofida 
birlashishadi, a’zolik badallarini vaqtida to’lab turishadi, saylov oldi kompaniyalarida 
bir-birlarini qo’llab-quvvatlab turadilar. 
 
Turli guruhlar inson hayotida bir necha funksiyalarni bajaradilar: 
ijtimoiylashtiruvchi funksiya; 
instrumental, ya’ni aniq mehnat funksiyalarni amalga oshirishga imkon beruvchi 
muhit; 
ekspressiv – odamlarning o’zgalarning tan olishlari, hurmatga sazovor bo’lish, 
ishonch qozonishini ta’minlash; 
qo’llab-quvvatlash, ya’ni qiyin paytlarda, muammolar paydo bo’lganda odamlarni 
birlashtirish funksiyasi. 
Guruhga birlashishdan har bir shaxs uchun manfaatdorlik bor albatta. Avvalo, 
odamlar qandaydir maqsadlarini amalga oshirish uchun va nimagadir ega bo’lish 
maqsadida guruhga birlashadilar. Guruh yoki jamoaning a’zosi ekanligini, o’sha 
umumiylikning bir bo’lagi ekanligini his qilish ham insonga ishonch hissini beradi. 
Ikkinchidan, odam o’ziga o’xshash kimsalardan ma’lum ma’lumotlarni olish, bilim, 
malaka va ko’nikmalarga ega bo’lish uchun birlashadi. Masalan, bog’cha guruhidan 
tortib, ilmiy jamoadagi olimlar ana shu maqsadni ko’zlaydilar. Uchinchidan, odam 
jamiyatda o’zini yolg’iz his qilmaslik, o’z xatti-harakatlarining to’g’riligiga ishonch hosil 
Guruhlar
birlamchi
ikkilamchi

---

qilish uchun ham u yoki bu guruhlarga a’zo bo’ladilar. Nihoyat, shaxsning istiqbolni 
ko’zlagan har qanday niyatlarining amalga oshishida ham u boshqalarning qo’vvab-
quvvatlashiga muhtoj bo’ladi. Demak, guruhning turidan qat’iy nazar, ayni bir maqsad 
va ijtimoiy tasavvurlar shaxsni guruhlar tarkibida bo’lish va uning ta’siridan bahramand 
bo’lishga majbur qiladi.