19-tema: Ma’nawiyatqa hu`jimlerdin` aldın alıwda milliy ideyag`a tayaniw za`ru`rligi Jobasi

Tu’sindiriw. SPID tin’ zıyanlı ma’nisin shınıg’ıwlar, ushırasıwlar, seminar-treninglar ha’m baspa materialları quramında ken` ja’miyetshilikke tu’sindirip barıw kerek boladi. Bul usıldın’ ideologiyalıq qa’siyeti sonda, SPID bilimsizlik, sanasızlıq na’tiyjesinde jug’adı ha’m onın` aqıbeti o’lim menen tamamlanıwıdur. Sol sebepli SPID tin’` zıyanlı mazmunı haqqındag’i belgili atlardı adamlardın’ jas o’zgesheligin esapqa alıp usınıw maqsetke muwapıq boladı. Ma’selen, mektep oqiwshilarina 4-5` –klasslarda a’piwayı, akademiyalıq litsey ha’m kollej oqıwshılarına ken’nen, Joqarı Ta’lim orınları studentlerine ilmiy ha’m u’lken jastag’ilarg’a ulıwma shınıg’ıw beriw ku’tilgen na’tiyjeni beriw mu’mkin. Bunnan maqset xalıqtın’ ken` qatlamina SPID ba’lesi haqqında bilim beriwden ibarat.
Basqa ba’lelerden parq qılg’an halda SPID keselligi sanasızlıq sebepli jug’adı. Usı ma’seleni ja’ma’a’tshilikke anıq tu’sindire alıwımiz kerek. Sol ma’nisda SPID ba’lesine uqsag’an buzıqshılıq, ishiwshilik, taksomanliq ha’m gigiena qag’ıydalarına a’mel etpew sanasızlıq bolıp tabıladı.
SPID keselliginin’ aqıbeti o’lim bolıp esaplanadı. Bul haqiqatti anıq tu’sinip alıw kerek. Turmısti suyiw og’an ıshqıbazlıq, o’lim sebeplerin artqa su’riwi anıq. Sol ma’niste insan ku’shli bolıwı kerek.
Ma’nawiy qa’wiplerdin’ aldın alıwda bir nesha bag’darlar, usıllar ha’m tiykarlar bar. Olardı a’melge asırıw bolsa bir yaki eki sho’lkemnin’ emes, ba’lkim pu’tkil bir ma’mleketimiz ha’m ja’miyettin` wazıypası. Ma’mleketimızdın` wazıypalarin ma’mleketimiz sho’lkemleri, ja’miyettin` wazıypalerin ja’miyetlik birlespeler a’melge asıradı. Ta’rbiya, ma’nawiyat ha’m ideologiya ma’selesinde, tu’rli ma’nawiy ha’m ideologiyalıq qa’wiplerdin’ aldın alıw barasinda sho’lkemlerdin` yuridikalıq maqamı u’lken a’hmiyetke iye emes. En` tiykarg’ısi, maqsetke erisiw. Yag’nıy ma’mleketimiz birlespeleri bul wazıypanı orınlaydı, bunısin orınlamaydı, yaki ja’miyetlik birlespelerge mine usınday wazıypalardi a’melge asırıw ju’kletiledi, basqasin orınlaw mu’mkin emes, degen qatan’ talaplar joq. Ha’r bir birlespe o’zinin` kelispewshiliklerin ha’m da’stu’rde ko’rsetilgen funktsional wazıypalarınan kelip shıg’ıp jumıs alıp baradı. Sebebi bul – jurtımız tınıshlıg’ı, Watanimiz rawajlanıwı, xalqımızdın` pa’rawanligi ma’selesi ha’mmemiz ushın birdey qa’dirli ha’m u’lken wazıypa bolıp tabıladı.
Ma’nawiy qa’wiplerdi joq qılıp barıwga baylanılı bir qatar qaraslar sistemsı bar. A’lbette, sotsiallıq-filosofiyalıq ha’m ilmiy a’debiyatlarda ma’nawiy qa’wipler tu’sinigi da’wir talabı ha’m tariyxıy ko’z qarastan “qa’wip”, “qa’wip-qa’ter”, “qorqıw” sıyaqlı bir neshe atamalar menen tilge alıng’an. Bunı itibardan shette qaldırıp bolmaydı. Bul orında ma’nawiy qa’wiplerdi joq qılıwga baylanılı en` u’lken qaraslardi analiz qılıw menen sheklenbeymiz.
Ma’nawiy qa’wiplerdi joq qılıw mashqalası Birinshi Prezidentimiz İslam Karimovtın` dıqqat-itibarında bolıp kelmekte. Ol insannin` kontseptsiyasına ko’re, ma’nawiy qa’wiplerdi “pikirga qarsı pikir, ideyag’a qarsı ideya ha’m jawızlıqqa qarsı ag’artıwshılıq penen” joq qılıw mu’mkin.<sup>14</sup> Bul u’lken qaras bolıp, ha’zirgi ma’nawiy-ideologiyalıq iskerligimizde metodologiya wazıypasın atqarmaqta.
a’. Pikirge qarsı pikir.Ha’r bir adamda a’dalatlı ha’m tiykarli g’a’rezsiz pikir ha’m de ko’zqarasti qa’liplestiriw kerek. Bunın` ushın onın` bilim ha’m mag’lıwmatqa iye ekenligin a’melge asırıw u’lken a’hmiyetke iye. İnsan İnternet xabarların oqıw, DVD, CD ko’riw menen bilimli ha’m zamanago’y ma’deniyatli bolıp qalmaydi. Kerisinshe, ilmiy-teoriyalıq bilimlardi iyelew insandı marapatlaydı. Sol sebepli a’yyemgi estelik “Avesto” da “Bilim – ko’zdin` shırag’ı,” – dep uqtirilg’an.¹⁵ Bunın` ma’nisi sonda, tek bilim quralında insannın` ko’zi ashılıwı, yag’nıy g’a’rezsiz pikir ha’m ko’zqarasqa iye bolswı mu’mkin. Sol ma’niste g’a’rezsiz pikirge ha’m ko’zqarasqa iye adam bir jaqlama, g’a’rezli ha’m zıyanlı pikirlerdi parqlay aladı. Bul “pikirge qarsı pikir” printsipinın` mazmunidir.
g’. İdeyaga qarsı ideya. İnsan sanasıda onın` o’zi ha’m o’zgelerge ma’p keltiretug’ın tu’sinikler quram tabıwı kerek. Qandayda shaxs insanda jaqsılıqqa qarag’anda jawızlıqtın` u’stin bolıwın da’illep bergen emes. Kerisinshe, insannın` taza balalıq da’wirin bastan keshiriwi onın` sanasında jaqsılıq u’stin ekenligin ko’rsetedi. Sol ma’niste insan sanası jaziw ha’m jaman ideyalardan qorg`alıwı kerek. Ja’miyetimizde bul is milliy ideya tiykarında a’melge asırılmaqda. Demek, milliy ideya tiykarında insan sanasında jaqsılıq, a`dalat, haqiyqat ha’m juwapkershilik ideyaların qa’liplestiriw menen onı jawizliq, jamanliq, nadanlıq ha’m biyparıqlıq sıyaqlı illelerden qorg`awı mu’mkin. Milliy ideyag`a iye insan jawız ideyalardı parqlay aladı, bul “ideyag`a qarsı ideya” printsiptın` mazmunı.