1960 yillarning boshlarida Kongo demokratik respublikasida mamlakatdan horijiy davlat harbiy

Davlatlarning hududiy yaxlidligi prinsipi.Bu prinsip Bu prinsipning asasiy vazifasi davlat
hududini har qanday tajovuzdan himoya qilish hisoblanadi.”Har qanday davlatning birligi yoki
hududiy yaxlidligigini qisman yoki to’la buzishga qaratilgan har qanday harakatlardan o’zini tiyib
turishlari shart”4
Yanikim hech bir davlatning hududiga yoki uning daxlsizligiga tahdid qilish Xalqaro huquq
normalari bilan taqiqlanadi.bundan keib chiqadiki, hech bir davlatning hududiga zarar yetkazish
mumkin emas yoki uning ruhsatisiz hech qanday resurslaridan foydalanmasliklari kerak.hududiy
1 B.E.Ochilov.
2 B.E.Ochilov
3 BMT ustavi

dhilsizligi hurmat qilinishi lozim. Hattoki o’z hudududan foydalanayotganda boshqa davlatning
hududiga zarar yetkazmasligi lozim.
2-savol
Ushbu kazusdan kelib chiqadigan bo’lsak Kongo davlati va BMTningning harakatlari Xalqaro
huquq prinsiplariga mofiqmi degan savol tug’uladi. Demak bu hatti-xarakatlar halqaro huquq
prinsiplariga mos keladi. Bular nizolarni tinch yo’li bilan hal qilish prinsipga to’ri keladi .chunki
kongo davlati hududida bo’layotgan nizolarni xal qilish uchun BMTga murijat qilishyabdi.Bu
yerda horjiy davlatlarning Kongoning ichki ishlariga aralashishi davlatlarning hududiy yaxlidligi
prinsipiga zid kelyabdi .BMT ustavining ning 39-moddasiga binoan birinchin BMT ogohlatradi.
Agar shunda ham hal bo’lmasa keyin 41,42- moddalariga binoan xarbiy kuch ishlatish xolatlari
qonuniy asosda keltirib o’tadi va kuch ishlatishi mumkin.Bu moddalarda keltirilishicha talab
bo’yicha keltirilgan vaziyatlarda BMT yoki halqaro tashkilotlar tinchlikni taminlash uchun o’z
xissasini qo’shadilar.Bu vaziyztda ham Kongo respublikasida tinchlikni saqlash uchun BMTning
ko’maklashishi to’g’ri yo’l hisoblanadi.
3-savol
Ushbu savolga javob berishimizdan avval bir narsaga etibor qaratishimiz zarur. To’g’ri BMTning
havsizlik kuchlari fuqarolarning mol-mulkiga zarar yetkazgan bo’lishlari mumkin lekin huquqiy
olib qaraganimizda u hech qanday normalarni buzmasdan harakatni amalga oshirgan . U
havfsizlikka tahdid solganganlik hamda fuqarolar urishini va Kongoni suverinitetini saqlab qolish
uchun BMT ustavining 39,41,42-moddalaridagi sanksiyani qo’llashga majbur bo’lgan. Albatta
kongoning murojati asosida. Bundan tashqari Belgiya fuqarosi davo qilgan Belgiya sudi o’zi
Milliy sud hisoblanadi. Bunday vaziyatlarda MIlliy sudlarga emas balki Xalqaro Arbitraj sudlariga
ya’ni xalqaro tashkilot ustidan davo arizasi Xalqaro sudlarga murojat qilinishi kerak. Bundan
tashqari BMT xaqaro tashkilot ekanligini hamda 1946-yil 21- noyabrdagi imunitet va imtiyozlar
to’g’tisidagi kanvensiyaga muvofiq har qanday qonunlardan imunitetga ega ekanligi hamda bu
qonun Belgiyada ham ratifikatsiya qilinganligini takidlab o’tgan. Bu xalqaro ququqiy jihatda to’ri
hisoblanadi va BMTni javobgarlikdan ozod qilishi mumkin. Lekin halqaro tashkilotlar o’z
qarorgohi joylashgan davlatlar hududida o’sha davlatning qonunlarini buzsa javobgarlikka
tortilishlari mumkin. Ko’pchlik davlatlar hukumatlari xalqaro tashkilotlar va ularning
xizmatchilari to’g’risidagi qonun hujjatlarini qabul qilgan bo’lib ularni buzgan tashkilotlarni
moddiy javobgarlikka tortishlari mumkin va zararni qoplash bo’yicha bitim imzolanadi.
4-savol
Ushbu savolga javob berishimizdan oldin Xalqaro tashkilotning javobgarligi o’zi nima ekanligini
bilib olishimiz zarur. Xalqaro tashlkilotlarning javobgarligi deganda: Xalqaro tashkilot xalqaro
ommaviy va xalqaro hususiy huquq bo’yicha javobgarlik subyektiga aylanishi mumkin. Xalqaro
tashkilotga javobgarlik yuklash uchun aybi bo’lishi va xalqaro huquq normalarida nazarda tutilgan
majburyatlarni buzganlik xolati bo’lishi kerak.i
Endi kazusdagi holatga qaytadigan bo’lsak. BMT kuchlari harbiy harakatlari chog’da
fuqarolarning mulkiga zarar yetkazgan. Buning natijasida Belgiya fuqarosi zararni qoplash
bo’yicha Belgiya sudiga murojat qilgan. Adashmasam bu holat 1965 1967-yillarda bo’lhan
buning natijasida Kongo respublikasidagi BMT kuchlarining harbiy harkatlari chogi’da Belgiya
,Gretsiya ,Shvetsarya ,Italiya va Lyuksemburk bu davlat fuqarolari mulkiga zarar yetkazadi
buning natijasida mulkka yetkazilgan zararni qoplash boyicha bitim imzolangan ekan bundan
kelib chiqadiki BMT ushbu xarakatlari bo’yicha javobgar bo’lishi kerak chuniki Xalqaro
tashkilotga ham siyosiy ham moddiy javobgarlik yuklash mumkin.