1–Ma’ruza. Metallar haqida tushuncha. Rudalar. Reja

Geksol kimyoviy jihatdan barqaror suyuqlik bo'lib, tarkibi 80% geksolxlor butadien va 20% pentaxlordifenildan iborat. U harorat va cho'g' ta'sirida chaqnash yoki alangalanish xususiyatiga ega emasligi bilan ajralib turadi va juda past haroratda ham qotmaydi. Geksol sifati yaxshi suyuq dielektrik hisoblanib, undan transformatorlarda izolyatsiya o'rnida foydalaniladi.Ko'rib o'tilgan barcha difenillar zararli hisoblanganligi sababli, ular bilan ishlash mobaynida texnika xavfsizligi choralari ko'rilishi lozim.
Kremniy-organik (KO) suyuqliklar zaharli bo'lmay, ekologik jihatdan xavfsiz bo'lganligi sababli, ular elektr texnikada keng miqyosda qo'llanilmoqda. KO suyuqliklar gigroskopik emas hamda yuqori haroratga bardoshlidir. Ba'zi kremniy-organik suyuqliklarning fizik va kimyoviy xossalari

Ko'satkichlar	PMS-0	PMS-10	PES-3	FM-5	161-123	161-45
Zichligi,kg/m	942	924	960	944	1080	1145

Qotish harorati, 0C	-65	-60	-70	-110	-100	-90
Dinamik qovushqoqligi,10^-6m^2/s	10	60	15	16	18	55
Sr	2,6	2,6	2,4	2,8	5,4	5,8
tgS	0,0002	0,0002	0,0003	0,0002	0,02	0,0001
p,Om^m	240^12	240^12	11 10	10^1	540^10	440^11
Er,MV/m	14	18	18	14	-	-
Issiqlik o'tkazuvchanlikkoeffitsienti,Vt/m^30C	0,0138	0,154	0,0138	0,135	0,115	0,127

Bu suyuqlik argapoliopganosilokksan polietil siloksan, polifenilsiloksan va boshqa suyuqliklar kiradi (2.10-jadval). Poliopganosiloksan (161-123,161-45 impulsli

transformator, maxsus kondensator, radio va elektron apparatlarida qo'llanilmoqda.
Xlor-ftor-uglerodli va ftor-uglerodli suyuqlik molekulalarida vodorod atomi o'rnini xlor va ftor atomlari qisman yoki to'liq egallaydi. Ftor-organik suyuqliklarda tgS
qiymati juda kichik bo'lishi bilan birga, yuqori darajali haroratga chidamliligi sababli,uni 200⁰C va undan yuqori haroratda ishlatish mumkin. Bu suyuqlikning sirt taranglikkuchi va qovushqoqligi nisbatan kichikdir. Ftor-organik suyuqlik uchuvchan bo'lganligi sababli u bilan to'latilgan, elektr apparatini yaxshilab zichlash talab etiladi. Bu suyuq dielektrik yordamida chulg'amlar va magnit o'tkazgichlardan ajralib chiqqan issiqlik atrofga tez va yaxshi tarqatiladi.Elektr texnika uskunalariga qo'yiladigan ftor- organik suyuqligi tok o'tayotgan simva chulg'amdan ajralib chiqayotgan issiqlik ta'sirida bug'lanib, issiqlikni yutadi, so'ngra sovitkichda kondensatsiyalanib, yana asosiy sistemaga suyuq holda qaytadi. Natijada uskuna bo'shliqlarida katta bosim hosil bo'lib,apparatning gaz muhitidagi elektr mustahkamligi ortadi. Havo tarkibidagi ftor- organik suyuqlik bug'lari portlash xavfini tug'dirmaydi.Suyuq holatda bu dielektrik deyarli yonmaydi.Yuqori dielektrik singdiruvchanlikka(s_r=35-39) ega bunday qutbli sintetik suyuqliklarga misol qilib nitrobenzol (H5S6-NO2), etilenglikol (HO-CH₂-CH₂-OH), sianoetilsaharoza (C₃₈H₄₆N₈O₁₁) kabi suyuqliklarni keltirish mimkin. Elektr maydoni ta'sirida chidamli,o'zida elektr quvvatini juda kam isrof etadigan sintetik uglerodli qutbsiz suyuqliklarga poliizobutilen, polibutelin va alkilbenzol misol bo'la oladi. Agar kondensatorning qog'oz izolyatsiyasi poliizobutilenga shimdirilsa, kondensatorning zaryadlanish vaqti keskin ortadi. Oktol suyuqligining zichligi 860-875 kg/m³, alangalanish harorati 138-165⁰C,dielektrik xossalari: s_r=2,2 - 2,3; tgS =10^-4-10^-3. Bu suyuqliklar asosida tayyorlangan qog'ozli kondensatorga nisbatan 1,8 - 2,3 barobar yuqoridir. Oktolning vazelin bilan aralashmasi qog'ozli kondensatorlarda qo'llanilganda kondensatorning xizmat muddati boshqa shimdirilgan suyuqlik kondensatorlarga nisbatan 20-40 barobar yuqori bo'ladi.

Nazorat savollari

1. 
   Suyuq dielektriklar haqida ma’lumot bering
   

2. 
   Suyuq dielektriklarning neft moylari haqida tushunchalar bering