1."Mikroiqtisodiyot"fanining mazmuni, maqsadlari va vazifalari

13. Ishlab chiqarish xarajatlari. Ishlab chiqarish harajatlari — korxonaning mahsulot i.ch. maqsadlarida, iqtisodiy resurslar sotib olish uchun qilgan pul sarflari. Firma oʻz faoliyatini bozordan moddiy resurslar, yaʼni asbob-uskuna, dastgohlar, transport va aloqa vositalari, xom ashyo, yoqilgʻi, har xil materiallarni, mehnat bozoridan ish kuchini sotib olishdan boshlaydi. Shunga muvofiq holda Ishlab chiqarish xarajatlari tarkibiga xom-ashyo, asosiy va yordamchi materiallar, yonilg'ʻi va energiya xarajatlari, asosiy kapital amortizatsiyasi, ish haqi va ijtimoiy sugʻurtaga ajratmalar, foiz toʻlovlari va boshqa xarajatlar kiradi. Ishlab chiqarish xarajatlariga qilingan barcha xarajatlarning puldagi ifodasi mahsulot tannarxining tashkil qiladi.Ishlab chiqarish xarajatlarni oʻrganishga iqtisodchilar turlicha yondoshadilar. Jumladan, harajatlarning qiymat nazariyasiga koʻra, Ishlab chiqarish xarajatlar quyidagi turlarga boʻlinadi: doimiy harajatlar: — korxona toʻlov majburiyatlari, soliqlar, amortizatsiya ajratmalari, ijara haqi, qoʻriqlash xizmati harajatlari, boshqaruv xodimlari maoshi va b; oʻzga-ruvchan harajatlar: — xom ashyo, materiallar, yonilgʻi, transport xizmati, ishchilar ish haqi va shu kabilar uchun harajatlar.Umumiy (yalpi) harajatlar — doimiy va oʻzgaruvchan harajatlar yi-gʻindisi. Bevosita i.ch. harajatlari — konkret mahsulot Ishlab chiqarishga ketgan va bevosita uning tannarxiga oʻtadigan harajatlar. Bilvosita harajatlar — mahsulot tannarxiga bevosita qoʻshilmaydigan harajatlar. Oʻrtacha harajatlar — maʼlum vaqt orali-gʻidagi mahsulot birligiga, tovarlar partiyasi boʻyicha yoki tashkilotlar gu-ruqi boʻyicha bir buyumga toʻgʻri keladigan harajatlarning oʻrtacha kattaligi. Ekspluatatsiya (foydalanish) harajatlari — uskunalar, mashinalar, transport, i.ch. vositalarini va kundalik foydalaniladigan xoʻjalik buyumlarini ishlatish bilan bogʻliq boʻlgan harajatlar (yana q. Muomala harajatlari).
14. Korxona faoliyati va uning qisqa muddatdagi xarajati. Korxona faoliyati, sotishlar, xizmat ko'rsatish yoki mahsulotlar ishlab chiqarish kabi turli turdagi ishlardan iborat bo'lishi mumkin. Korxonaning qisqa muddatdagi xarajati esa ishchi maoshlaridan, qurilish va tizimlar, iste'molchilar uchun xizmat ko'rsatish uchun sotib olingan materiallar, ofis bo'shliqlari, marketing va reklama xarajatlari, hisob-kitob va boshqa kichik xarajatlar, masalan, transport, moliyaviy xizmatlar, xarajatlar va boshqa ko'rsatiladigan xizmatlar bo'lishi mumkin. Xarajatlar, korxona faoliyatining turi va hajmi bo'yicha o'zgarishi mumkin. Korxona faoliyati bir nechta turdagi xarajatlarni o'z ichiga oladi, masalan, ishchi maoshlari, iqtisodiy resurslar (energiya, suv, gaz, kafolat), xarajatlar to'plamlariga kiruvchi tovar yoki xizmat xarajatlari kabi. Korxona qisqa muddatdagi xarajatlari esa, qo'shimcha izoxli hisobkitob qog'ozini tuzish, ishchi tavalludining plag'ini haq etish, marketing kampaniyalari uchun reklama materiallari tayyorlash va boshqa muhim xarajatlardan tashkil topadi. Shuningdek, korxona faoliyat kuzatish va monitoringi, daromad kiritishi va sotishlari sorash, hisobotlar va bank xizmatlari kabi tutishlar uchun ham qisqa muddatdagi xarajatlarni tashkil etadi. Xarajatlar qanchalik kam bo'lsa bo'lmasin, korxona uchun bir marta faydali bo'lishi lozim.