2- lektsiya tema: shiyki zat ha`m energiya reje
Download 9.17 Kb.
|
1 2
Bog'liq2- lektsiya tema shiyki zat ha`m energiya reje-fayllar.org
Shig`indilar- islep shig`ariwdin` muayyan etapda isletilmeytug`in o`nimdir.
Ekilemshi shiyki zat – daslepki paydalaniw waqtin tamamlag`an, biraq keying etapta jane isletiliwi mumkin bolg`an o`nimdir. Bul ajiratiwlar shartli rawishde bolip, karxanalar, metallar, mineral toginler, dari darmanlar , boyawlar islep shig`ariwda o`nim sipatinda isletiledi. Shiyki zatti ximiya sanaatinda turli belgilerine kore klaslaw mumkin, yag`niy: а) quramina kore; b) agregat jag`datina kore. Quramina kore shiyki zat 1) mineral 2)Organik shiyki zat qa bolinedi . Agregat jag`dayina kore 1) qatti(rudalar, taw jinslari , qatti janilg`i) 2) suyiq(neft , duz eritpeleri) 3) gaz tarzli (tabiyiy , jolawshi gazlar h.t.b) Mineral shiyki zatqa jer qatlaminin` 16 km. shuqirliqqa shekemgi qisminda turli taw jinslari kiredi. Hazirgi kunge shekem minerologiyada olardin` 2500 turi dizimge kiritilgen. Mineral shiyki zatti shartli rawishde: 1) rudali 2)rudasiz shiyki zatпёф ищдувш. Rudali shiyki zatqa Fe birikpeleri tutqan taw jinslari kiredi. Olar texnik tarepten sanaatta isletiliwi mumkin bolg`an minerallardir. Rudalar o`z quram,inda bir ya bir neshe metallardi tutqan bolwi munkin. Misali: Magnitli temirtas Fe O Qizil temirtas Fe O Qong`ir temirtas Fe (OH) лар quraminda tek Fe tutadi. Kopg`ana ren`li rudalar quraminda bir neshe metallar kirip, olardi mis- ruxli qorg`asin – rux – gumisli , gumis – qorg`asinli minerallar delinedi. Olardi jane polimetallar dep te ataydi Rudasiz minerallar dep, metal bolmag`an onimlerdi aliw ushin shiyki zat bolip xizmet qilatug`in minerallarg`a aytiladi. Misali: P , S , Cl mineral , toginler , soda kislata , ishqorlar , sement , shiysha Rudasiz metallarda oz nawbetinde tomendegi 4 gruppag`a bolinedi: 1) qurilis materiallari (topiraq, qum, tas, ag`ash) 2) ximiyaliq mineral shiyki zat ( S, fosforit uni , as duzi) 3) industrial shiyki zat (asbest , grafit) 4) qimmatbaxa shiyki zat (zumrad , altin, malaxit , marmar) Organikaliq shiyki zatdida oz nawbetinde 1) qazilma 2) o`simlik 3)haywan shiyki zatina bo`liw mumkin. Qazilma shiyki zat - (torf, turli komirler , neft , tabiyiy ha`m janiwshi gazlar) islep shig`ariwda energetikaliq janilg`i sipatinda isletiledi. O`simlik ha`m haywan shiyki zati awil , o`rman ha`m baliq xojalig`i o`nimleridir. Olar isletiliwine kore aziq – awqat ha`m texnik shiyki zat qa bolinedi. Ximiyaliq texnologiyanin` kerekli jen`islerinen biri aziq – awqatlardan alinatug`in shiyki zat materiallari o`rnini jasalma shiyki zat menen taminlew ha`m aziq awqat o`nimlerinde jasalma jol menen islep shig`ariwdir. Misali: kraxmal , qumsheker , may ha`m aminakislatalar. Jer qatlaminda ximiyaliq elementler tiykarinan juda tarqa halda jayalsqan. Geologiyaliq tadqiqatlar natiyjesinde bolsa muayyan qismlarda elementlerdin` konsentratlarini payda etilmekte. Kopg`ana taw jinslari yaki malim bir jerde koplew toplaniwi paydali qazilmalardin` tugiliw jayi delinedi. Paydali qazilmalardi shiyki zat sipatinda isletiliwi ushin tomendegi talaplarg`a juwap beriwi kerek, yag`niy , xalq xojalig`i ushin qiymati, qayta islew texnologiyasinin` rawajlaniw darejesi, konsentratsiyasi, zaxiralari, quramina kiriwshi paydali birikpenin` xarekteri , qazip aliwdin` apwayi jollari bar boliw kerek. Bul barliq korsetkishler awil xojalig`i , pa`n ha`m texnikanin` rawajlaniwi ha`m talabi menen o`zgerip turadi. Burin onsha isletilmegen, az ushraytug`in materiallar hazirde mikroelektronika, radiotexnika, kosmik texnikada ken` isletilmekte. Awil xojalig`inda ahmiyetin biliw ushin paydali qazilmalardin` tugiliv jaylarindag`i zaxiralarin biliw kerek. Paydali qazilmalarin jer qatlamindan ajiratip aliw shiyki zati qazip shig`ariw dlinedi. Qatti mineral shiyki zatdi jerdin` qanday qatlamindan qazip shig`ariliwina qaray ashiq turdegi ha`m jabiq turdegi qazip shig`ariwg`a bolinedi. Ashiq turdegi qazip shig`ariw usili menen hak , gips ,topiraq, qurilis minerallari ha`m basqalar qazip shig`ariladi. Jabiq turdegi qazip shig`ariw usili menen bolsa neft , tabiyiy gaz ha`m basqa qazilma minerallar alinadi. Barliq tabiyiy shiyki zat qazip aling`andan keyin ozinde turli qosimshalardi tutadi. Misal, qatti shiyki zat topiraq , hak ,temir , sulfidlar , gazlarda vodorod sulfide, suyiqliqlarda suw , duz eritpeleri bar boladi. shiyki zatdi qayta islewge tayarlawdin` tomendegi usillari bar: eleklew, gravitatsion bayitiw, gidrotsiklon usil , elektromagnit usil , quriq usil ha`m flotatsiya usili. Eleklew mexanik bayitiw usilina kirip , onin` ushin taw jinslari I maydalaniladi. Keyin har turdegi olshemlerden eleklerden otkeziledi. Gravitatsion bayitiw taw jinslarin eritip shoktiriwge tiykarlang`an. Gidrotsiklon usil menen bolsa tsiklon apparatlarinan paydalanilg`an halda taw jinslarin ajiratip alinadi. Quramindag`i paydali quramli qismlarin arttiriwg`a joneltirilgen protses bayitiw delinedi. Quriq usil menen minerallardi bayitilg`anda hawali speratorlar degen apparatlardan paydalaniladi Elektromagnit usilinda quriq usildan parq qilg`an halda elektrpmagnit seperatorlarinan paydalaniladi. Flotatsiya usili rudalardin` ig`allaniwina tiykarlang`an bolip, bunda ayriqsha flotoreagentlerden paydalaniladi. Bul usil o`z nawbetinde eki turge bolinedi ; termik ha`m ximiyaliq flotatsiya Shig`indisiz texnologiyali islep shig`ariwdin` tiykarin shiyki zatdi qayta islew quraydi, sebebi islep shiog`ariw shig`indilari - bul malim sebeblerge kore isletilmegen yaki isletilip ulgirilmegen shiyki zatdiтё bir bolegidir. Shig`indisiz islep shig`ariwdi qurawda bir qiyli shiyki zatdan kompleks paydalaniwg`a tiykarlang`an bir neshe islep shig`ariwddi kombinatsiyalaw ulken ahmiyetge шную Mislai , ren`li metallurgiya ha`m ximiya zavodlarini birlespesi , yag`niy ren`li metallurgiya ha`m HSO zawodi shigindilarin HSO alinati Bundan tisqari territorial sanaat kompleksleride ulken ahmiteke iye. (TEK) http://fayllar.org Download 9.17 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
1 2
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling