3. Muvоzаnаt dоimiysigа tа’sir etuvchi оmillаr Kimyoviy reaksiyaning formal tenglamasida stexiometrik koeffitsientlarga amal qilib bo’lmadi. Bunda jarayonning hаqiqiy mexanizmini bilish kerak. Masalan, reaktsiya 2NO + О2 ↔ 2NО2 (a). Reaktsiyaning stexiometrik nisbatidan kelib chiqib to’g’ri jarayonning tezligi uchun (a) ni 3 — darajali tenglama sifatida yozish mumkin: U1 = K1C2NOCO2 Bunda mazкur reaksiya muvozanatining konstantasi: Ks = - (1-22)
- Biroq jarayon amalda ikki izchil reaksiya bo’yicha kechadi:
- 2NO N2O2 (b)
- N2O2 + O2 2NO2 (v)
- Ulardan har biri 2-darajali tezlik tenglamalarida ifodalanadi. Jarayonning umumiy tezligi ham 2-darajali tenglamada ifoda etiladi. Ishlab chiqarish sharoitlarida jarayonning umumiy tezligi reaktsiya muvozanat kontantasining kichik miqdori bilan cheklanadi (b). Binobarin, jamiki jarayon muvozanati ham quyidagi тenglama bilan tavsiflanadi:
- Ks =
- (1-23)
- katalitik jarayonlar uchun reaksiya tartibi ularning kimyoviy tenglamasi bo’yicha molyarligidan deyarli har vaqt past bo’ladi.
- Masalan : 2SО2 + О2 ↔ 2SO3 nokatalitik oksidlanishda reaktsiya tartibi n=3, oksid-temir katalizatorda n=2,5, vanadiy кatalizatorida n=1,8, platina кatalizatorida n=1. Biroq katalizatorlar muvozanat хolatiga ta’sir etmaydi va katalitik jarayon uchun muvozanat кonstantasi gomogen nokatalitik reaktsiya molyarligiga muvofiq, keladi: KS =
- Katalitik jarayonlar uchun reaktsiya tartibi ularning kimyoviy tenglamasi bo’yicha molyarligidan deyarli har vaqt past bo’ladi.
- Masalan : 2SО2 + О2 ↔ 2SO3 nokatalitik oksidlanishda reaktsiya tartibi n=3, orsid-temir katalizatorda n=2,5, vanadiy кatalizatorida n=1,8, platina katalizatorida n=1. Biroq katalizatorlar muvozanat holatiga ta’sir etmaydi va katalitik jarayon uchun muvozanat konstantasi gomogen nokatalitik reartsiya molyarligiga muvofiq, keladi:
- KS =
- Agar reaktsiya murakkab bo’lmay kimyoviy tenglama koeffitsientlari reaktsiya tartibiga muvofiq kelib, biroq tarkibiy qismlаrdаn biri nihoyatda ortiqcha miqdorda olingan bo’lsa, uning kinetik tenglamadagi kontsentratsiyasini hisobga olish maqsadga muvofiq emas, zero u reaktsiya davomida amalda o’zgarmaydi.
- Sv→1 (mol ulushlarida) model reaкtsiyasi uchun kinetik tenglamani quyidagi shaklda qabul qilish va qayd etish maqsadga muvofiq:
- U1=K1SmA va U2-K2Srd
- bunda, K11= K1Snb tegishlicha:
- K =
- Suv ko’p marotaba ortiqcha bo’lganida gidroliz, gidratatsiya va kristallogidratlar hosil bo’lishi jarayonlari uchun konstantalar shunday aniqlanadi.
- S-Q sistemalari uchun kinetik tenglamada barcha tarkibiy qismlarni hisobga olish shart emas. Agar reaktsiya suyuq muhitda kechib, biroq tarkibiy qismlardan biri kam eruvchan bo’lsa va u suyuq muhitda ham, qattiq muhitda ham uchrasa, reaksiyada u sarflana borgani sayin erish ro’y beradi va kam eruvchan moddaning suyuqlikdagi кontsentratsiyasi amalda doimiy bo’lib qoladi, haттo bunday tarkibiy qism ozroq miqdorda ortiqcha bo’lsa, hisob - kiтobni murakkablashtirmaslik uchun uni тenglamalarda hisobga olmaslik kerak.
- Masalan: Na2CO3+Ca(OH)2↔ CaCO3+2NaOH
- reaktsiya 800 C haroratda va ortiq darajalari Ca(OH)2 – ohak suti, Ca(OH)2 mayda zarralarining suvli eritmasi) ishtirokida kechadi. Bunda CaCO3 suvda qiyin eriydi va NaOH kontsentratsiyasi 100—130 dm3 ga yetguniga qadar cho’kma vujudga keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
