2- mavzu. O’rta asrlarda jismoniy tarbiya va sport

Osiyo, Afrika va Amerika qit'alarida jismoniy tarbiya.

Osiyo, Amerika va Shimoliy Afrika mamalakatlarida qadimgi an’analarning uzoq saqlanishi bu hududlarda feodal tuzumi va jismoniy madaniyatning sekin rivojlanishiga sabab bo’lgan.

Osiyo mamlakatlari. Hindiston. O’rta asrlarda qadimgi jismoniy madaniyat tajribalari Hindistonda keng tarqalgan. Bunda kurash, kamondan o’q otish, yugurish, ot o’yinlaridan foydalanildi. Milliy raqslar bilan birgalikda xatxa-yoga, marosim o’yinlari va boshqa mashqlar ommalashgan.
Xitoy. Dehqonlarning «sariq ro’mollilar» deb nom olgan qo’zg’olonlari III-V asrlarda davom etib kelgan. Hukmdorlar aholidan qurollarni yig'ib olgan va ularni ishlatishni taqiqlagan edi. Shu sababli xalq orasida qurolsiz jang usullari avjiga chiqqan. VI asrda Xitoy ushu gimnastikasi tez rivoj topdi. Bunda qo’l va oyoqlarni ishlatib jang qilish, kaft va uning qirralari bilan urish amalga oshirilgan. Min sulolasi hukmronligi davrida ushu keng rivojlangan edi. Unda 20 xildan ortiq qurollar va tayoqlar qo’llanilgan. Lekin o’q otish qurollarining paydo bo’lishi bu turlar taraqqiyotini ancha pasaytirgan edi. Shunga qaramasdan, ushu mashqlaridan davolash maqsadida foydalanish davom etgan. Xitoyda, shuningdek, ot ustida chavgon yugurish va hindlarga xos xatxa-yoga bo’yicha musobaqalar o’tkazilib turilgan.
Yaponiya. O’rta asrlarda Yaponiyada jismoniy madani­yatning rivojlanishi Samuraylar institutining tashkil etilishi bilan bevosita bog’liq bo’lgan. Samuraylar kichik yer egalarining harbiy-feodal tabaqasi bo’lib, ularning jismoniy tarbiya tizimi xilma-xil kurash turlari: sumo, jiu-jitsu va karate, kendo - bitta yoki ikkita qilich bilan jang qilish san’ati, noginata - nayza bilan kurashish, piyoda va otda yugurishda kamondan o’q otish, marosim bellashuvlar, turli xil to’p o'yinlari kabi mashqlardan iborat bo’lgan.
Markaziy Amerika xalqlarining jismoniy tarbiyasi. Yevropaliklar mustamlaka qilib olgan davrlargacha bu mintaqada inklar, mayya va atsteklar davlatlari mavjud bo’lgan. XII asrlarda bu mamlakatlarda ma'lum darajada jismoniy tarbiya tizimi mavjud bo’lgan. Bunda davlat miqyosida va oila sharoitida tarbiya berish amalga oshirilgan. Tashkil qilingan maktablarda o’yinlar va boshqa jismoniy mashqlar bilan shug'ullanishgan. Kamondan o’q otish, tayoqlarni uloqtirish, qilich va qalqon bilan kurash kabi harbiy-jismoniy tayyorgarlik amalga oshirilgan. Inklar va atsteklarda uzoq masofalarga yugurish hayotiy ehtiyoj bo'lib hisoblangan. Ko’pchilik o'yinlar va mashqlar bu xalqlarning diniy marosimlari, urf-odatlari bilan bog'liq bo'lgan. Shuningdek, qabilalararo o’yinlar, diniy bayramlar, tantanalar, atletik musobaqalar tashkil etilgan. Butun jismoniy tarbiya tizimi aborigen xalqlarning mehnat, harbiy va hayotiy turmushida katta o’rin tutgan. Yevropaliklarning bosqinchilik, talon-taroj qilish, o’ldirish, majburlash kabi harakatlari Amerika xalqlarining jismoniy madaniyat tizimi rivojlanishiga salbiy ta’sir etgan.
Afrika mintaqasidagi xalqlar. O’rta asrlarda Afrika xalqlari orasida mehnat, harbiy ishlar va ijtimoiy turmush orqali jismoniy madaniyat shakllari belgilangan. Jismoniy tarbiya oilada, ovchilar tomonidan qabilada va «xudo»lar uyida berilgan. Ko’pincha musobaqalashish shaklida amalga oshirilgan.
Bunda kamondan o’q otish va tayoqlarni mo’ljalga tekkizish, ustunga kim o’zarga tirmashib chiqish kabilar qo’llanilgan. Raqslar bilan birgalikda harbiy mashqlar qo’shib o’rgatilgan. Yoshlarni harbiy jihatdan tayyorlash maqsadida oilada yoki «xudo»larning uylarida qabila, urug’ boshliqlari rahbarligida turli xil an’anaviy marosimlar tashkil etilgan. Bunda kurash, nayza va lappak uloqtirishdan keng foydalanilgan. O’g’il va qizlarni tarbiyalash tizimida tamtam sadolari ostidagi an’anaviy raqslar, turli harakatli o’yinlar, akrobatik mashqlar asosiy vosita sifatida xizmat qilgan. An’anaviy marosimlarda kurash, chidamlilik, epchillik, jasurlikni tarbiyalovchi mashq turlaridan iborat musobaqalar tashkil etilgan. Bu, o’z navbatida, xalqlarning jipsligi, inoqligi, ahilligini ta’minlashga xizmat qilgan. Bosqinchilik va mustamlakachilik ta’yziqi Afrikada milliy jismoniy madaniyatining ancha susayishiga sabab bo’lgan.