2- mavzu: yosh media iste'molсhilarda axborotga nisbatan tanqidiy fikrlash ko'nikmasi reja

Сhop etish vositalari
"Bosma ommaviy axborot vositalari" atamasi bugungi ota-onalar o'sib-ulg'aygan an'anaviy yoki "eski moda" bosma ommaviy axborot vositalarini, jumladan gazetalar, jurnallar, kitoblar, komikslar yoki grafik romanlarni tasvirlash uchun ishlatiladi. Tarixan, faqat badavlat nashriyotlar bosma materiallarni yaratish uchun zarur bo'lgan murakkab turlarni sozlash texnologiyalaridan foydalanishlari mumkin edi, ammo bu so'nggi yillarda ish stoli nashriyot dasturlari va “Lulu.com” (LINK) kabi talab bo'yicha chop etish xizmatlarining keng tarqalishi bilan o'zgardi. Yaqinda “Amazon Kindle” kabi yuzlab kitoblarni bitta qurilmada saqlaydigan va o'quvchilarga kitob va gazetalarni to'g'ridan-to'g'ri yuklab olish imkonini beruvchi elektron kitob media iste'molchilarga taqdim etildi.
Televidinie
Televizor ellik yildan ortiq vaqtdan beri media iste'molchilarni qiziqtirib keladi. Dastlab, tanlash uchun bir nechta dasturlar bor edi, ammo bugungi kunda tanlash uchun yuzlab umumiy va maxsus kanallar va minglab dasturlar mavjud. Ilgari dasturlarni televizorda o'z vaqtida ko'rish kerak bo'lgan bo'lsa, endi bunday emas. Bugungi kunda tomoshabinlar ko'plab kabel yoki sun'iy yo'ldosh xizmatlarining ko'rish uchun to'lov yoki talab bo'yicha bepul xizmatlari orqali xohlagan vaqtda kino yoki televidenie epizodini tomosha qilishlari mumkin. Shuningdek, ular kontentni Internetdan yuklab olish imkoniyatiga ham ega bo'ldilar. Tomoshabinlar dasturlarni bir vaqtning o'zida yozib olish va boshqa vaqtda tomosha qilish uchun TIvO (raqamli video yozuvchisi) kabi qurilmalardan foydalanishi mumkin. Hatto mobil telefonlar orqali teledasturlarni kuzatib borish mumkin.
Video O'yinlar
1980-yillarning boshidan beri mavjud bo'lgan video o'yinlar faqat yosh media iste'molchilar orasida mashhur bo'ldi. Bugungi o'yinlar yuqori darajada real landshaftlar va fizika simulyatsiyalarini o'z ichiga olgan uch o'lchovli o'yin o'ynashni va tarmoq ulanishi orqali boshqa o'yinchilar bilan raqobatlashish imkoniyatini ham beradi. Buning uchun ilg'or grafikalar va protsessorlardan foydalaniladi. Zamonaviy video o'yinlar immersiv, hayajonli va borgan sari interaktivdir. O'yinchilar hayotga o'xshash grafikalar va tovushlar tufayli o'zlarini haqiqatan ham vaziyatga tushib qolgandek his qilishadi. Video o'yinlar orqali yoshlar o'zlarining go'yo o'yinlarini kengaytirishlari mumkin, chunki ular askar, musofir, poyga mashinasi haydovchisi, ko'cha jangchilari va futbolchiga aylanadi.
Bugungi kunda mashhur o'yin konsollari orasida “Nintendo Wii”, “Microsoft Xbox 360” va “Sony Playstation III” mavjud. “Nintendo Wii” kabi mobil o'yinlarni o'ynash imkonini beruvchi qo'lda ushlab turiladigan konsollar ham mavjud. Bundan tashqari, ba'zi video o'yinlarni shaxsiy kompyuterlarda ham o'ynash mumkin. Aksariyat video o'yinlar ekrandagi belgilarni boshqarish uchun tugmalar, joystiklar va boshqa qurilmalarga ega qo'lda ushlab turiladigan qurilmadan foydalanadi. Biroq, yangi o'yin tizimlarida harakatni aniqlovchi sensorlar, masalan, akselerometrlar o'yinchilarni o'yin faoliyatini yakunlash uchun butun tanasini harakatga keltirishga undaydi.
Mana shunday cheksiz tur va ko'rinishdagi media mahsulotlarni iste'molchi hukmiga havola etayotgan media makonda adashib qolmaslik, axborot xurujidan himoyalanish, manipulyatsiya ta'siriga tushib qolmaslik uchun tanqidiy fikrlash ko'nikmasi zarur hisoblanadi.
Tanqidiy fikrlash - qabul qilinayotgan yoki mavjud axborotlar, qarashlar, farazlarga tanqidiy va tahliliy yondashish. Mantiqiy analiz qilib ko'rish. Subektiv va xolis axborotlarni ajratish. Fakt va fikrlarni farqlay olish.
Shu o'rinda tanqidiy fikrlash deganda negativ fikrlash nazarda tutilmasligiga alohida e'tibor qaratish lozim bo'ladi. Mazkur ko'nikmani yosh media iste'molchilarda to'g'ri va mukammal shakllantirish orqali quyidagi muammolarni bartaraf etishga erishish mumkin.
– Axborot olamida aldanib qolish yoki o'zi bilmagan holda boshqalar tomonidan boshqarilishning oldini olishda;
– Сheksiz axborotning qaysi biri yolg'on, qaysi esa rost, qaysi biri nayrang, qaysi biri esa samimiy ekanini ajratish borasida to'g'ri fikr yurita olmaslikda;
– Turli salbiy birlashmalar va guruhlar tuzog'iga tushib qolishda.
Media iste'molida tanqidiy fikrlashni qo'llashning 5W+H metodikasi quyidagi savollarni berish orqali axborotlarni tahlil qilish, baholash, saralash va foydalanishda to'g'ri yo'ldan borishga yordam beradi:
1. Kim?
2. Nima?
3. Qachon?
4. Qaerda?
5. Qanday qilib?
6. Nima uchun?
Yuqoridagi savollar nuqtai nazaridan har bir media mahsulotga yondashish iste'molchiga axborotning ichiga chuqurroq kirish, uning ostida yashiringan g'oyalarni anglash va axborotning zarurlik darajasini baholash imkoniyatini beradi.
Xulosa o'rnida shuni aytish joizki, mediato'yingan jamiyatning har bir a'zosi yoshi, jinsi, kasb-kori va ijtimoiy kelib chiqishidan qat'iy nazar mediaga nisbatan tanqidiy fikrlash ko'nikmasiga ega bo'lishi lozim. Mazkur ko'nikma insonlarni nafaqat zararli axborotlardan balki ortiqcha axborotlardan ham himoya qiladi. Сhunki ortiqcha axborot ham bir kun kelib zararli axborotga aylanishi mumkin.