2. 1-§. Агрегатнинг бир ўтишида ғўза қаторлари орасида бўйлама пол ҳосил қиладиган қурилманинг конструктив схемаси ва технологик иш жараёни

2.5 – расм. Қурилмага бўйлама – тик текисликда таъсир этувчи кучлар схемаси
Х_π – қурилманинг пастки осиш нуқталаридан унинг бўйлама – тик
текисликдаги оний айланиш марказигача бўлган горизонтал
масофа, m;
l₁ – қурилманинг пастки осиш нуқталаридан унинг оғирлик
марказигача бўлган бўйлама масофа, m;
R_хz – бўйлама тик текисликда ағдаргич сиртли иш органларига таъсир
этаётган кучларнинг тенг таъсир этувчиси, kN;
l₂ – қурилманинг пастки осиш нуқталаридан ағдаргич сиртли иш
органларининг лемехларигача бўлган бўйлама масофа, m;
– ағдаргич сиртли иш органлари лемехларининг тумшуғи (учи) дан
R_хz кучнинг таъсир чизиғигача бўлган масофа, m;
– R_хz кучнинг горизонтал текисликдан оғиш бурчаги, ;
Z_π – қурилманинг пастки осиш нуқталаридан унинг бўйлама – тик
текисликдаги оний айланиш марказигача бўлган тик масофа, m;
H₁ – қурилманинг таянч текислигидан пастки осиш нуқталаригача
бўлган тик масофа, m.
ва ларнинг (2.10) ва (2.11) ифодалар бўйича қийматларини (2.9) га қўйиб қуйидаги ифодага эга бўламиз
(2.12)
ёки
. (2.13)
Бу шартлар қандай омиллар ҳисобига таъминланишини аниқлаш учун уларнинг таркибига кирувчи ва масофаларни тракторнинг осиш механизми ва қурилма осиш мосламасининг ўлчам ва параметрлари орқали ифодалаймиз ва бунинг учун 2.5-расмдаги D(D₁) нуқтадан XZ координаталар системасини ўтказамиз ва бу системада D(D₁)(0;0) ва
А(А₁)( ; ) ҳамда С(0; ) ва
В( ; ) нуқталардан ўтадиган тўғри чизиқларнинг тенгламалари тузилади. Улар мос равишда қуйидаги кўринишга эга бўлади [54; 28-58-б.]
; (2.14)
ва
, (2.15)
бунда – трактор таянч текислигидан унинг осиш механизми пастки
тортқиларининг қўзғалмас шарнирлари А(А₁)гача бўлган тик
масофа, m;
– трактор осиш механизми пастки тортқиларининг узунлиги, m;
– трактор осиш механизми пастки ва марказий тортқиларининг
А(А₁) ва В қўзғалмас шарнирлари орасидаги бўйлама ва тик
масофалар, m;
– қурилманинг пастки ва юқориги осиш нуқталари орасидаги тик
масофа, m;
– қурилманинг пастки осиш нуқталари орасидаги кўндаланг
масофа, m;
d – трактор осиш механизми пастки бўйлама тортқиларининг
қўзғалмас шарнирлари орасидаги кўндаланг масофа, m.
(2.14) ва (2.15) тенгламаларни биргаликдаги ечими, ва ларни беради [54; 28-58-б.]

; (2.16)
ва
. (2.17)
(2.16) ва (2.17) ифодаларни ҳисобга олганда (2.13) ифода қуйидаги кўринишни олади





. (2.18)
2.18–ифоданинг таҳлили шуни кўрсатадики, қурилманинг белгиланган чуқурликка ботиб ишлаши унинг оғирлиги ва у қўйилган нуқтага, ағдаргич сиртли иш органларига таъсир этувчи кучларнинг миқдори, йўналиши ва қўйилган нуқталарига, қурилманинг параметрларига, қурилма осиш мосламаси ва трактор осиш механизмининг ўлчам ва параметрларига ҳамда ағдаргич сиртли иш органларининг тупроққа ботиш чуқурлиги ( ) га боғлиқ. Аммо, трактор осиш механизмининг ўлчам ва параметрлари ҳамда пол ҳосил қиладиган қурилманинг пастки ва юқориги осиш нуқталари орасидаги тик масофа (Н₂) стандартлашганлиги ва трактор бўйича маълумлиги
[55; 3-11-б.], қурилманинг параметрлари ва массаси асосан у белгиланган технологик жараённи ишончли ва сифатли бажариши, кам энергия ва материалҳажмдорликка эга бўлиши шартларидан келиб чиққан ҳолда қабул қилинишини ҳисобга оладиган бўлсак, юқорида айтилган (2.13) шарт ва қурилма ағдаргич сиртли иш органларининг белгиланган чуқурликка ботиб ишлаши ва шу чуқурликда бир текис юриши асосан унинг таянч текислигидан пастки осиш нуқталаригача бўлган тик масофа Н₁ ни ўзгартириш ҳисобига таъминланади.
Н₁ ни (2.18) шарт бажарилишини таъминлайдиган қийматини аниқлаймиз. Бунинг учун (2.18) ифоданинг чап томонини ΣМ_у орқали белгилаб оламиз, яъни





. (2.19)
Бу ифодадан фойдаланиб графикли боғланишни қурамиз. Бунинг учун (2.15) ифодадаги кучини қуйидагича ифодалаб оламиз [54; 28-58-б.]
, (2.20)
бунда – тупроқнинг қурилма ағдаргич сиртли иш органларига солиштирма
қаршилиги, Pa;
– қурилма ағдаргич сиртли иш органларининг тортишга
қаршилигига тезликнинг таъсирини ҳисобга оладиган
коэффициент, N·s²/m⁴;
– қурилманинг ҳаракат тезлиги, m/s.
(2.20) ифодани ҳисобга олганда (2.19) ифода қуйидаги кўринишга эга бўлади





. (2.21)
m_к = 400 kg, g = 9,81 m/s², k = 0,9·10⁵ Pa, = 2000 N·s²/m⁴, V = 2 m/s, B = 0,26 m, h = 0,15 m, ψ_xz = – 12, ρ_xz = 0,15 m ҳамда 0,9-1,4 классдаги ғилдиракли чопиқ тракторлари учун Н₂ = 0,61 m, Н₃ = 0,6 m, l_б = 0,8 m, l_к = 0,78 m, d = 0,56 m, X_В = 0,204 m, Z_В = 0,406 m қабул қилиниб, 2.6-расмда графикли боғланиш қурилди. Ундан кўриниб турибдики, бажарилиши учун қурилманинг таянч текислигидан пастки осиш нуқталаригача бўлган тик масофа камида 62,3 cm бўлиши лозим.