2. Ахборот таҳдидларнинг кўриниши

41) OLAP (Online Analytical Processing) nima?
OLAP (Online Analytical Processing) - maʼlumotlarni analitik qayta ishlash tizimi. U hisobotlarni tayyorlash, bashoratlash senariylarni tuzish va murakkab tuzilishga ega boʼlgan katta axborot massivlari asosida statistik hisob-kitoblarni amalga oshirish uchun moʼljallangan.
OLAP tizimlari quyidagi komponentlarni o'z ichiga oladi:
*ma'lumotlar bazasi (MB)
*OLAP server
*foydalanuvchilar uchun dasturlar

OLAP tizim komponentlari:

*ma'lumotlar bazasi (MB) - qayta ishlash uchun axborot materiallari olingan manba. Ma'lumotlar bazasi turi OLAP tizimining turiga va OLAP serverining harakatlarini bajarish tartibiga qarab belgilanadi. Ko'pincha ular relyatsion va ko'p o'lchovli ma'lumotlar bazalari va ma'lumotlar omborlaridan foydalanadilar;
*OLAP server - tizimning yadrosi bo'lib, uning yordamida ko'p o'lchovli ma'lumotlar tuzilmalariga ishlov berish amalga oshiriladi va ma'lumotlar bazasi va tizim foydalanuvchilari o'rtasidagi aloqa ta'minlanadi;
*so'rovlar shakllanadigan va olingan javoblar vizualizatsiya qilinadigan foydalanuvchi uchun dasturlar

42) Olap tizimlarining asosiy turlari
*Ma'lumotlar jadval ko'rinishida guruhlangan relyatsion ma'lumotlar bazalari bilan ishlaydigan ROLAP tizimlari. Bunday turdagi tizimlarda ma'lumotlarni raqamlar va matnlar ko'rinishida tahlil qilish mumkin;
*MOLAP tizimlari ko'p o'lchovli tizimlar bo'lib, unda ishlov berish jarayonida ma'lumotlar maxsus serverlarda OLAP kublariga tuzilgan.
*HOLAP tizimlari kub shaklida ko'p o'lchovli ma'lumotlarni strukturalash va ularni relyatsion jadvallarda joylashtirish algoritmlarini birlashtirgan "aralash" tizimlardir.
OLAP tizimlarining ishlashi ko'p o'lchovli ma'lumotlar modeliga asoslanadi, ya'ni bunday tizimlar ko'plab turli parametrlarni turli burchaklardan tahlil qilish imkonini beradi. Ular ko'p o'lchovli ma'lumotlar massivlari bilan ishlaydi, ya'ni massivning har bir elementi boshqa elementlar bilan bog'langan.
Shu sababli, OLAP gipotezalarni yaratishga, turli parametrlar o'rtasidagi sabab-oqibat munosabatlarini aniqlashga va o'zgarishlar paytida tizimning harakatini modellashtirishga imkon beradi.
Shu bilan birga, ma'lumotlar ko'p o'lchovli kublar shaklida tashkil etilgan - nazorat qilinadigan parametrlar o'qlar bo'ladi va ma'lumotlar ularning kesishgan joyida joylashgan. Foydalanuvchilar kerakli parametrlarni tanlashlari va turli o'lchovlar bo'yicha ma'lumot olishlari mumkin.

43) Kompyuter tarmog’I - bu aloqa kanallari orqali yagona tizimga ulangan kompyuterlar va turli xil qurilmalar to'plami bo'lib, ular resurslarni taqsimlash va kompyuterlar o'rtasida ma'lumot almashishni ta'minlaydi.
Aloqa liniyasi – bu signal uzatuvchidan qabul qiluvchiga yuborishni ta'minlaydigan texnik qurilmalar va fizik muhit to'plami tushuniladi. Hayotda telefon tarmog'ining kommutatorlar o'rtasida signal uzatilishini ta'minlaydigan kabel sohasi va kuchaytirgichlar aloqa liniyalariga misol bo'la oladi. Aloqa liniyalari asosida aloqa kanallari quriladi.
Aloqa kanali odatda abonentlar o'rtasida axborot uzatishni ta'minlovchi texnik qurilmalar va aloqa liniyalari tizimi deb ataladi. "Kanal" va "liniya" tushunchalari o'rtasidagi munosabatlar quyidagicha tavsiflanadi: aloqa kanali bir nechta turli toifadagi aloqa liniyalarini o'z ichiga olishi mumkin va bitta aloqa liniyasidan bir nechta kanallar foydalanishi mumkin.