2-Amaliy mashg‘ulot. Mavzu: Chizma geometriya va chizmachilik terminlarining tuzilish xususiyatlari. Chizma geometriya va chizmachilik terminlar etimologiyasi bilan ularga mos tushunchalarning ta’riflari orasidagi bog‘lanish
Download 409.58 Kb. Pdf ko'rish
|
2-mavzu. Chizma geometriya va chizmachilik terminl
|
Chizma geometriya va chizmachilik terminlar etimologiyasi bilan ularga mos tushunchalarning ta’riflari orasidagi bog‘lanish. Chizma geometriya va chizmachilik terminlarining tarixiy rivojlanishi bevosita mazkur fanlarning va bu fanlarga oid adabiyotlarning shakllanishi, rivojlanishi va taraqqiyoti bilan bogdiq. Fanning dastlabki shakllanish bosqichi albatta, chizmalarning paydo bodish tarixiga borib taqaladi. Chizmalarning paydo bodishi va taraqqiy etishi esa, insonlarning moddiy extiyojining oshishi va ho‘jalik ishlab chiqarishining o‘sishi bilan uzviy bogdiqdir. Buyumlarni tekislikda tasvirlash ilmining paydo bodishi va rivojlanish tarixi er. avv. yillarga borib taqladi. Biroq chizma geometriya fan sifatida faqat XVIII asrning oxirlarida fransuz muhandisi, olimi va siyosat arbobi Gospar Monj (1746-1818) tomonidan rasmiylashtirildi va chizma geometriya faniga asos solindi. U dunyodagi bir qator mamlakatlarda ortogonal proeksiyalar bo‘yicha orttirilgan ayrim qoida va usullarni ilmiy tizimga solib, har tomonlama ishlab chiqdi va 1799 yilda «Chizma geometriya» asarini yozdi. Shu davrdan chizma geometriya va chizmachilik fani terminologiyasining rasmiy rivojlanishi boshlandi. Bilamizki, dastlab Yevropa, keyinchalik Rossiya va O‘zbekistonda rivoj topgan chizma geometriya va chizmachilik fanlari taraqqiyoti jarayonida ko‘plab olimlarning qimmatli nazariy ishlari va mumtoz darslik adabiyotlari yaratildi. Bu fanlarning o‘zbek tilida o‘qitilish ishlari XX asr o‘rtalarida professor R.Xorunov tomonidan boshlandi. U kishi tomonidan V.S.Rozovning «Kurs chercheniya» kitobi va boshqa adabiyotlarning rus tilidan o‘zbek tilidagi tarjimasi yaratildi. Bu tarjimalar asosida fanning o‘zbek tilida qabul qilingan atama va terminlarining shakllanishi desak mubolag‘a bodmaydi. R.Xorunov va Yu.Qirgdzboevlar chizma geometriya va chizmachilikka doir terminologik tizimni yaratish, chegaralash va o‘zbek tili fondining alohida soha terminlari doirasini boyitishga ham hissa qo‘shdi. Endilikda, sohaga oid terminlar qatori o‘zbek tili bag‘rida o‘z o‘mim topdi. Biroq uning terminologik tizimdagi ilmiy asoslari, amaliy va ta’limiy masalalari, muammolari o‘z yechimini kutmoqda. Hamma tillarda bodgani kabi o‘zbek tilida ham o‘z va o‘zlashgan terminlar qatori mavjud. Ularning ayrimlari etimologik tahlilga muhtoj. Shu o‘rinda, chizma geometriya va chizmachilik fani terminlarini ta’lim jarayonida to‘g‘ri qodlash va lug‘aviy ma’nosini, ularning etimologiyasini to‘g‘ri va todiq ochib berishga erishish lozim. Shaxs kasbiy ta’lim jarayonida chinakam mutaxassis bodib shakllanishi, avvalo, uning tegishli sohalarga oid bilimni qanchalik mustahkam egallashiga bogdiqdir. Turli fan yo‘nahshlari bo‘yicha o‘zlashtiriladigan kasbiy bilimning muhim qismi kasbiy terminlar haqidagi bilimlardan iborat [1]. Albatta, o‘qituvchi, bodajak yosh mutaxassislar o‘z kasbiy sohasiga oid terminlarning mazmunini turli lug‘atlar [3], o‘quv-uslubiy qodlanmalar [2] yordamida odganilishini tashkil etishi mumkin. Ammo bunday an’anaviy yondashuv ko‘pincha ta’lim oluvchilarni motivlashtirish va qiziqtirish, ularni ijodiy faollikka undash nuqtai nazaridan o‘zini oqlamaydi. Bu yerda o‘qitishning o‘ziga xos innovatsion usullarini qodlash talab etiladi. Mazkur ma’ruza tezisida bir qator chizmachilik terminlari misolida shunday usullarning biri xususida mulohaza yuritiladi. Ma’lumki, “termin’’ deganda fan, texnika, kasb-hunarning biror sohasiga xos muayyan bir tushunchaning aniq va barqaror ifodasi bodgan so‘z yoki so‘z birikma tushuniladi [8,73-b.]. Har qanday boshqa so‘z kabi terminlarning ham, albatta, o‘z etimologiyasi, ya’ni til birligi sifatida kelib chiqish tarixi mavjud. Bizningcha, ushbu holatdan terminlar mazmuni bilan tanishishda foydalanish va bu bilan o‘qitish samaradorligini oshirishi mumkin. Buni texnologik jihatdan tashkil etishning usullaridan biri sifatida biz quyidagicha tasavvur qilamiz: 1) ta’lim oluvchilarga muayyan terminning o‘zi va uning ma’nosi alohida tarqatma materialda taqdim etiladi [3]; 2) tarqatma material asosini tashkil etuvchi maxsus jadvalning alohida ustunida o‘rganilayotgan terminlarning etimologik asosi bodgan birliklar [4,5,6,7] aralash tartibda keltiriladi va ta’lim oluvchiga tegishli termin ma’nosidan kelib chiqqan holda ularni tartiblash vazifasi beriladi; 3) ta’lim oluvchidan tegishli etimologik asosning muayyan terminga taalluqli, deb hisoblanishi qanday izohlanishini tushuntirib berish so‘raladi. Keltirilgan algoritm asosida pedagogik ish uchun tarqatma material vazifasini bajaruvchi jadval quyidagicha ko‘rinishda boTishi mumkin: Termin Terminning lug‘aviy mazmuni Terminning etimologik asosi Javob Sirkul Tush yoki qalam bilan aylana, doira, yoylar chizishga, chiziqlar, kesmalar uzunligini oTchashga xizmat qiladigan chizmachilik asbobi “aj ra ti sh , k es is h” “ do ira” “ nu r” “ sk el et ” “p armal an ga n ti rq is h , te sh ik ” “t ux ums im on ” “d ara ja, po g‘o na” Detal mashina, mexanizm, asbob va, shuningdek, umuman, biror buyumning qismi, boTagi Oval 3-yassi, qavariq yopiq egri chiziq Radius aylana yoki sharning biror nuqtasini uning markazi bilan tutashtiruvchi to‘g‘ri chiziq kesmasi Trafaret gul, naqsh, bezakli xat yozish va shu kabilar uchun belgilangan o‘yma andaza Gradus aylananing 360° dan bir boTagiga teng burchak yoki yoy oTchov birligi Karks qurilmaning metal yoki yog‘och sinchlari Biz taklif etayotgan yondashuv qator ustun tomonlarga egadir. Avvalo, ta’lim oluvchining o‘quv jarayoni va materialiga bodgan qiziqishi ortadi, uning ilmiy dunyoqarishi yanada kengayadi; ikkinchidan, bunda terminlarning mazmunini chuqurroq tushunish, tegishli narsa-hodisalarni nomlash uchun nima sababdan aynan shunday so‘zdan foydalanish qabul qilinganini anglash imkoniyati ortadi; uchinchidan, ta’lim oluvchilarda o‘z kasb sohasining tarixiy asoslariga bodgan qiziqishi yanada kuchayadi. Ushbu ijobiy o‘zgarishlar, shubhasiz, ta’lim samaradorligini oshirishga yordam beradi. Zero, bunda har qanday faoliyat samarasining asosiy sharti bodgan shaxsiy faollik ortishi uchun sharoit yaratiladi. Adabiyotlar 1. В.Б. Изучение специалной терминологии как средство формированиya профессионалной компетентности//Современные направлениya теоретических и прикладных исследований, 2013-Научнаya конференциya[Электронный ресурс]. http ://www. sworld. com.ua/ index.php/ru/conference/the-content-of- conferences/archives-of- individual-conferences/march-2013. 2. Методические указаниya длya практических и самостоyaтелных занyaтий«Черчение. Введение в предмет и yaзык предмета» по дисциплине «Черчение» длyaиностранных учащихсya подготовителного отделениya инженерно-технических иинженерно-экономических специалностей / А.М.Горбенко, В.Н.Горбенко, И.В.Валченко; Харк. нац. акад. город.хоз-ва - Х.: ХНАГХ, 2011. - 57 с. 3. Словар-справочник по черчени^: Кн. длya учащихсya /В.Н.Виноградов, Е.А.Василенко, А.А.Алхименок и др.-М.: Просвещение, 1993.159с. 4. Фасмер М. Этимологический словар русского уазыка. В 4 т. Т.2 (Е- Муж): пер. с. нем. и доп. О.Н.Трубачева. - 2-е изд., стер. М.: Прогресс, 1986. 672 с. 5. Фасмер М. Этимологический словар русского уазыка. В 4 т. Т.3 (Муза-Суат): пер. с. нем. и доп. О.Н.Трубачева. - 2-е изд., стер. М.:Прогресс, 1987. 832 с. 6. Фасмер М. Этимологический словар русского уазыка. В 4 т. Т.4 (Т- Уащур): пер. с. нем. и доп. О.Н.Трубачева. - 2-е изд., стер. М.: Прогресс, 1987. 864 с. 7. Фасмер М. Этимологический словар русского уазыка. В. 4 т. Т.1 (АД): пер. с. нем. и доп. О.Н.Трубачева/ под ред. и с. предисл. Б.А.Ларина. - 2-е изд., стер. М.:Прогресс, 1986. 576 с. 8.0‘збек тилининг изоИли луg‘ати: 80000 дан ортиq со‘з ва со‘з бирикмаси. Ж.4. Тартибот- Шукр/ТаИрир Иай’ати: Т.Мирзаев (раИбар) ва бошq.; 0‘збек тили ва адабиёти институти. - Т.: “0‘збекистон миллий энциклопедиуаси” давлат илмий нашриёти, 2008. 608 б. Download 409.58 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|