2-amaliy mashg’ulot. Turar-joy jamg’armasi rekonstruktsiyalashda sanitariya-gigienik talablar

Xonaning xuddi o’ziga o’xshash xonaga nisbatan yoritilganligini 40% ga oshirish 
uchun, uni och rangga bo’yashning o’zi kifoya. Binolarni ta’mirlashda bu effektni 
nazarga olmaslik mumkin emas, shuning uchun uncha yoritilmagan xonalarda och 
rangdagi bo’yoqlar va gulqog’ozlardan foydalanish tavsiya etiladi. 
Funktsional qulaylikka (komfortlilik) “binodan foydalanishdagi qulaylik” deb ta’rif 
berish mumkin. Turar joy binolari ularda yashaydigan kishilarning tobora o’sib 
borayotgan ehtiyojlarini qondirish uchun quriladi va rekonstruktsiya qilinadi. Bunda 
“inson - bino” tizimidan kelib chiqib ish ko’riladi. Bunday kontseptsiya odatda 
loyihalashtirishning ruhiy-fiziologik asoslari sifatida belgilanadi. Bu nimani 
anglatadi? Loyihalash mavjud muhitda insonning optimal ishlashi va hordiq 
chiqarishi uchun uni nima bilan ta’minlash kerakligini baholashdan boshlanishi 
kerakligini anglatadi. 
Loyihalash paytida insonning ruhiyati, atrofni idrok etishi, qaror topgan odatlari va 
antropometrik tavsiflari hisobga olinadi. Funktsional qulaylikni yaratishda binoning 
estetik tavsifi, xonalar tuzilishi, yashash va faoliyat ko’rsatish uchun yaratilgan 

---

qulaylik shart-sharoitlari, qo’llangan uskunaning ko’rinishi va texnik darajasi kabi 
parametrlar ishtirok etadi. Binoning estetik xususiyatlari insonning unga bo’lgan 
munosabatini avvaldan belgilab beradigan omil hisoblanadi, chunki binoning 
umu’miy qiyofasi hamda uning funktsional yaroqliligi haqidagi tasavvurlar o’rtasida 
ma’lum bog’liqlik mavjud (ya’ni bino chiroyli bo’lsa, u qulay ham bo’ladi). Bunday 
tasavvuiga badiiy ifodalilik vositalari, masalan qismlarning masshtabliligi bilan 
erishiladi. Masshtablilik muhim omillardan hisoblanadi, chunki masshtabli 
bo’lmagan bino kishini ruhan ezib qo’yishi mumkin. 
Xonalarning tuzilishi bino va uning elementlari qulayligining asosiy omilidir. 
Xonalar tarkibi, ularning maydoni, proportsiyalari, joylashuvi va o’zaro bog’lanishi 
inshootning ma’naviy qiymatiga ta’sir ko’rsatadi, tuzilish funktsiyasi (vazifa)ga 
bo’ysundiriladi. Darhaqiqat, u yoki bu bino o’zi bajaradigan vazifa uchun yaratiladi. 
SHuning uchun binoning va bino elementlarining kompozitsiyasi ushbu binoda 
kechadigan jarayonlarning o’zaro bog’liqligini belgilab beradigan funktsional 
sxemaga muvofiq hal etiladi. Bu o’rinda kvartiralarning rejaviy yechimlari inshoot 
tuzilishini, uning funktsiyasiga (vazifaga) bo’ysundirishning yorqin misoli bo’lib 
xizmat qiladi. 
Uy uskunalari va unsurlari insonning fiziologik xususiyatlariga moslashtiriladi. 
Masalan, ko’pchilik kishilar o’ng qo’li bilan yaxshiroq ish qilishi hisobga olingan 
holda, eshik va derazalar ko’proq o’ng tomonga ochiladi, ikki tabaqali eshik va 
derazalarda esa dastalar o’ng tomonga o’rnatiladi. Eshiklar gabaritlari, zinapoyalarni 
o’rab turgan panjaralar va sanitariya-texnika jihozlarini o’rnatish balandligi ham 
qulaylik nuqtayi nazaridan kam ahamiyatga ega emas. Bu o’lchamlar insonning 
antropometrik tavsiflariga moslashtirilgan. Zinapoyalar harakatlanish uchun qulay 
tarzda joylashtiriladi. Ularning nishablari ko’tarilish paytida inson his qiladigan 
jismoniy yuklamalardan kelib chiqadi, zinapoyalarning katta-kichikligi esa chiqish 
va tushish paytidagi qadamlar o’lchamlariga moslashtiriladi. 
Muhandislik uskunalari bino qulayligini belgilab beradigan asosiy omillardan 
sanaladi. Zamonaviy shahar uyini markaziy isitish tarmog’i, vodoprovod, 
kanalizatsiya, elektr yoritish, radioeshittirish, televidenie va telefonsiz tasavvur etib 
bo’lmaydi. Issiq suv ta’minoti, gaz, markazlashgan axlat yig’ish tizimlari ham 
maishiy turmushga keng joriy etilgan. Ko’p qavatli uylar liftlar bilan jihozlangan. 
Jamiyatning texnik imkoniyatlari ortib borishi bilan muhandislik uskunalarining 
texnik saviyasi ham ortib borishi qonuniy holdir. Masalan, an’anaviy liftlar o’rniga 
dasturiy boshqaruv va xotira qurilmalari bilan ta’minlangan liftlar montaj 
qilinmoqda. 
Xavfsizlik qulaylikning muhim omillaridan biridir, chunki inson qadim davrlardan 
buyon, agar uning yashab turgan uyi potentsial havf tug’diradigan maskan bo’lsa, 
bunday uyni yashash uchun qulay deb bilmaydi. Harakatlanish yo’llarining noqulay 
rejalashtirilgani, konstruktsiyalarning yetarli darajada mustahkam emasligi yoki 
muhandislik uskunalarining yomon sozlangani baxtsiz hodisalarning sababchisiga 
aylanadi. Masalan, mexanik uskunadagi nosozliklar jarohatlarni keltirib chiqarishi, 
issiqlik tashuvchisidagi nosozliklar kuyishlarga olib kelishi,gaz va elektr 
xo’jaligidagi nosozliklar esa portlash yoki yong’inga sabab bo’lishi mumkinligini 
kishilar o’z kundalik hayotlarida ko’p kuzatganlar. 

---

Yong’in havfsizligi nafaqat ehtimoliy yong’in chiqish manbalarining nosozligiga, 
balki binoning turli qismlari qay darajada oson o’t olishi mumkinligiga, ya’ni 
konstruktsiyalarning olovbardoshligiga ham bog’liq. 
Olovbardoshlilik ikkita omildan iborat: o’t olish darajasi va olovbardoshlilik