2 Боб На¢д пулсиз ¦исоб-китоблар ва нот¤ловлар муаммоси

Тўлов обороти 
Нақд пуллик оборот 
Нақд пулсиз оборот 

---

14
to’lov oborotiga nisbatan chegaralangan. 
Naqd pul oboroti davlat va aholi, turli mulkchilik shakllariga tegishli bo’lgan 
korxona va tashkilotlar bilan aholi hamda aholi gruppalari o’rtasidagi 
munosabatlarda namoyon bo’ladi. 
Masalan, korxona va tashkilotlar o’z ishchi va xizmatchilariga ish 
haqi, mukofot, komandirovka xarajatlarini to’laydi, nafaqaxo’rlar pensiya, 
talabalar stipendiya oladilar. Bu naqd pullar savdo do’konlarida, bozorlarda 
ishlatiladi, shu bilan birga turli moliyaviy majburiyatlar va xizmatlar yuzasidan 
to’lovlar o’tkaziladi. 
Chet davlatlarda naqd pullarning ishlatilishi bilan band bo’lganlarning 10 
foizdan kamrog’i o’z ish haqlarini naqd pulda oladilar. Angliyada ham naqd pulda ish 
haqi oladiganlar barcha ishlovchilarning 10 foizi atrofini tashkil etadi. Germaniya 
va Kanadada 5 foizi, AQShda esa taxminan 1-2 foizni tashkil etadi. Chunki bu 
davlatlarda ish haqi plastik, kredit kartochkalari yoki cheklarga o’tkazib beriladi. 
Naqd pul yordamida amalga oshiriladigan to’lov oboroti quyidagi hollarda 
yuzaga keladi: 
a) aholi tomonidan davlat, xususiy, qo’shma, kooperativ 
chakani va mayda ulgurji savdo tashkilotlaridan mahsulot 
harid qilinishi; 
b) aholi tomonidan qishloq xo’jaligi mahsulotlarining 
dehqon bozorlarida sotib olinishi; 
v) 
aholi tomonidan oziq-ovqat va buyum bozorlarida 
tijoratchilardan, xunarmandlardan va boshqa tadbirkorlardan 
tovarlarni sotib olinishi; 
g) turli transport turlaridan va boshqa maishiy xizmat 
ko’rsatish tashkilotlari xizmatidan foydalanish; 
d) ishchi-xizmatchilar ish haqining to’lanishi; 
e) stipendiya va turli nafaqalarning to’lanishi; 
j) aktsiyalar bo’yicha dividentlar to’langanda; 
z) lotereyalar bo’yicha yutuqlar to’langanda; 
i) sug’urta to’lovlari to’langanda; 
y) aholi tomonidan kommunal va boshqa to’lovlar to’langanda; 
k) gazeta va jurnallarga obuna bo’lish yoki joriy davrda sotish olinganda; 
l) aholi tomonidan er, mulk va boshqa soliqlar naqd pul yordamida to’langanda. 
Bu ro’yxatni yana davom ettirish mumkin. Umumlashtirib shuni aytish 
mumkinki, aholi tomonidan naqd pul yordamida turli xil to’lovlar to’laganda naqd 
pulli to’lov oboroti yuzaga keladi. 
Lekin naqd pul doimo naqdsiz pulga, naqdsiz pul esa naqd pulga aylanib turadi. 
Pulning bunday harakatini quyidagi sxemada ko’rishimiz mumkin. 

---

15
2-sxema