2 bosqich talabalari uchun Sport pedagogik mahoratni oshrish fanidan

II. Yo‘lda yurish koidalari.
Bahorgi yoki yozgi ta’til paytlarida yuqori sinf o‘quvchilari yoki pionerlarning ko‘p kunlik turistik sayohatlarida yurish o‘rtacha tezlikda, ya’ni soatiga 4-5 km ni tashkil qiladi. Yul unchalik kiyinn bulmagan har 20-25 dakikadan keyin 5-10 dakika dam olinadi. Yul Sharoiti og‘irlaShganda, ortikcha tolikiSh sezilsa, har 10-15 dakikada dam olishni tashkil qilish lozim.
Oddiy yulak yoki sukmoklardan bir katorda tizilib yurish , oraliklar 2-3 metrdan kam yoki ortikcha bulmasligi Shart. Bu yil harakatining bir me’yorda bo‘liShiga yordam beradi. CHunki yullarda turli butalar, Shoxlar, tikanli giyoxlar, toShlar va hokazolar uchraShi, tusik bo‘liShi anik.
Turistlar daraxt Shoxlarini sindirmaliklari, foidali ekinzor va utloklarni payhon kilmasliklari, Shuningdek, kuchma toShlarga beparvo bulmasliklari lozim. Aks holda bu kungilsiz hodisalarga olib kelishi mumkin.Balandliklarga kutariliSh, kiyaliklarda yurish , pastliklarga tuShiShda ayrim texnik koidalarsiz yaxShi natijalarga eriShiSh kiyin. Balandliklarga, jumladan uncha katta bulmagan tepa, kir, tog‘liklarga chikiShda oyoklarni ozrok yon tomonlarga yoziSh, gavdani engaShtiriSh, ko‘llarni erkin holda salaSh, Shuningdek, nafas olishni normallaShtiriSh kerak. Balandlikka tik, tug‘ri chikiSh og‘ir. SHu sababdan ilonizi kilib yurish foidalidir.
Agar yunaliSh kiya bulsa, chap (ung) oyok tomonga gavdani ozrok egibrok, tayok bulganda unga tayangan holda yurish lozim.
Balanldikdan tuShiShda ko‘p hollarda yoshlar yon tomonlab, ya’ni kuSh oyoklab sakrab-sakrab tuShiShadi. Lekin bu hol 300-500m balandlikdagi joylarda bajariliShi mumkin. Agar masofa 500m va undan ortik bulgan hollarda esa kuSh oyoklab sakrab tuShiShdan ko‘ra ilonizi Shaklida, oddiy tuShiSh ung‘anydir. Maysa va utlar ko‘p bulgan takdirda tug‘ri yurish , sakraSh kiyinrok buladi. Oyok topiShi natijasida yikilib tuShiShi mumkin. Yullar kumlok yoki kuruk er bulganda yurish Sharoiti kiya joylarida bir muncha murakkablaShadi. Bu hollarda yunaliSh Sharoitiga karab sekin yurish , ko‘ldagi tayoklardan yaxShi foydalanish, darax ildizlari Shoxlaridan, toShlardan uShlaSh zarur. Dovonlar oShiSh, undan tuShiSh, qisqa va kiyin tusiklaridan utiShda tabiiy Sharoitlar (ildiz, daraxt, toSh va hokazo) bulmaganda arkonlarni iShlatiSh zarur. Buning uchun arkonning uchi kator boShida va oxiri kator oxiridagilarda bulib, hamma arkonni uShlab olishi Shart. Jarlik, botkoklikdan kechib utiShda arkon katta rolь uynaydi.
Yullarda kichik va katta dam olishlar, qisqa tuxtaliShlar tashkil etiladi. kichik dam olishlarida ryukzaklarni echmaslik ham mumkin. UtiriSh oldidan nafasni rostlab olish, yuklarni ixchamlaShtiriSh mumkin. UtiriSh oldindan nafasni rostlab olish, yuklarni ixchamlaShtiriSh mumkin. Dam olishni tashkil qilish va kichik tuxtaliShlar sayohat rahbarining ruhsati bilan tashkil qilinadi. Poxod paytida rahbar kator oxirida bulsa, tuxtaSh yoki yurish hakidagi buyruk har bir turist orkali oldingilarga etkaziladi. Yulda vaqtincha tuxtaliSh birdaniga utirib olish, salkin paitlarida birdaniga utirib olish, salkin paytlarda ustki kiyimni echiSh, suv ichiSh mumkin emas. Bir oz yurib, harakatlar kilib, keyin utiriSh, dam olish kerak. YUrak va upkaning normallaShuvini ta’minlaSh zarur. Juda charchaganda oyoklarni balandrok kutarib etish yoki tiriSh kon aylaniSh tizimini yaxShilaydi.
TuShki ovkatlaniSh uchun doimo tekis, salkin, suvli joylar tanlanadi. Turistlar o‘z vazifalariga ko‘ra tezlikda ovkat piShiriShadi. CHoy, kiselь, kompot, kofe tayyorlashadi. Ovkat uchun utin teriShadi. Umuman, vazifasiz kiShi bulmaydi. Navbatchilar idiSh-tovoklarni yuvadilar, gulxan uchiriladi. JunaSh oldidan kog‘oz konserva kutilari va boShqa keraksiz narsalarni tuplab, chekkarok joiga kumiladi. Dam olish joyini to‘la tozalab, keyin yulga chiqiladi. Bunday dam olishlar 1-2 soat, agar havo issik bulsa, quyosh issigi pasayguncha (manzilga boriSh Sharti hisobga olingan holda) dam olinadi va keyin yana yulda davom etiladi.
TunaSh uchun dam olish paytlarida avvalo chodirlar kuriladi. Bekorchilar utin to‘plaShadi. Kechki ovkatdan keyin voleybol, futbol, badminton, Shaxmat yoki ShaShka va boShqa o‘yinlar tashkil qilinadi. Kechasi gulxan tashkil qilinib, uning atrofida suhbatlar, bahoslar o‘tkaziladi.Turistlar o‘z taassurotlari, orzulari bilan urtoklaShadi. Dam olish paytida Shux kuShik va o‘yinlar tashkil qilish yaxShi hordik chiqarishga kumaklaShadi.
Sayohatlar bir necha kun davom etganda yulda yurish , tunaShlar ko‘p bo‘liShi mumkin. SHunga ko‘ra bir katorda tizilib yurish , charchamaslik uchun vaqt-vaqti bilan dam olishni tashkil qilish lozim.
Kator boShida yul boShlovchi va kator oxirida eng kuchli, tajribali o‘quvchi bo‘liShi lozim. Yurish davomida tolikkan o‘quvchilarning yukini engillaShtiriSh yoki unga yordam berish talab qilinganda kator oxiridagi turist signal beradi. Keyin hamma tuxtaydi. Tolikkan o‘quvchi oldinga o‘tkaziladi. Umuman, tez-tez charchaydigan o‘quvchilar katorning oldingi qismida buladi. CHarchagan yoki xastalangan o‘quvchi 3-4 kiShi bilan yulda (kiShlokda) koldiriliShi mumkin. CHakalakzorlardan utiShda ilon va boShqa zaharli haSharotlar, yirtkich hayvonlardan saklaniSh uchun ustki kiyimlarni, oyok kiyimlarini kalinrok kiyiSh, ko‘llarda tayok bo‘liShi kerak. 2-3 kiShi 20-30m oldinda yurish i, yul Sharoitini aniklaShi kerak. Botkokliklarni tayok botirib kurib ulchanadi.Urmon Sharoitida esa kompas yoki karta (sxema)ni ko‘lda tutiSh anik belgilar asosida yurish talab etiladi. Bunday paytlarda yuqorida aytilganidek, xavfsizlikni ta’minlaShga tug‘ri keladi. Suvi ko‘p kuriklardan utayotganda oyok kiymlarini aslo echmaslik, suv chukurliklarini tayok bilan aniklaSh kerak.
Piyoda yurish sayohatlarida ham dovon oShiShga tug‘ri keladigan Sharoit bo‘liShi mumkin. Dovonlardan oShiShda ham turistlar bir katorda tizilib yurish lari, zarur signallari hamda yurish texnikasini bilishlari lozim.Agar yurish va dam olish paytlarida toSh kuchsa, tezlik bilan «toSh» deb baland ovoz bilan habar qilish, uni tezda tuxtatiSh ilojini qilish kerak. ToShni tuxtatiSh imkoni bulmaganda undan salaniSh uchun tezda uni kurgan kiShi o‘zini chekkaga olishi kerak. O‘zbekiston Sharoitidagi deyarli barcha daryolar, katta arik-kanallar tezokor hisoblanadi. Bu turistlar uchun birmuncha kiyinchilik yaratadi. Sirdaryo, CHirchik, ZarafShon va boShqa daryolarning yuqori qismlaridan fakat ko‘prik orkaligina utiladi. Daryolarning hatto boShlaniShlarida ham doimo kechib utiSh amrimaxoldir. Bunday joylardan erkin va xavfsiz utiSh uchun kunning birinchi yarmida utiShga tayyorlanish zarur. CHunki quyosh issigidan kor, mo‘zliklar erib, suv ko‘payiShi, toShkin tez-tez yuz berishi anik. Suvlardan utiShda oyok kiyimini echiSh man etiladi. CHunki toShlar okiShi, toShlarning uta sillik toyg‘okligi tufayli kiShi utiShda uriliShi, suriliShi, toyiShi mumkin. SHuningdek soylardan utiShda 3-4 kiShi bulib, suvning okiShi tomonga karab, elkama-elka bulib yurish lozim. Tog‘ Sharoitida turistlarning, ayniksa maktab o‘quvchilari va talabalarning yuk kutarib borishlari ancha kiyin. Zarur bulganda maxalliy imkoniyatlardan, ya’ni ot, eShak, tuya va boShqa transportlardan yuklarni suvlardan, katta davonlardan olib utiShda foydalanish mumkin.