2. Bozor iqtisodiyotining ustunligi va zaif tomonlari. Bozor iqtisodiyoti va sifatni boshqarish xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar. Kirish

Mavzu:Bozor iqtisodiyoti sharoitida sifatni boshqarish tizimlarini joriy etishning ahamiyati.

Reja:

Kirish

Asosiy qism:

1. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning tamoyillari va xususiyatlari

2. Bozor iqtisodiyotining ustunligi va zaif tomonlari.

3.Bozor iqtisodiyoti va sifatni boshqarish

XULOSA.

Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish

«Haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart» — prezident

«Qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart», — dedi Shavkat Mirziyoyev.

Prezident Shavkat Mirziyoyev 7 dekabr kuni O‘zbekiston Konstitutsiyasi qabul qilingan kunning 26 yilligiga bag‘ishlangan tantanali tadbirdagi nutqida mamlakat boshlagan islohotlarni qat’iy davom ettirishini ma’lum qildi.

«Agar biz yurtimizda barqaror iqtisodiyot qurmoqchi bo‘lsak, dunyodagi rivojlangan mamlakatlar kabi boy va farovon yashamoqchi bo‘lsak, yuzaki emas, balki qanchalik qiyin va murakkab bo‘lmasin, haqiqiy bozor iqtisodiyotiga o‘tishimiz shart. Yagona yo‘limiz shu. Bu — Asosiy qonunimiz talabi. Boshqa yo‘l yo‘q. Biz boshlagan islohotlarimizni qat’iy davom ettiramiz va ular albatta o‘zining ijobiy natijasini beradi», — dedi Shavkat Mirziyoyev.

Yaxshi yashash uchun eng avvalo yaxshi mehnat qilish, huquq va erkinlik bilan birga javobgarlik va mas’uliyatni ham chuqur his etish zarurligini ta’kidladi. Yoshlarning ilmga intilishini kuchaytirish, tadbirkorlarning tashabbuslarini qo‘llab-quvvatlash, xorijiy mamlakatlar bilan turli sohalardagi hamkorlikni rivojlantirish bundan buyon ham islohotlar markazida bo‘lishini qayd etdi.

«Chunki bilimli avlod — buyuk kelajakning, tadbirkor xalq — farovon hayotning, do‘stona hamkorlik esa — taraqqiyotning kafolatidir!» — dedi davlat rahbari.

Makroiqtisodiy barqarorlikni yanada mustahkamlash va yuqori iqtisodiy oʼsish surʼatlarini saqlab qolish:makroiqtisodiy mutanosiblikni saqlash, qabul qilingan oʼrta muddatli dasturlar asosida tarkibiy va institutsional oʼzgarishlarni chuqurlashtirish hisobiga yalpi ichki mahsulotning barqaror yuqori oʼsish surʼatlarini taʼminlash;

xarajatlarning ijtimoiy yoʼnaltirilganini saqlab qolgan holda Davlat byudjetining barcha darajalarida mutanosiblikni taʼminlash, mahalliy byudjetlarning daromad qismini mustahkamlashga qaratilgan byudjetlararo munosabatlarni takomillashtirish;

soliq yukini kamaytirish va soliqqa tortish tizimini soddalashtirish siyosatini davom ettirish, soliq maʼmuriyatchiligini takomillashtirish va tegishli ragʼbatlantiruvchi choralarni kengaytirish;

ilgʼor xalqaro tajribada qoʼllaniladigan instrumentlardan foydalangan holda pul-kredit siyosatini yanada takomillashtirish, shuningdek valyutani tartibga solishda zamonaviy bozor mexanizmlarini bosqichma-bosqich joriy etish, milliy valyutaning barqarorligini taʼminlash;

bank tizimini isloh qilishni chuqurlashtirish va barqarorligini taʼminlash, banklarning kapitalashuv darajasi va depozit bazasini oshirish, ularning moliyaviy barqarorligi va ishonchliligini mustahkamlash, istiqbolli investitsiya loyihalari hamda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subʼektlarini kreditlashni yanada kengaytirish;

sugʼurta, lizing va boshqa moliyaviy xizmatlarning xajmini ularning yangi turlarini joriy qilish va sifatini oshirish hisobiga kengaytirish, shuningdek kapitalni jalb qilish hamda korxona, moliyaviy institutlar va aholining erkin resurslarini joylashtirishdagi muqobil manba sifatida fond bozorini rivojlantirish;

xalqaro iqtisodiy hamkorlikni yanada rivojlantirish, jumladan, yetakchi xalqaro va xorijiy moliyaviy institutlar bilan aloqalarni kengaytirish, puxta oʼylangan tashqi qarzlar siyosatini amalga oshirishni davom ettirish, jalb qilingan xorijiy investitsiya va kreditlardan samarali foydalanish.

Kurs ishi mavzusining dolzarbligi.. milliy iqtisodiyotning mutanosibligi va barqarorligini taʼminlash, uning tarkibida sanoat, xizmat koʼrsatish sohasi, kichik biznes va xususiy tadbirkorlik ulushini koʼpaytirish; ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik jihatdan yangilash, ishlab chiqarish, transport-kommunikatsiya va ijtimoiy infratuzilma loyihalarini amalga oshirishga qaratilgan faol investitsiya siyosatini olib borish;

yuqori texnologiyali qayta ishlash tarmoqlarini, eng avvalo, mahalliy xomashyo resurslarini chuqur qayta ishlash asosida yuqori qoʼshimcha qiymatli tayyor mahsulot ishlab chiqarishni jadal rivojlantirishga qaratilgan sifat jihatidan yangi bosqichga oʼtkazish orqali sanoatni yanada modernizatsiya va diversifikatsiya qilish;

iqtisodiyot tarmoqlari uchun samarali raqobatbardosh muhitni shakllantirish hamda mahsulot va xizmatlar bozorida monopoliyani bosqichma-bosqich kamaytirish;

printsipial jihatdan yangi mahsulot va texnologiya turlarini oʼzlashtirish, shu asosda ichki va tashqi bozorlarda milliy tovarlarning raqobatbardoshligini taʼminlash;

ishlab chiqarishni mahalliylashtirishni ragʼbatlantirish siyosatini davom ettirish hamda, eng avvalo, isteʼmol tovarlar va butlovchi buyumlar importining oʼrnini bosish, tarmoqlararo sanoat kooperatsiyasini kengaytirish;

Kurs ishining obyekti va predmeti. Mulkka aylangan barcha boylik turlari mulkchilik obyektlaridir.Mulk obyekti bo'lib ,inson yaratgan moddiy va ma’naviy boyliklar, tabiiy boyliklar, aqliy mehnat mahsuli, insonning m ehnat qilishi qobiliyat ish­chi kuchi va boshqalar hisoblanadi.

Kurs ishining maqsadi va vazifalari a m la k a tim iz d a r o ‘y b eray o tg an islohotlar kishilar ongi va ru hiyatiga ham ta 's ir etib, yangicha fik rlash . bozor iqtisodiyotim idroketish va ulining talab lari ru h id a ish lash va y ash ash g a in tilish qaror topmoqda.

Ko'zda tutilgan ulkan maqsadlarga erishish uchun iqtisodiyotd a katta

o‘zgarishlari amalga o shirish talab etiladi. Bu jarayonlarni chuqur tushunishd a birlamchi manbalarning о’rni katta..

Kurs ishining tuzilishi va qisqacha mazmuni. Kurs ishi kirish asosiy qism uchta bo’lim, xulosa va foydalanilgan adabiyotlardan iborat.

1. O’zbekistonda bozor iqtisodiyotiga o’tishning tamoyillari va xususiyatlari

Ma‘lumki, bir tizimdan ikkinchi tizimga o’tishning revolyutsion va

evolyutsion yo’llari mavjud. Polsha, Chexoslovakiya, Rossiya bozor iqtisodiyotiga o’tishning revolyutsion yo’lini tanlab, birdaniga katta o’zgarishlar qilishni ma‘qul topdilar.

O’zbekiston esa o’ziga xos madaniy, tarixiy, iqtisodiy va tabiiy xususiyatlarini hamda bu yo’ldagi jahon tajribasini hisobga olgan holda revolyutsion to’ntarishlarsiz, itimoiy to’qnashuvlarsiz, ijtimoiy himoyani ko’chaytirgan holda asta-sekinlik, lekin qay‘iyatlilik bilan bosqichma-bosqich rivojlangan va boshqariladigan bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lini tanladi.

Mamlakatimiz Prezidenti ko’rsatib o’tdiki, “Bizning bozor munosabatlariga o’tish modelimiz Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini, ananalar, urf-odatlar va turmush tarzini har tomonlama hisobga olishga, o’tishdagi iqtisodiyotni bir yoqlama, besunaqay rivojlantirishning mudhush merosiga barham berishga asoslanadi”.

O’zbekistonda bozor munosabatlariga o’tish yo’li ijtimoiy yo’naltirilgan bozor iqtisodiyotini shakllantirishga qaratilgan. Bu yo’lni amalga oshirishga, iqtisodiyotni tubdan isloh qilishga Prezident I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqilgan 5 ta tamoyil asos qilib olingan:

1. Iqtisodiyotni mafkuradan xoli qilish, uning ustunligining ta‘minlash;

2. O’tish davrida davlatning bosh islohotchi bo’lishi;

3. Butun yangilanish va taraqqiyot jarayoni qonunlarga asoslanishi, qonunlar ustuvorligini ta‘minlanishi;

4. Bozor munosabatlariga o’tish bilan bir qatorda aholini ijtimoiy himoyalash sohasida kuchli chora-tadbirlarni amalga oshirish;

5. Bozor munosabatlarini bosqichma-bosqich qaror toptirish.

Bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun tegishli huquqiy negizni, bozor infratuzilmalarini yaratish, odamlarda bozor ko’nikmalarini hosil qilish, yangi sharoitlarda ishlay oladigan kadrlarni tayyorlash uchun vaqt kerak bo’ladi. Shu sababli bozor iqtisodiyotiga bosqichma-bosqich o’tish maqsadga muvofiq bo’ladi deb ko’rsatib berilgandir. Bundan tashqari, bozor munosabatlariga o’zgartirish bilan cheklanmaydi. U ijtimoiy sohalarni, shu jumladan siyosiy, ma‘naviyaxloqiy, maishiy va boshqa sohalarni ham tubdan o’zgartirishni ham taqozo qiladi. Bularning hammasi bozor iqtisodiyotinig boschiqma-bosqich, evolyutsion yo’li bilan o’tish haqidagi goya juda muhim va afzal ekanligini ko’rsatadi.

Bozor iqtisodiyotiga o’tishning bosqichma-bosqich bo’lishi Prezident I.Karimov

asarlarida belgilab berilgandir.

Bozor aloqalarining qonuniylik darajasiga ko‘ra:

► rasmiy (legal) bozor;

► norasmiy (xufyona) bozor.

Bozorlar tizimi - turli-tuman mezonlar asosida alohida unsurlarga ajratilgan barcha bozorlar majmuyidir.

Investitsiyalar bozori - pul bozorining bir turi bo’lib, bunda bozor munosabatlarining obyekti kapital qo'yilmalari hisoblanadi.

Innovatsiyalar bozori - bu yangiliklar, kashfiyotlar, ratsionalizatorlik

takliflari bozori.

Moliya bozori. Bu bozor turli-tuman va ko'p jihatli bo’lsa ham, olish-sotish obyekti - bitta pul (pulga tenglashtirilgan qog'o/lar) hisoblanadi va turli xil shakllarda chiqadi. ortiqcha mablag’larga ega bo’igan xo‘jalik subyektlari, bu moliyaviy resurslanii, mablag’lar kamyobligini sezgan subyektlarga taklif qiladi.

Moliya bozorining tuzilishi (moliyaviy bitimlarning xarakteriga ko‘ra)

Qarz majburiyatlari bozorida olingan pul shaxsiy iste'mol uchun ishlatiladi.

Kapital bozorida qo'vilgan puldan daromad olishi huquqi sotiladi va sotib olinadi.

Qimmatli qog’ozlarning birlamchi bozorida ulaming yangidan chiqanligan nusxalari sotiladi v a sotib olinadi;

ikkilamchi bozorda esa oldin chiqarilganlart harakatda bo’ladi..

Moliya bozorining yana bir turi valuta bozoridir. Bu yerda turli mamlakatlar valutasi oldi-sotdi qilinadi. Valuta bozori amaliyotda valuta bilan savdo qiluvchi banklar va valuta auksioni ko‘rinishida bo‘ladi.

Mehnat birjasi - ishchilar va tadbirkorlar o ‘rtasidagi ishchi kuchini olish-sotish bitimini tuzishda vositachilikni amalga oshiruvchi va ishsizlami ro'yxatga oluvchi muassasa.

Birinchi bosqich quyidagi ikkita vazifani birdaniga hal qilish maqsad qilib

quyilganligi ta‘kidlanadi:

- totalitar tizimning og’ir oqibatlarini yengish, tanglikka barham berish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish;

- Respublikaning o’ziga xos sharoitlari va xususiyatlarini hisobga olgan holda bozor munosabatlarining negizlarini shakillantirish.¹

Bu vazifani bajarish birinchi bosqichda isloh qilishning qo’yidagi muhim yo’nalishlari aniqlab olindi va amalga oshirildi:

- o’tish jarayonining haqiqiy asoslarini shakillantirish islohatlarning qonuniy-huquqiy negizini mustahkamlash;

- mahaliiy sanoat, savdo, maishiy xizmat korxonalarini, uy-joy fondini xususiylashtirish, qishloq xo’jaligida va xalq xo’jaligining boshqa sohalarida mulkchilikning yangi shakllarini vujudga keltirish;

- ishlab chiqarishning pasayib borishiga barham berish, moliyaviy ahvolning

barqarorlashuvini ta‘minlash. Bu vazifalarni baarilishi keyingi bosqichning strategik maqsadlari va ustun yo’nalishlarini belgilab olish imkonini berdi .Ikkinchi bosqichда investitsiya faoliyatini ko’chaytirish, chuqur tarkibiy o’zgarishlarni amalga oshirish va shuning negizida iqtisodiy o’sishni ta‘minlab, bozor munosabatlarini to’liq joriy qilish maqsad qilib qo’yiladi. Shu maqsaddan kelib chiqib I. A. Karimov asarida bu bosqich uchun quyidagi bir qator vazifalar ajratib ko’rsatildi:

- davlat mulklarini xussiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga

yetkazish;

- ishlab chiqarishning pasayishiga barham berish va makroiqtisodiy

barqarorlikni ta‘minlash;

- milliy valyuta - so’mni yana ham mustahkamlash;

- iqtisodiyotning tarkibiy to’zilishini tubdan o’zgartirish, xomashyo yetkazib berishdan tayor mahsulo ishlab chiqarish o’tish²

.O’tish davrining ikkinchi bosqichida aholining kam ta‘minlangan qatlamlarini ijtimoiy himoyalashni ko’chaytirish, ularga tegishli yordam ko’rsatish borasida birinchi bosqichda tutilgan yo’li davom ettiriladi. Prezidentimiz I. Karimov ta‘kidlab o’tganlaridek, hozirgi bosqichda “erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish nafaqat iqtisodiy, balki ham ijtimoiy, ham siyosiy vazifalarini hal qilishning asosiy shartidir” . Bu esa iqtisodiyot sohasida quyidagi aniq vazifalarni amalga oshirishni ko’zda tutadi:

- iqtisodiyotning barcha sohalari va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan o’tkazish va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish;

- xususiylashtirish jarayonini yanada chuqurlashtirish va shu asosida amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish;

- mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini avvalo, bevosita yo’naltirilgan sarmoyalarni jalb etish uchun qo’lay huquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarni yanada kuchaytirish;

- kichik va o’rta biznes iqtisodiy taraqqiyotda ustuvor o’rin olishiga erishish;

- mamlakatning eksport salohiyatini rivojlantirish va mustahkamlash, iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiy tizimiga keng ko’lamda integratsiyalashuvini ta‘minlash;

- iqtisodiyotda mamlakatimiz iqtisodiy mustaqilligini yanada mustahkamlashga qaratilgan tarkibiy o’zgarishlarni izchil davom ettirish kabi vazifalar ikkinchi bosqichda sobit qadalik bilan bajarilmoqda.

Bozor iqtisodiyotiga inqilobiy yo’li bilan ya‘ni jadal usulda yoki evolyutsion yo’li (tadrijiy) bilan, ya‘ni bosqichma-bosqich o’tish mumkin.

Revolyutsion yo’li qo’llanganda tub islohotlarni o’tkazish, avvalgi tizimni va tarkib topgan iqtisodiy munosabatlarni birdaniga va batamom sindirish talab etilib, “karaxt qilib davolash” usuli (“shokovaya terapiya”) deb ataladi.

Eski iqtisodiy munosabatlarni bosqichma-bosqich yangi bozor munosabatlariga aylantira borib, samarali bozor iqtisodiyotini shikatsiz vujudga keltirish mumkin. Bu o’tish davrining ma‘qul yo’li ekanligini islohotlar tajribasi ko’rsatadi, ya‘ni kamroq ijtimoiy larzalarga olib keladi.

Ma‘muriy – buyruqbozlik tizimi ikkita ahamiyati kamchilikka ega:

1. Ro’y berayotgan o’zgarishlarga tezda moslashuvchan emasligi, asta-sekinlik bilan moslashib borishi;

2. Samaradorlikning o’ta darajada pasayib ketganligi.

Ma‘muriy-bo’yruqbozlik iqtisodiyotini bozor iqtisodiyotiga aylantirish uchun tizim islohotlari utkazish amal qiladi. O’tish davrda bozor iqtisodiyotini shakllantirishning asosiy yo’nalishlari bo’lib quyidagilar hisoblanadi:

Iqtisodiyotni erkinlashtirish. Bu xo’jalik hayotining barcha sohalaridagi to’liq hamda cheklovlarni, shuningdek, davlat nazoratini keskin ravishda qisqartirish yoki bekor qilishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar tizimidan iborat:

1. xo’jalik faoliyatini amalga oshirishda davlat manopoliyasini bekor qilish;

2. resurslarning markazlashgan ko’rinishidagi taqsimotini to’gatish;

3. narxlarning asosan talab va taklif nisbati asosia shakillantirishga o’tish;

4. ichki va tashqi bozorlarda transaktsion bitimlar ustidan davlat nazoratini pasaytirish.

2. Iqtisodiyotni monopoliyadan chiqarish va raqobat muhitini yaratish.- barcha iqtisoiy agentlarning ish faoliyati uchun teng imkoniyat va sharoitlar yaratilishi;

- bozorga xorijiy raqobatchilar ham kirishi uchun imkon berilishi;

- kichik biznesning rivojlanishiga halaqit beruvchi ma‘muriy to’siqlarni olib tashlash, imtiyozli kreditlar berish orqali qo’llab-quvvatlash;

3. Instuttsional o’zgarishlar. Mazkur o’zgarishlar quyidagi sohalarni qamrab oladi;

- mulkchilik munosabatlarini o’zgartirish, jumladan, xususiy sektorni yaratish;

- bozor infratuzilmasini (tijorat banklar, tovar va fond birjalari, invesyotitsiya fondlari va h.k) shakillantirish;

- iqtisodiyotni davlat tomonian tartibga solishning yangi tizimini yaratish;

- bozor sharoitlariga mos tushuvchi xo’jalik qonunchiligini qabul qilish.

4. Tarkibiy o’zgarishlar. Tarkibiy o’zgarishlar birinchi navbatda iqtisodiyot va uning alohida tarmoqlari tarkibida oldingi tizimdan qolgan nomutanosibliklarni yumshatish yoki bartaraf etishga yo’naltirilgan. Iqtisodiyot tarkibiy tuzilishini qayta kurishdan asosiy maqsad -ichki va tashqi bozorlarda to’lovga qadar talabga ega bo’lgan mahsulotlarni ishlab chiqarilishini rivojlantrishdan iborat.

5. Makroiqtisodiy, аsosan, moliyaviy barqarorlashtirish. Bu yo’nalishi muhim ahamiyati shundan kelib chiqadiki, ma‘muriy-buyruqbozlik tizimining inqirozi eng avvalo va kuchli ravishda moliyaviy sohada, ayniqsa yuqori inflyatsiya shaklida namoyon bo’ladi. Makroiqtisodiy barqarorlashtirish choratadbirlari tizimiga pul emissiyasini cheklash, davlat byudjeti taqchilligini qisqartirish, ijobiy foiz stavkasini ta‘minlash va boshqalar kiradi.

6. Bozor xo’jaligiga mos bo’lgan aholini ijtimoiy himoyalash tizimini shakllantirish.

Aholining nisbatan muhtoj qatlamini aniq ijtimoiy qo’llab-quvvatlashni amalga oshirishga yo’naltirilgan. Ushbu ko’satib o’tilgan bozor tizimining asosiy unsurlarini shakllanishi o’tish davri tugaganligini bildiradi.³

O’tish davrining mazmuni. Bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’llari.Bozor iqtisodiyotiga o’tish uchun islohotlar o’tkazilib, butun iqtisodiy munosabatlar tizimi qayta quriladi va o’zgartiriladi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish davri - ma‘muriy buyruqbozlik tizimini bartaraf etish yoki tubdan o’zgartirish hamda bozor tizimining asoslarini shakillantirish jarayonlari amalaga oshiruvchi tarixiy davrdir. Jahondagi ko’pgina rivojlangan mamlakatlarning tajribalari umumlashtirilib, iqtisodiyotning yangi taraqqiyot yo’li - ilmiy asosda (ravishda) boshqariladigan va tartibga solinadigan bozor iqtisodiyoti deb tan olindi. Bir qator davlatlar shu yo’lni tanladilar. Ya‘ni:

1. Rivojlangan mamlakatlar yo’li;

2. Rivojlanayotgan mamlakatlar yo’li;

3. Sobiq sotsiolistik mamlakatlar yo’li;

4. Sotsializm g’oyalarini samarali bozor iqtisodiyotini vujudga keltirish mexanizmi bilan qo’shib olib borish yo’li (Xitoy, V‘etnam)Bozor iqtisodiyotiga o’tish har bir mamlakat uchun xos bo’lgan model (nusxa yoki andozaga) ga asoslanadi. Bozor iqtisodiyotiga o’ti shning umumiyligi va farqi bo’ladi. Umumiyligi – ularning hammasi bozor iqtisodiyotiga o’tishning qonun-qoidalariga amal qiladi. Shuning bilan birga ko’rsatib o’tilgan har bir yo’lning o’ziga xos xususiyatlari ham bor. Masalan, bozor munosabatlariga o’tishning rivojlangan mamlakatlar yo’lida oddiy tovar xo’jaligidan erkin raqobatga asoslangan klassik yoki erkin bozor iqtisodiyotiga va undan hozirgi zamon bozor iqtisodiyotiga o’tiladi.

Mustaqil rivojlanayotgan mamlakatlarni bozor iqtisodiyotiga o’tish yo’lining xususiyati - bu qoloq, ananaviy iqtisodiyotga erkin bozor iqtisodiyotiga o’tishdir.

Sobiq markazlashtirilgan, ma‘muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan hozirgi

O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini isloh qilishga ustuvorlik lterilishining asosiy sabablari:

■ Respublika iqtisodiyotida agrar soha ustunlikka egaligi, aholining ko'pcliiligi qishloq xo‘jaligida bandligi, iqtisodiy o ‘sish ko‘p jihatdan shu tarmoq ahvoliga bogiiqligi.

■ Qishloq xo' jaligi mahsulotlari (asosan paxta) valuta resurslari, respublika uchun zarur b o ig a n oziq-ovqat mahsulotlari, dori-darmonlar. texnika va texnologiya uskunalarini chetdan sotib olislmi moliyaviy ta’-minlashning asosiy manbayidir.

■ Respublika sanoat potentsialining yarmiga yaqinini tashkil qiladigan ko'pgina sanoat tarmoqlarini (paxta tozalash, to'qimachilik, yengil, oziq-ovqat, kimyo sanoati, qishloq xo'jalik mashinasozligi va boshqalar) rivojlantirish istiqbollari bevosita qisliloq xojaligiga bogiiqligi.

■ Mustaqillik sharoitida qisliloq xo‘jaligining oziq-ovqat muammosinihal etishdagi aliamiyati ortib boradi.

Respublikada agrar islohotlaming asosiy yo‘nalishlari:

-yerga boigan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish;

- barcha davlat qishloq xo‘jalik korxonalarini jamoa va mulkchilikning boshqa shakllariga asoslangan xo'jaliklarga aylantirish.

- shaxsiy tomorqalarni kengaytirish. yangi sug'oriladigan yerlarni shaxsiy xo‘jaliklar va bog'-dala hovli. uchastkalarga ajratib berish.

- qishloq xo'jalik ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilisliini takomillashtirish.

- qishloq xo‘jaligida band bo ig an ortiqcha ishchi kuchini bo‘shatib olish va ulami iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga jalb qilish.

- ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish.

Bozor islohotlari - xalq ishtirokida, lekin davlat tomonidan ishlab chiqilgan, bozor munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlami davlat nazorati ostida amalga oshirilishiui bildiradi.

Bozor - bu iqtisodiy kategoriya sifatida xaridorlar va sotuvchilar^ hamda tovarlar va pul harakati bo‘yicha savdo vositachilari o'rtasidagi muayyan iqtisodiy munosabatlar majmuyi bo'lib, u bozor munosabatlari subyektlarining iqtisodiy manfaatlarini aks ettiradi va mehnat ^mahsulotlari ayirboshlanishini ta ’minlaydi.

Bozorning tuzilishi - bu bozor unsurlarining ichki qurilishi. Joylashishi va tartibi. ulaming bozor umumiy hajmidagi ulushi. Bozor turli tuman ko'nmshlarga ega bo’lib , uning eng oddiy turlariTijorat do’konlari, avtomobillarga yog‘ quyish shaxobchalari. Qishloq xo‘jalik mahsulotlari bozori kabilar bo‘lsa, yuqori darajada tashkil qilingan hamda ancha murakkab shakllari birjalar, auksionlar v a chet elvalutalari bozori hisoblanadi

2. Bozor iqtisodiyotining ustunligi va zaif tomonlari.

Afzalliklari:

-Resurslami taqsimlashning samaradorligi

-Erkinlikni ta’minlash

-Iqtisodiy faollikni rag'batlantirish

-Har bir shaxs, korxona, firma va korporatsiyalaming tinimsiz harakat va izianishda bo'lishi

Kamch1liklari:

-Raqobatning kuchsizlanishiga yo‘l qo‘yishi va uni rag'batlantirishi

-Jamiyatning ehtiyoji yuqori bo‘lgan tovarlar bilan ta’minlash kafolatimng mavjud emasligi

-Jamiyat a’zolari daromadlaridagi tengsizliknmg kuchayishi va aholming tabaqalanishi

-Ijtimoiy iste’mol qilmadigan ayrim ne’matlar va xizmatlami ishlab chiqarish va taklif etishga qodir emasligi

O ‘zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o ‘tish konsepsiyasi

Bunda bozor iqtisodiyotiga о ‘tish yo ‘llari (modellari) xilma-xil bo

lib, ulaming umumiy va xususiy tomonlari farqlanadi.

Jahon ta jn b a sid a bozor iqtisodiyotiga o 'tish nm g barcha y o ; llari

umumlashtmlib, quyidagi uchta asosiy modelga b o ‘linadi:

I. Rivojlangan mamlakatlar y o ‘li;

II. Rivojlanayotgan mamlakatlar yo'li;

III. Sobiq sotsialistik mamlakatlar yo'li.

Rivojlangan mamlakatlar yo‘li - bu g'arbcha model, deb ham atalib, bunda oddiy tovar xo'jaligidan erkin raqobatga asoslangan bozor iqtisodiyotiga va undan hozirgi zamon madaniy jihatdan rivojlangan bozor iqtisodiyotiga o tilad

Rivojlanayotgan mamlakatlar yo‘li - bu mustaqil rivojlanayotgan mamlakatlaming bozor iqtisodiyotiga o'tish y o 'li bo'lib. unda qoloq, an’anaviy iqtisodiyotdan erkin bozor iqtisodiyotiga otiladi.

Sobiq sotsialistik mamlakatlar yolli - bu yo lning xususiyati, birbiriga butunlay qarama-qarshi bo'lgan bir iqtisodiyotdan boshqasiga, ya'ni markazlashtiri 1 gan, m a ’muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiyotdan hozirgi zamon rivojlangan bozor tizimiga o'tiladi.

Bir iqtisodiy tizimdan (mamuriy -b u y ru q b o zlik k a asoslangan iqtisodiyotdan) boshqa iqtisodiy tizimga (bozor iqtisodiyotiga) o ‘tish y o ‘llari:

Revolvutsion yo‘l - katta to‘ntarishlar qilishni taqozo qiladi va bunda I ≪karaxt qilib davolash≫ usuli keng qoilaniladi. Polsha, Chexoslovakiya, ! Rossiya va boshqa ayrim mamlakatlar bu y o in i tanlagan.

Evolyutsion vo‘I - asta-sekinlik bilan revolvutsion tontarishlarsiz,; bosqichma-bosqich bozor iqtisodiyotiga о ‘tishni ko'zda tutadi. O'zbekiston va boshqa ayrim sobiq sotsialistik mamlakatlar mazkur y o ‘lni tanlagan.

Bizning bozor munosabatlariga o ‘tish modelimiz respublikaningi o '/ig a xos sharoitlari va xususiyatlarini an an alar, urf-odatlar va turmush J tarzini har tomonlama hisobga olishga, o ‘tmishdagi iqtisodiyotni bir yoq- I lama beso'naqay rivojlantirishning mudhish merosiga barham berishga asoslanadi≫⁴.

O‘zbekistoning bozor iqtisodiyotiga o‘tishning o‘ziga xos yo‘li Respublikamiz Prezidenti LA. Karimov tomonidan olg‘a surilgan besh tamoyilda ifodalab berildi.

Birinchi tamoyil - iqtisodiyot siyosatdan ustuvor bo‘lishi va buning uchun iqtisodiyot maflcuradan xoli bo‘lishi kerak. Iqtisodiyot o‘ziga xos bo‘lgan ichki qonunlar asosida rivojlanmog‘i zarur Iqtisodiyot, siyosatga nisbatan ustuvor mavqega ega bo‘lishi lozim. Iqtisodiyotga na siyosat, na mafkura o'z tazyiqini o‘tkazmasligi kerak.

Ikkinchi tamoyil - davlat bosh islohotchi bo‘lishi kerak. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o‘tish tartibsiz ravishda, o‘zi boiarchilik asosida emas, balki davlat rahbarligida amalga oshiriladigan islohotlar orqali yuz bcrishini bilduadi.

Uchinchi tamoyil - qonunlar va ularga amal qilinishining ustuvorligini ta’minlash. Bu tamoyil bozor iqtisodiyotiga o‘tish tartibli ravishda, hammaning keng jamoatchi'ik ishtirokida ishlab chiqqan davlat qonunlariga so‘zsiz rioya etilishi orqali borishini bildiradi.

To‘rtinch itamoyil - faol ijtimoiy siyosat yuritish. Bu iqtisodiyotga kuchli ta 'sir eta oladigan. xalqning ijtimoiy himoyasini, uning faolligini ta ’minlaydigan, ijtimoiy adolatni vuzaga chiqaradigan siyosatm olib borishni anglatadi. Shu boisdan. iqtisodiy islohotlar jarayonida avval, odamlami, birinchi navbatda, himoyaga mulitoj oldindan kuchli darajada ijtimoiy himoyalash choralarini k o ‘rish zararligi inobatga olinadi.

Beshinchi tamoyil - bozor iqtisodiyotiga sekin-asta, bosqichmabosqich o‘tish. Bu tamoyil chuqur iqtisodiy islohotlami shoshilmasdan, sobitqadamlik bilan amalga oshirishni talab etadi. Bu yetakchi tamoyil bo‘lib. islohotlaming butun ichki mantiqini, rivojlanib borishi va xaraktermi belgilab beradi.

Bozor m unosabatlanga bosqichma-bosqich o ‘tish tamoyilini amalga oshirish iqtisodiyotni isloh qilishning asosiy bosqichlarmi aniq farqlash. bu bosqichlaming har biri uchun aniq maqsadlami, ularga erishish vositalarini belgilab olishni talab qiladi. Shu maqsaddan kelib chiqib I.A. Karimov asarida bu bosqich uchun bir qator vazifalar ajratib k o 'rsatiladi⁵

Birinchi vazifa - davlat mulklanm xususiylashtirish sohasida boshlangan ishni oxiriga yetkazish. Bunda davlat mulkini xususiylashtirish, tadbirkorlik faoliyatini keng qo‘llab-quvvatlash, kichik xususiy korxonalar tashkil qilishm rag‘batlantmsh hisobiga ishlab chiqanshda davlatga qarashli bolmagan qismnmg ulushmi oshirish ko’zda tutiladi.

Ikkinchi vazifa - ishlab chiqarishnmg pasayishiga barham berish va makroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlash. Bu ham korxonalar va tarmoqlammg, umuman davlatning iqtisodiy va moliyaviy barqarorligiga erishish lmkonim beradi.

Uchinchi vazifa - milliy valuta - so‘mra yana ham mustahkamlashdan iborat. Bu esa so‘mning konvertatsiyasi, qat’iy valutalarga erkin sur’atda almashtnish layoqati demakdir, unga pulning qadrsizlanishiga qarshi ta’sirchan choralami qollash, iste’mol mollari ishlab chiqanshni ko'paytirish hamda ichki bozomi shunday mollar bilan toldirish, korxonalammg hetga mol chiqarishini kengaytirish hisobiga valuta zaxiralarini mustahkamlash vo‘li bilan erishiladi.

To‘rtinchi vazifa - iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishini tubdan o‘zgartirish, xomashyo yetkazib berislidan tayyor mahsulot ishlab chiqanshga o‘tish.

Prezidentimiz I. Kariniov ta'kidlab o'tganlaridek , hozirgi bosqichda ≪erkinlashtirish va islohotlarni chuqurlashtirish nafaqat iqtisodiy, balki h am ijtimoiy, h am siyosiy vazifalami hal qilishning asosiy sha rtid ir≫⁶. Bu esa iqtisodiyot sohasida quyidagi aniq vazifalami amalga oshirishni ko‘zda tutadi.

► Iqtisodiyotning barcha sohalan va tarmoqlarida erkinlashtirish jarayonini izchillik bilan o'tkazish va iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish,

► Xususiylashtirish jarayomni yanada chuqurlashtirish va shu asosida amalda mulkdorlar sinfini shakllantirish;

► Mamlakat iqtisodiyotiga xorij sarmoyasini, awalo, bevosita yo‘naltirilgan sarmoyalami keng jalb etish uchun qulay huquqiy shart-sharoit, kafolat va iqtisodiy omillarm yanada kuchaytirish;

► Kichik va o‘rta biznes iqtisodiy taraqqiyotda ustuvor o ‘nn olishiga erishish;

► Mamlakatning eksport salohiyatini nvojlantirish va mustahkamlash, iqtisodiyotimizning jahon iqtisodiy tizimiga keng ko‘lamda integratsiyalashuvmi ta ’minlash;

► Iqtisodiyotda mamlakatimiz iqtisodiy mustaqilligini yanada mustahkamlashga qaratilgan tarkibiy o ‘zgarishlami lzchil davom ettirish.

Islohotlarni amalga o sh in sh d an oldin bozor iqtisodiyotiga o ‘tishning nazariy modeli yaratildi. Bu modelda yangi iqtisodiyotga o ‘tishning umumiy tomonlari va milliy xususiyatlari nazarda tutiladi. Islohotlaming asosiy yo‘nalishlari belgilanadi.

Kespuhlikada iqtisodiy islohotlami amalga oshirishning asosiy yo‘nalishlari quyidagilardan iborat:

- mulkiv munosabatlarni isloh qilish;

- agrar islohotlar;

- moliya-kredit va narx-navo islohoti;

- boshqarish tizimini isloh qilish va bozor infratuzilmasini yaratish;

- tashqi iqtisodiy aloqalar islohoti;

- ijtimoiy islohotlar.

Iqtisodiy islohotlami amalga oshirishning bu asosiy yo'nal ish lari I.A. Karimovning ≪O‘zbekiston iqtisodiy islohotlami chuqurlashtirish yo'lida≫ kitobida bayon qilib berilgan.

Respublikada iqtisodiy islohotiarning huquqiy negizini yaratish bo‘yicha amalga oshirilgan ishlarning asosiy yo‘nalishlari:

• Davlat va iqtisodiy mustaqilliknmg huquqiy negizlarini yaratish, davlatning boshqarish qoidalanni tartibga soluvchi qonunlami qabul qilishi.

• Tizimdagi o ‘zgarishlarga, yangi iqtisodiy munosabatlarga va shu jumladan, mulkchilik munosabatlanga asos bo'ladigan qonunlar tizimmi yaratish.

• Kishilaming konstitutsion va yundik huquqlarini, ijtimoiy kafolatlarim va aholini ijtimoiy himoyalashni ta ’minlaydigan qonunlar.

• Xo'jalik yuritishning va institutsional o'zgarishlaming bozor sharoitlariga mos keladigan у angi mexanizmini yaratishga qaratadigan qonunlar.

• O'zbekistonni xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida ta'riflovchi huquqiy me’yorlarni yaratish.

O‘zbekistonda qishloq xo‘jaligini isloh qilishga ustuvorlik lterilishining asosiy sabablari:

■ Respublika iqtisodiyotida agrar soha ustunlikka egaligi, aholining ko'pcliiligi qishloq xo‘jaligida bandligi, iqtisodiy o ‘sish ko‘p jihatdan shu tarmoq ahvoliga bogiiqligi.

■ Qishloq xo' jaligi mahsulotlari (asosan paxta) valuta resurslari, respublika uchun zarur b o ig a n oziq-ovqat mahsulotlari, dori-darmonlar. texnika va texnologiya uskunalarini chetdan sotib olislmi moliyaviy ta’- minlashning asosiy manbayidir.

■ Respublika sanoat potentsialining yarmiga yaqinini tashkil qiladigan ko'pgina sanoat tarmoqlarini (paxta tozalash, to'qimachilik, yengil, oziq-ovqat, kimyo sanoati, qishloq xo'jalik mashinasozligi va boshqalar) rivojlantirish istiqbollari bevosita qisliloq xojaligiga bogiiqligi.

■ Mustaqillik sharoitida qisliloq xo‘jaligining oziq-ovqat muammosini hal etishdagi aliamiyati ortib boradi.

Respublikada agrar islohotlaming asosiy yo‘nalishlari:

-y e rg a boigan mulkchilik munosabatlarini isloh qilish;

- barcha davlat qishloq xo‘jalik korxonalarini jamoa va mulkchilikning boshqa shakllariga asoslangan xo'jaliklarga aylantirish.

- shaxsiy tomorqalarni kengaytirish. yangi sug'oriladigan yerlarni shaxsiy xo‘jaliklar va bog'-dala hovli. uchastkalarga ajratib berish.

- qishloq xo'jalik ishlab chiqarishning tarkibiy tuzilisliini takomillashtirish.

- qishloq xo‘jaligida band bo ig an ortiqcha ishchi kuchini bo‘shatib olish va ulami iqtisodiyotning boshqa tarmoqlariga jalb qilish.

- ishlab chiqarish va ijtimoiy infratuzilmani jadal rivojlantirish.

Moliya-kredit tizimini isloh qilishning asosiy vo‘nalishlari:

♦ Davlat budjeti taqchilligim kamaytirib borish

♦ Budjetdan benladigan dotatsiyalar va subsidiyalami bosqichma-bosqich qisqartirish

♦ О`tа muhim umumdavlat ehtiyojlan uchun budjetdan mablag‘ ajratish

♦ Iqtisodiyotni rivojlantirishda investitsiya kreditlaridan keng foydalanish

♦ Banklaming mustaqilligim va pul muomalasi uchun javobgarligini oshirish

♦ Markaziy bank va keng tarmoqli tijorat banklaridan iborat ikki bosqichli bank tizimini vujudga keltirish

Narx-navo islohotining asosiy vo‘nalishlari:

♦ Narxlami erkinlashtirish

♦ Davlat xarid narxlarming amal qilish doirasmi qisqartirish

♦ Ichki narxlami jahon narxlariga muvofiqlashtirib borish

♦ Xomashyo va mahsulot ayrim turlari narxi bilan aholi va korxonalar daromadlan o‘rtasidagi mutanosiblikka erishish.

♦ Xomashyo va qishloq xo‘jalik mahsulotlari narxlari bilan ishlab beruvchi va qayta ishlovchi tarmoqlar tovarlari narxlari o'rtasidagi nomutanosibhkka barham berish.

Bozor islohotlari - xalq ishtirokida, lekin davlat tomonidan ishlab chiqilgan, bozor munosabatlarini shakllantirishga qaratilgan chora-tadbirlami davlat nazorati ostida amalga oshirilishiui bildiradi.

Bozor - bu iqtisodiy kategoriya sifatida xaridorlar va sotuvchilar hamda tovarlar va pul harakati bo‘yicha savdo vositachilari o'rtasidagi muayyan iqtisodiy munosabatlar majmuyi bo'lib, u bozor munosabatlari subyektlarining iqtisodiy manfaatlarini aks ettiradi va mehnat mahsulotlari ayirboshlanishini ta’minlaydi.

Bozorning tuzilishi - bu bozor unsurlarining ichki qurilishi. Joylashishi va tartibi. ulaming bozor umumiy hajmidagi ulushi.

Bozor turli tuman k o 'nm sh la rg a ega b o iib , uning eng oddiy tu rl ri tijorat do'konlari, avtomobillarga yog‘ quyish shaxobchalari. qishloq xo‘jalik mahsulotlari bozori kabilar bo‘lsa, yuqori darajada tashkil qilingan hamda ancha murakkab shakllari birjalar, auksionlar v a chet elvalutalari bozori hisoblanadi.

3. Bozor iqtisodiyoti va sifatni boshqarish

Prezidentimiz Islom Karimov tashabbusi bilan ishlab chiqilgan va bugungi kunda amalda o‘zining yuksak samaralarini berayotgan Inqirozga qarshi choralar dasturida korxonalarni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlashni yanada jadallashtirish, zamonaviy, moslashuvchan texnologiyalarni keng joriy etishga alohida e’tibor qaratilgan.

Bunda ishlab chiqarishni modernizatsiya qilish, texnik va texnologik qayta jihozlash, xalqaro sifat standartlariga o‘tish bo‘yicha qabul qilingan tarmoq dasturlarini amalga oshirishni tezlashtirish muhim ahamiyatga ega. O‘z navbatida, bu korxonalarning ham tashqi, ham ichki bozorda barqaror mavqega ega bo‘lishini ta’minlash imkonini beradi.

O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009 yil 19 iyunda qabul qilingan “Respublika korxonalarida xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy etishni kengaytirishga doir qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida”gi qarori ayni shu maqsadga xizmat qilmoqda.

O‘zbekiston Respublikasi Davlat mulkini boshqarish davlat qo‘mitasida korxonalarda sifatni boshqarish tizimini joriy etishda boshqaruv organlarining o‘rniga bag‘ishlangan amaliy seminarda shular haqida gap bordi.

Mazkur qo‘mita raisining o‘rinbosari A.Doliyev mamlakatimiz korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va ko‘rsatilayotgan xizmatlarning raqobatbardoshligini va eksport salohiyatini oshirishda xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish muhim ahamiyatga ega ekanini ta’kidladi. Zero, har qanday korxonaning raqobatbardoshligi, birinchi navbatda, uning mahsuloti sifatiga qarab belgilanadi. Sifat boshqaruvi tizimida amalga oshiriladigan yangi bozor mexanizmi sifatli mahsulot yetkazilishini ta’minlaydi va o‘zaro shartnomalarning to‘liq bajarilishida iste’molchilar ishonchini yanada oshiradi.

Nomi qayd etilgan qaror asosida mamlakatimiz korxonalari tomonidan ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar va ko‘rsatilayotgan xizmatlarning raqobatbardoshligini oshirish, ularning eksport salohiyatini yuksaltirishga qaratilgan zarur chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini joriy etish ishlarini muvofiqlashtirish va ularni o‘z vaqtida sertifikatlashtirish, ishlab chiqaruvchi korxonalarda xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifatni boshqarish tizimlarini o‘z vaqtida ishlab chiqish, joriy etish va sertifikatlash bilan bog‘liq jarayonlarning tizimli monitoringi olib borilmoqda.

Mazkur qarorga ko‘ra, 2011 yil 1 yanvargacha 277 korxona, tashkilot, xo‘jalik subyektida xalqaro standartlarga muvofiq bo‘lgan sifat boshqaruvi tizimi joriy etilishi, 952 korxonada ushbu tizimni tatbiq etish imkoniyatlari o‘rganilishi ko‘zda tutilgan.

Seminarda korxonalarda sifat boshqaruvi tizimini joriy etishda xo‘jalik subyektlari boshqaruv organlari vazifalarini tartibga solish, korporativ boshqaruv, tashkiliy tuzilmalarni optimallashtirish, shuningdek, sifatni boshqarish tizimini joriy etishda konsalting firmalarini tanlash bilan bog‘liq masalalar muhokama qilindi. Ayni vaqtda shuni anglash kerakki, barcha ta’kidlangan imkoniyatlarga birdaniga erishilmaydi, yetarli bir qancha vaqtda, balki bir necha yildan so’ng, qachonki, tashkilot o’zining ishlarini tashkillashtirishni haqiqatdan ham o’zlashtirgandagina erishiladi. Lekin birinchi vaqtda joriy qilingandan so’ng quyidagi ijobiy o’zgarishlar, ya’ni qator korxonalardan so’rovlarda aniqlangan:

 firma obro’sini o’shishi;

 bo’linmalararo o’zaro faoliyatni yaxshilanishi;

 reklama uchun tizimga sertifikat qo’llanilishi;

 mijozlar aloqasini kengayishi;

 mahsulot raqobatbardoshligini oshishi;

 nuqsonlar miqdorini kamaytirish;

 ishlab chiqarish samaradorligini oshirish;

 eksport imkoniyatini ta’minlash;

 xodimlarni samarali tanlash.

Sifat menejmenti tizimining eng asosiy ahamiyatli omillaridan biri uni aniqlangan sertifikatlashtirish sxemalari bo’yicha mahsulot ishlab chiqarishni tasdiqlash uchun qo’llash bo’lib hisoblanadi.

Xavfsizlikga talab va sifatga ixtiyoriy bo’lmagan emas, balki, ishlab chiqarishni yuqori tashkillashtirish bilan erishish. Tashkilotda foydalanilayotgan sifatni boshqarish jarayonlari tizimi mavjudligi, tashkilot tashqi va ichki bozorlarda raqobatbardoshli bo’lishi va noishlab chiqarish yo’qotishlarni bartaraf qilishda foydalaniladi. Bu bozor sharoitida tashkilotda keragidan ham ko’p ishchilar ishlashi va qachonki foyda ishlar, xizmatlar va mahsulotlarni talab qilingan xavfsiz va sifatli bo’lishini ta’minlash o’rni bilan tashkilotni boshqaruvchi rahbariyat qarashlariga to’g’ridan-to’g’ri bog’liq bo’ladi.

Bundan tashqari, biror bir tashkilot O’z DSt ISO 9001 talablariga muvofiq menejment tizimi tasdiqlanmasdan, xalqaro tenderlarda qatnashishga qabul qilinishi mumkin emas. Buyurtmachi tashkilotdan xavfsizlik bo’yicha maxsus talablar va umumiy, hamda shartnomada ko’rsatilgan, sifat bo’yicha buyurtmachining qo’shimcha talablari bajarilishi barqarorligini ta’minlash kafolatini talab qiladi. O’zbekiston Butun jahon savdo tashkiloti (BJST) (Vsemirnqy targovqy organizatsii - VTO)ga kirishi xorijiy hamkorlar uchun bizning bozorni kengroq ochish, xalqaro qoidalarni qabul qilish zaruriyatini hosil qiladi. Haqqoniy va samarasiz amaldagi tizimlariga tizim sertifikatining mavjudligi tashkilotni qutqarmaydi, u noishlab chiqarish yo’qotishlari singari kirib keladi. Mahsulot sifatining barqarorligini ta’minlash imkoniyati bo’lmasa, u ziyon yetkazishga olib keladi.

Tashkilot rahbarlari, xorijiy kompaniyalar bilan bir darajada muvaffaqiyatli ishlashni hoxlashsa, tashkilotda amalga oshirilayotgan, barcha jarayonlar sifatini boshqarishni o’zlashtirishi lozim. Agar jarayonlarni bajarish qoidalari va tashkiliy tartiblari rasmiy tavsiflanmagan (yozilmagan) va jarayonni amalga oshirishda sifat uchun javobgar shaxs yo’q bo’lsa boshqarish bo’lishi mumkin emas. Yuqori rahbariyat boshqarish yoki ushbu jarayonlar doirasida kerakli qarorlarni qabul qiluvchi javobgar shaxsga vakolatlar berishi lozim. Faqat bunday boshqarish tizimi O’zbekistonni xalqaro iqtisodiyotga kirish istiqbolini amalga oshirishda samarali bo’lib hisoblanadi.

Tashkilot muvofiqlikni deklaratsiyalash uchun hujjatlarni shakllantirish vaqtida, mahsulot ishlab chiqarishga majburiy talablarni bajarilishini barqarorligini

ta’minlash kafolatini, tashkilotda menejment tizimi mavjudligini tasdiqlovchi, isbotlovchi texnikaviy hujjatlari sifatida keltirishni so’rash huquqiga ega.

Amaliyotda mahsulotning texnik tavsifida va konstruktorlik hujjatlarida ko’rsatilgan sifat ko’rsatkichlari shakllantirilar ekan, ularning har doim ham sifat ko’rsatkichlari bo’yicha aniq mos kelmasliklarini ko’rish mumkin. Baxo tannarx Q1 Q2 Q3 Q4 Puldagi ifodasi Ishlab chiqarilgan mahsulot sifat ko’rsatkichlarining konstruktorlik hujjatlarida keltirilgan sifat normalariga mos kelishi darajasi texnik jihatdan sifatga mos kelishi darajasi deyiladi. Odatda, ishlab chiqarishdagi sarf-harajatlarning umumiy miqdori asosiy ishlab chiqarish sarf-harajatlari hamda nazoratga va yaroqsiz, defekt mahsulotlarni ishlab chiqarishga ketgan harajatlardan iborat bo’ladi. Nazorat qanchalik aniq, asosli o’tkazilsa, defekt mahsulotlar ishlab chiqarish hisobiga yo’qotishlar shunchalik qisqaradi, nazorat sarf-harajatlari ortadi. Nazorat sarf-harajatlarini oshirmagan holda ishlab chiqarilayotgan mahsulotning texnik shartlarga mos kelishi darajasini oshirish maqsadga muvofiqdir.

XULOSA.

Xulosaqilibaytganda, Bozor iqtisodiyoti munosabatlari mamlakatimiz uchun yangilik emas. Uzoq yillar davomida qadimdan ajdodlarimiz jahon hamjamiyatining bir bo`lagi va tarkibiy qismi sifatida bozor iqtisodiyoti sharoitida yashab kelganlar. Tarixiy yozma manbalarning bergan ma'lumotlariga qaraganda o`rta Osiyo xalqlari bundan ming yillar ilgari ham dunyoning deyarli barcha mamlakatlari bilan savdo-iqtisodiy aloqalar o`rnatganlar. Bu borada «Buyuk ipakyo'li» yorqin dalil bo`la oladi. Miloddan avval XI asrdan to milodning XVI asriga qadar Sharq va G`arb mamlakatlari o`rtasida savdo iqtisodiy va madaniyat sohalarida ko`prik rolini o`ynab kelgan «Buyuk ipak yo'li» orqali amalga oshirilgan. 12 ming chaqiri mni tashkil etgan bu yo'1 o`rta Osiyoning deyarli barcha yirik shaharlarini ke sib o`tgan. «Buyuk ipak yo'li» orqali ajdodlarimiz Xitoy, Hindiston, Eron, Rossiya, Rum, Yunoniston va boshqa mamlakatlar bilan bozor iqtisodiyoti qonun-qoidalari va talablari asosida savdo-sotiq qilganlar. o`rta Osiyo hududlari Rossiya tpmonidan bosib olingach, xususan Sho`rolar hukmronligi yillarida bu tarixiy an'ana barham topdi. Jahon mamlakatlarining, shu jumladan, o`lkamiz xalqlarining tarixiy tajribalari shundan dalolat beradiki, iqtisodiyot har doim faqat uning o`ziga xos bo`lgan qonuniyatlar bilan rivojlanadi. Bu qonunlar inson irodasidan tashqarida harakatda bo`lib, odamlar izmiga bo`ysunmaydi, ularning buyruq va topshiriqlarini bajarmaydi. Shu bois, bozor iqtisodiyoti qonunlarini nazar-pisand qilmaslik yoki uni buzish og`ir iqtisodiy oqibatlarga olib kelishi mumkin. Buni sobiq SSSR deb atalmish saltanatda o`rnatilgan ijtimoiy-iqtisodiy tuzum buni isbotladi.

Foydalanilgan adabiyotlar:

1. Karimov I.A. «O`zbekiston –

bozormunosabatlarigao`tishningo`zigaxosyo`li» Toshkent «O`zbekiston»

1993 y.

2.KarimovI.A. «O`zbekistoniqtisodiyislohotlarnichuqurlashtirishyo`lida» Toshkent «O`zbekiston» 1995 y.

3.KarimovI.A.«Iqtisodiyotnierkinlashtirish resurslardan tejamkorlik bilan foydalanish bosh yo`limiz» Xalqso`zi. 2002 yil 15 fevral.

4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Qarori “O’zbekiston Respublikasining 2010 yilgi asosiy makroiqtisodiy ko’rsatkichlari prognozi va Davlat byudjeti parametrlari to’g’risida“ O’zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to’plami, 2009 y., 52-son, 560-modda)

5. Rasulov M. Bozoriqtisodiyotiasoslari. T.: Mehnat, 1997.

6. Ibratov B. Tadbirkorlikhuquqi. T.:«Moliya», 2001.

7. O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. “O’zbekiston” 1992

8. O’zbekiston Respublikasi Mehnat kodeksi. “O’zbekitson” 1995

9. O’zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksi. «O’zbekiston» 1997

10. Shodmonov Sh. vabosgqalar, “Iqtisodiyotnazariyasi”, T., 2003;

11. Tojiboyeva D., Iqtisodiyotnazariyasi, T., 2003.

12. To‘xliev N., Xaqberdiev Q., Ermamatov Sh., Xolmatov N. Iqtisodiy bilim asoslari. Qo‘llanma. T. O‘zME. 2004, 96 b.

13. O. Atamirzaev, N.Tuxliev. Uzbekistan, priroda, naselenie, ekonomika. T.O‘zME. 2009, 240 b.

14.O’lmasov A., Vahobov A. “Iqtisodiyot nazariyasi”. T “SHarq”- 2006.

15. www.economyfaculty.uz

16. www.ziyonet.uz

17. www.gov.uz

1^ Каримов И.А. Ўзбекситон иқтисодий ислоҳотларни чуқурлаштириш йўлида. Т.: “Ўзбекистон”, 1995, 19-бет

2^ Каримов И.А. Ўзбекистон буюк келажак сари Т.: Ўзбекистон, 1998, 332-333 бетлар

3^ Karimov I.A. «O`zbekiston – bozor munosabatlariga o`tishning o`ziga xos yo`li» Toshkent «O`zbekiston» 1993 y. 15 bet

4^ Каримов И.А. Узбекистон буюк келажак сари. - Т.: ≪Узбекистан≫, 1998, 10J, 102 бетлар.

5^ Каримов И.АУзбекистон буюк келажак сари. Т.: ≪Узбекистон≫, 1998. 332-333 бетлар.

6^ К,аРанг: И.А. Каримов ≪Озод ва обод Ватан, эркин ва фаровон хаёт пировард мак;- садимиз≫. Т.: ≪Узбекистан≫, 2000. 15-бет.