2 I bob. Iqtisodiyot bu muayyan tarmoqlarning rivojlanish asoslari

1.3. Milliy iqtisodiyot tarmoqlari iqtisodiy tizimning asosi sifatida
Otrasli narOdnogo hozmenystva(tasniflash), ijtimoiy mehnat taqsimoti tizimida ishlab chiqarishning alohida shartlari bilan tavsiflangan va kengaytirilgan takror ishlab chiqarish jarayonida o'ziga xos rol o'ynaydigan iqtisodiy birliklarning sifat jihatidan bir hil guruhlari. O.ning N.ni tasniflashning nazariy asoslari. NS. SSSR - ijtimoiy mehnat taqsimoti va uning shakllari haqidagi marksistik-leninistik ta'limot. Tasniflash asosida xalq xo‘jaligining tarkibi tahlil qilinadi, ijtimoiy mahsulot va milliy daromad hisoblab chiqiladi, ishlab chiqarish vositalari va iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchi tarmoqlarning darajalari va o‘sish sur’atlari aniqlanadi; moddiy ishlab chiqarish sohasi (qarang Ishlab chiqarish) bilan noishlab chiqarish sohasi oʻrtasida munosabatlar oʻrnatiladi. Alohida O. n kontekstida tuzilgan. NS. mehnat balanslari mehnat resurslarini ulardan to'liq va samarali foydalanish maqsadida mehnatni qo'llash sohalari bo'yicha tizimli ravishda qayta taqsimlash imkonini beradi.



O.ning N.ning tasnifi. NS. va tarmoqlar yangi, shu jumladan ilm-fan-texnika taraqqiyoti sur’atini belgilovchi va iqtisodiyotning butun taraqqiyot yo‘liga hal qiluvchi ta’sir ko‘rsatadigan ilg‘or tarmoqlarning shakllanishi va rivojlanishini kuzatishga yordam beradi. Bu eng umumiy va muhim umumiy iqtisodiy nisbatlarni hukm qilish va shu asosda xalq xo'jaligida barqaror ishlab chiqarish aloqalarini o'rnatish, ijtimoiy ishlab chiqarishning optimal tuzilishini rejalashtirish imkonini beradi. Milliy iqtisodiyot, birinchi navbatda, moddiy ishlab chiqarish va noishlab chiqarish sohalariga bo'linadi. Ishlab chiqarish faoliyatining barcha turlarining yig'indisi, buning natijasida mahsulot, energiya shaklida va tovarlar harakati, mahsulotlarni saqlash, saralash, qadoqlash, qadoqlash va davomi bo'lgan boshqa funktsiyalar shaklida moddiy ne'matlar yaratiladi. aylanma sohasidagi ishlab chiqarish, moddiy ishlab chiqarish sohasini tashkil qiladi. Moddiy ne'matlarni yaratmaydigan qolgan faoliyat turlari noishlab chiqarish sohasini tashkil etadi. Ularning har birining ichida N.ning O.si ajralib turadi. x., bir xil turdagi iqtisodiy funktsiyalarni yoki ijtimoiy faoliyatni amalga oshiradigan iqtisodiy birliklarning guruhlanishi asosida shakllangan.
SSSR statistikasida moddiy ishlab chiqarish sohasiga sanoat, qishloq xo'jaligi, o'rmon xo'jaligi, transport (yuk tashish), aloqa (sanoat korxonalariga xizmat ko'rsatish uchun), qurilish, savdo va umumiy ovqatlanish, moddiy-texnik ta'minot va sotish, qishloq xo'jaligi mahsulotlarini xarid qilish kiradi. , va moddiy ishlab chiqarishning boshqa sohalari. Noishlab chiqarish sohasiga uy-joy kommunal xo'jaligi va aholiga maishiy xizmat ko'rsatish; yo'lovchi transporti, aloqa (noishlab chiqarish sohasidagi tashkilotlar va aholiga xizmat ko'rsatuvchi tashkilotlar uchun); sog'liqni saqlash, jismoniy tarbiya va ijtimoiy ta'minot; ta'lim; madaniyat; san'at; fan va ilmiy xizmatlar; kreditlash va davlat sug'urtasi; boshqaruv; jamoat tashkilotlari. Har bir O. n. x., oʻz navbatida, yiriklashgan tarmoqlar, tarmoqlar va ishlab chiqarish turlari deb ataladiganlarga boʻlinadi. N.ning eng qiyin O.si. NS. sanoatdir. U 16 ta kengaytirilgan sanoatni o'z ichiga oladi: elektroenergetika, yoqilg'i sanoati, qora
metallurgiya, rangli metallurgiya, kimyo va neft-kimyo sanoati, mashinasozlik va metallga ishlov berish, o'rmonchilik, yog'och va sellyuloza-qog'oz sanoati, qurilish materiallari sanoati, shisha va chinni va fayans, engil. , oziq-ovqat, mikrobiologik, chorva ozuqasi, tibbiyot, poligrafiya va boshqalar. Ushbu murakkab tarmoqlarning har biri ma'lum turdagi mahsulotlarni ishlab chiqarishga ixtisoslashgan bir hil tarmoqlarni o'z ichiga oladi. Shunday qilib, oziq-ovqat sanoati 24 ta tarmoqni o'z ichiga oladi, ular o'z navbatida alohida tarmoqlarga bo'linadi. Korxona, ishlab chiqarish va xizmat turlarini u yoki bu O. n.ga qaratganda. NS. mahsulot yoki xizmatlarning maqsadi, asosiy xom ashyo yoki materialning turi, texnologik jarayonning xarakteri hisobga olinadi. Bir qator hollarda, iqtisodiyotning ma'lum bir bo'limini ma'lum bir tarmoqqa kiritishda qiyinchiliklar paydo bo'ladi. Buning sababi shundaki, ixtisoslashuv natijasida maqsadi bo'yicha bir hil bo'lgan mahsulotlar ko'pincha turli xil xomashyolardan, masalan, qishloq xo'jaligi xom ashyosidan sun'iy mato va gazlamalar ishlab chiqarishdan foydalangan holda turli xil texnologiyalar yordamida tayyorlanadi. Bundan tashqari, texnika va usullarning bir tarmoqdan boshqasiga kirib borish jarayoni mavjud. Turli xil maqsadlar uchun mahsulotlar bir xil xom ashyodan ishlab chiqariladi. Takror ishlab chiqarish jarayonini tahlil qilish uchun ijtimoiy ishlab chiqarishni ishlab chiqarish vositalarini ishlab chiqarishga (I bo'lim) va iste'mol tovarlari ishlab chiqarishga (II bo'lim) bo'linishi muhim ahamiyatga ega (qarang. ko'paytirish). Sanoat shunga ko'ra 2 guruhga bo'linadi: "A" guruhi va "B" guruhi. SSSRda sanoatning ushbu guruhlanishi mahsulotning asosiy maqsadiga ko'ra ham, uning haqiqiy ishlatilishiga ko'ra ham amalga oshiriladi. Har bir ishlab chiqarish ishlab chiqarilgan mahsulotlarning ma'lum bir nomenklaturasi bilan tavsiflanadi. Mahsulot turi va ishlab chiqarish turiga qarab tabaqalashtirilgan tasniflash, keyinchalik ularni tarmoqlar, yiriklashtirilgan tarmoqlar va O. n.ga birlashtirish. x., rivojlanayotgan ijtimoiy mehnat taqsimoti sharoitida tasniflarning uzluksizligini osonlashtiradi. Sotsialistik va rivojlanayotgan mamlakatlar bilan keng tashqi iqtisodiy hamkorlik va kapitalistik mamlakatlar bilan savdo qilish tashqi savdo va boshqa turdagi iqtisodiy aloqalarda standartlashtirishni rivojlantirishga
ko‘maklashish maqsadida sanoat tarmoqlari va ishlab chiqarish turlari tasnifini yanada unifikatsiya qilishni taqozo etadi. O.ning N.ning tasnifi. NS. - barcha texnik-iqtisodiy ma'lumotlarni tasniflash va kodlashning yagona tizimining bir qismi.