2. Ishlab chiqarish uchastkasida texnika xavfsizlik qoidalari

6. ISHLAB CHIQARISH JARAYONIDA ISHNING BAJARISH TARTIBLARI
Metallarning kesib ishlanuvchanligi qirindi hosil bo'lishi, yangi yuzalarning shakilanishi va ishlangan yuzalar sifatini ifodalovchi jarayonlarning umumiy qonuniyatlarida o'z aksini topadi. Barcha konstruksion metallar shartli ravishda ulaming qiyosiy kesib ishlanuvchanligi bo'yicha 4 guruhga bo'linadi:
1) oson ishlanuvchan (jezlar, bronza, aluminiyning deformatsiya- lanuvchi qotishmalari, yumshoq cho yanlar);
2) o'rta darajada kesib ishlanuvchan (uglerodli va past legirlangan konstruksion po'latlar, siluminlar, o'rtacha qattiqliqdagi cho'yanlar);
3) o'rtadan pastroq darajada kesib ishlanuvchan (yuqori legirlangan martensit, martensit-ferrit, austenit-martensit sintiga oid bo'lgan po'latlar, qattiq cho'yanlar); 4) qiyin ishlanuvchan (austenit sinfiga oid yuqori legirlangan kon- struksion po'latlar, issiqbardosh va kislotabardosh maxsus nikel-fer- ritli va rikelli qotishmalar, qiyin eruvchan qotishmalar).
Qirqib ishlov berilgandan so’ng flyus ostida payvandlanadi. Payvandlanayotgan chok tekshiriladi.
Zarb berish ketma-ketligi:
- agar zagotovkada yupqa metallning o'rtasida bitta qavariq bo'lsa, u holda zarb yupqa metallning chetidan boshlab qavariq tomon berib boriladi;
- agar qavariqlar yupqa metallning chetlarida joylashgan bo'lsa, zarblarni yupqa metallning o'rtasidan chetlariga qarab berib borish kerak ;
- bir nechta qavarig'i bor yupqa metallarda zarb qavariqlar orasiga beriladi, shundan keyin har qaysi qavariq alohida to'g'rilanadi.




7. PAYVANDLASH CHOKLARINI TEKSHIRISH USULLARINI TANLASH VA JIHOZLASH
Chala payvandlash quyma o‘zako‘1shamlarining belgilangan qiymatlardan kichik chiqishi yoki o ‘ z a k n i n g umuman bo’lmasligi. By juda xavfli nuqson hisoblanadi, chunki uning tashqi tom onda namoyon bo’lishi hamisha ham sezirlarli bo’lavermaydi. Bu nuqsonning umumiy sababi payvandlash tokining kichikligi yoki yetarlicha zich emasligi (payvandlash joyida) tufayli harorat maydonining buzilishidir. Tokning zichligi yetarlicha bo’lmasligiga elektrodlar detaining tik devoriga tegishi natijasida juda yaqin joy lashgan nuqta orqali tok shuntlanganda elektrodlarning tegish yuzasi haddan tashqari kattalashishi sabab bo’lishi m um kin. M azkur nuqson detallarorasidagi tirqishlar kattaligi yoki payvandlash joyi yaqinida tasodifan tegib ketish tufayli ham vujudga kelishi ehtim oldan holi emas;b) payvand birikmaning quyma joyi nuqsonlariga darzlar, g ‘ o v a k 1 a r, cho’kish bocshliqlari kiradi. Darzlar notekis qizish va tez sovish oqibatida payvandlash joyida yuzaga keluvchi cho’zuvchi zo’riqishlar ta ’sirida paydo bo’ladi. Bunday sharoitda asosan qizish darzlari paydo bo’ladi, ular m o’rtlikning harorat oraliida (M HO) yuzaga keladi. Darzlar paydo bo’lishining asosiy sabablari rejim ning haddan tashqari qattiqligi va ch o ‘kichlash

Payvand birikmalarning sifati turli usullar bilan nam unalar va detalda, birikmalarni buzib hamda buzmasdan nazorat qilinadi. Sinov

uchun nam unalar odatda uskunani berilgan rejimga sozlash paytida va keyin belgilangan muddatlarda tanlab olinadi.Birikmani buzib nazorat qilish texnologik namunalarda olib boriladi. Ba’zan yirik namunalarda ma’lum miqdordagi birikmalar, masalan, nuqtali birikmalar buziladi, keyin esa yana payvandlanadi.Payvand chokning sifati 10 ta nam unadan iborat turkumni buzuvchi kuchga qarab aniqlanadi. Mexanik sinovlar natijalarining tarqoqligi quyidagi chegaralarda bo’lmoi lozim:
(Fmax - F min) /f or ≤Abu yerda: Fmax, Fmin, — kesilganda bitta nuqtaga (chokka) to ‘ri keluvchi eng katta, eng kichik va o ‘rtacha buzuvchi yuk (nagruzka);
A -nuqtali birkmalar uchun 0,3—0,45 ga va chokli birikmalar uchun 0,2—0,25 ga teng koeffitsiyent.Olingan mexanik sinovlar natijalari ushbu buyum uchun nazarda
tutilgan eng kichik joiz mustahkamlik me’yorlari bilan taqqoslanadi.Chokli payvandlashning (birikmaning) zichligi perimetri bo’ylab payvandlangan ikki plastinada tekshiriladi. Payvandlab boiingandan keyin plastinalardan biriga shtutser payvandlanib, u orqali siqilgan havo haydaladi. Nam unalarning zichligi ularni suvli vannaga botirib aniqlanadi.
U chma-uch payvandlangan namunalarni egilishga sinashda cho’zilgan joyda birinchi darz paydo bo’lgan egilish burchagi o’lchanadi yoki singan joy etalon bilan solishtiriladi.Texnologik nam unalarni sinash natijalari asosida payvandlashga yoki tayyor buyumni qabul qilib olishga ruxsat beriladi. Detallarning ayrim turlari uchun belgilangan turkumdan olingan tayyor buyumlarni tanlab buzish usuli qo’llanilayotir.
Sinovlar uchun texnologik namunalarning shakli:
a, b — texnologik sinab ko’rish, tiskida buzish, mikrotahlil uchun; d, e qirqilishga mexanik usulda sinash uchun; / ustma-ust birikmalar namunalarini tayyorlash uchun xarita; g — uzilish va buralishga mexanik usulda sinash uchun; h — choklarning zichligini tekshirish
Ultratovush yordamida nuqsonlarni aniqlash (defektoskopiya) nazorat qilishning zamonaviy usullaridan biridir. U ltratovush tebranishlari metallda tarqalar ekan, nuqsonlardan qaytariladi, agar nuqsonlar o’lchamlari ultratovush to’lqinlari uzunligi ortiq bo’lmasa, albatta. 107Hz gacha chastota bilan ishlaydigan hozirgi zamon defektoskoplari o’lchami 10 mkm dan kichik bo’lmagan nuqsonlarni aniqlay oladi. Ushbu usul bilan nuqtali payvandlashdagi ovaklar, darzlar, chala payvandlangan joylar topiladi (detallar orasida tirqish nbor bo’lganda), quyma o’zakning o’lchamlari aniqlanadi. Ayni usul bilan nazorat qilish aniqligi 80—85 % atrofidadir.