2-kurs, кечки O‘quv-uslubiy majmua bilim sohasi

Atamaning oʻzbek tilidagi ma’nosi

Aniq kelasi zamon	Future simple	Будущее время	Aniq kelasi zamon fe’li ish-harakatning kelasi zamonda aniq bajarilishini bildiradi.
Aniq o‘tgan zamon	Past simple	Прошедшее конкретное время	Aniq o‘tgan zamon fe’li ish-harakatning o‘tgan zamonda bajarilganligini bildiradi.
Aniq ot	Concrete noun	Конкретные существи тельные	Sezgi a`zolarimiz orqali sezishimiz mumkin bo‘lgan narsalarni bildirgan otlarga aniq otlar deyiladi.
Aniqlanmish	Determi-ned word	Определяемое слово	Birikmaning aniqlovchi tobe boʻlgan hokim komponenti.
Aniqlovchi	Determiner	Опреде-ляющее слово	Narsa-buyumni ifodalaydigan soʻzga tobelanib, uning belgisini anglatadigan ikkinchi darajali boʻlak; atributiv birikmaning tobe komponenti.
Atoqli ot	Proper noun	Собствен ные сущест вительные	Biror shaxs, narsa yoki joyga atab qo‘yilgan nomlar atoqli otlar deyiladi.
Birlik	Singular	Единственное число	Predmet yoki shaxsning birligini ifodalaydi
Bog‘lama	Link	Глагол связкa аст	Jumlada ega va kesimni bog‘lab turadigan maxsus soʻz.
Bog‘lovchi	Conjunc tion	Союз	Qo‘shma gap tarkibidagi gaplarni, shuningdek, uyushiq bo‘laklar qismlarini bir-biriga bog‘lash va shu yo‘l bilan ular orasidagi turli munosabatlarni ifodalsh uchun xizmat qiluvchi yordamchi so‘z. Bog‘lovchilar ma’no va vazifasiga ko‘ra ikki asosiy turga bo‘linadi: 1) teng bog‘lovchilar 2) ergashtiruvchi bog‘lovchilar.
Bosh gap	Main clause	Главное предложе ние	Ergashgan qo‘shma gap tarkibidagi hokim komponent, ergash gap tomonidan o‘zi yoki biror bo‘lagi aniqlanadigan, ergash gap tobe bo‘lgan gap.
Buyruq gap	Imperative	Повелительное предложение	Buyruq gap — gap turi. Kommunikativ vazifasiga ko‘ra buyurish, iltimos, maslahat maʼnolari ifodasini anglatadi. Buyruq gaplar harakatni bajarish yoki bajarmaslik haqida buyurish, undash, istak kabi maʼnolar ifodalovchi mayl (buyruq-istak mayli)ga ham ega ("ayt", "aytsin", "aytgin", "ayting"). Buyruq gap kesimi vazifasida koʻp holatda buyruq feʼli keladi yoki maxsus buyruq intonatsiyasiga ega boʻladi.
Buyruq mayli	Imperative mood	Повелительное наклонение	Fe’lning buyurish iltimos ma’nolarini anglatuvchi shakli
Diftong	A diphthong	Дифто́нг	Diftong (yun. qoʻsh tovushli, qoʻsh ovozli) — bir boʻgʻin hosil qiluvchi 2 fonetik unsur (un-li)dan tashkil topgan murakkab unli; shu jihati bilan monoftongyaang farq qiladi, unsurlarning biri bevosita boʻgʻin hosil qiladi, ikkinchisi esa unga ergashib keladi va boʻgʻin hosil qiluvchi hisoblanmaydi. Pasayuvchi (birinchi unli boʻgʻin hosil qiladi) va koʻtariluvchi (ikkinchi unli boʻgʻin hosil qiladi) D.lar oʻzaro farqlanadi. D. koʻpincha nemis, ingliz, ispan, fransuz, xitoy kabi tillarda uchraydi. Turkiy tillarda, xususan, oʻzbek adabiy tilida bunday unlilar yoʻq, faqat oʻzbek tilining qipchoq lahjalarida (mas, Gʻallaorol lahjasida) E. unlisining D.lashuvi kuzatiladi.
Ega	Subject	Подлежащее	Gapning kim yoki nima haqida aytilganligini bildiruvchi soʻz, gapning bosh boʻlarklaridan biri – hokimi. Ikki tarkibli gaplarda fikrning kimga, nimaga qarashli ekanini anglatuvchi, belgisi kesim tomonidan aniqlanadigan, grammatik jihatdan mutlaq hokim vaziyatga ega bo‘lgan bosh bo‘lak. Ega gapning bosh bo‘lagi hisoblanib ot, sifat,son bilan ifodalanishi mumkin.
Ergash gap	Subordi nate clause	Придаточное предложение	Ergash gapli qo‘shma gap tarkibidagi tobe qism. Bosh gapga ergashib, bu gapni yoki uning biror bo‘lagini qandaydir jihatdan aniqalab, belgilab keluvchi gap.
Ergash gap	Subordi- nate clause	Прида- точное предло- жение	Ergash gapli qo‘shma gap tarkibidagi tobe qism. Bosh gapga ergashib, bu gapni yoki uning biror bo‘lagini qandaydir jihatdan aniqalab, belgilab keluvchi gap.
Faؚؚؚؚoliyat-jarayon oti	Gerund	Существительные обозначаю щие действияؚؚؚ	Shaxs va narsalarning faoliyat jarayonini nomlovchi otlarga faoliyat-jarayon otlari deyiladi.
Fe’l	Verb	Глагол	Predmetning ish-harakati yoki holatini bildiradigan hamda shaxs, zamon va sonda tuslanadigan soʻz turkumi. Fe’l – ish-harakatni bildirib, nima qildi? nima qilyapti? nima qilmoqchi? kabi savollarga javob bo‘ladi.
Fe’l mayli	Verb declination	Наклонение глагола	Ish-harakat (holatning) real voqelikka munosabatini bildiradi.
Fe’l negizi	Verb root	Основа глагола	Fe’llarning aniq zamon shakllarini hosil qilish uchun kerakli boʻlgan asos.
Fe’l zamonlari	Tenses of verb	Времена глагола	Ish-harakatning nutq soʻzlanib turgan paytiga munosabatini bildiradi.
Fleksiya	Flexion	Флексия	So‘zlarning tugallanmalarini o‘zgratirish yo‘li bilan so‘z formalarini yasash, so‘zning turlanishi, tuslanishi va h.k.dagi o‘zgaruvchi qismi, tugallanma. Ichki fleksiyasi grammatik formalar yasashda so‘z o‘zagidagi tovushlarning o‘zgarishi, shunday o‘zgarishga uchragan tovush yoki tovushlar.
Fonema	Phoneme	Фоне́ма	Fonema (yun. phonema — tovush) — til tovush qurilishining maʼnoli birliklar — morfemalar tanib olish va farqlash uchun xizmat qiladigan birligi; oʻz navbatida, morfemalarning eng kichik tarkibiy qismi sifatida soʻzlarni ham oʻzaro ajratadi va farqlaydi. U faqat soʻz va morfemalar tarkibidagina muayyan maʼnoga, maʼno farqlash xususiyatiga ega boʻladi. Mas, oʻzbek tilida k F.si yaqin til orqa, portlovchi jarangsiz undosh tovush boʻlib, chuqur til orqa, sirgʻaluvchi, jarangli gʻ, lablab, portlovchi jarangli b F.laridan farqlanadi. F. qandaydir eng sodda element emas, chunki bir paytning oʻzida mavjud boʻladigan belgilardan iboratdir.
Fonetik oʻzgarish	Phonetic change	Фонети-ческое изменение	Soʻzning ma’nosi bilan bog‘liq boʻlmagan, tovushda yoki oʻzidan oʻzi sodir boʻladigan, nutqdagi holatidan qat’iy nazar tovush yoki shu holat ta’sirida boʻladigan tovush oʻzgarishi.
Fonetika	Phonetics	Фоне́тика	Fonetika – (yunoncha phonetics - tovushga, tovush chiqarishga oid, tovushli) tilshunoslikning nutq birliklarini o‘rganuvchi bo‘limi. Fonetika tilshunoslikning nutq tovushlarining hosil boʻlish usullarini va akustik xususiyatlarini; boʻgʻin, nutqning pauza bilan ajraluvchi qismlarini oʻrganuvchi boʻlimi. Shu bilan birga, ayrim tilshunoslar F. doirasiga tovush birliklarining yozuvdagi ifodalari (grafika) va maʼnoli birliklarning yozilish qoidalari (imlo)ni ham qoʻshib, uning oʻrganish obʼyektini yanada kengaytiradilar (rus olimi L. V. Shcherba). Oʻzbek tilshunosligida F. doirasida, asosan, nutq tovushlari [ularning artikulyatsion, akustik, perseptiv (psixofonetik) va funksional tomonlari| va ohang (boʻgʻin, sintagma, urgʻu va boshqalar) oʻrganiladi.
Frazeologiya	Phraseology	Фразеология	Frazeologiya – (yunoncha “phrase” (ifoda)) tilshunoslikning tilning frazeologik tarkibini, uning hozirgi holatida va tarixiy taraqqiyotida tekshiruvchi bo‘lim
Gap	Sentence	Предложение	Til qonunlari asosida grammatik va ohang jihatdan shakllangan, fikrni ifodalash uchun xizmat qiladigan nutq birligi. Tugallangan ma’nolarni ifodalovchi so‘zlar yig‘indisi gap deyiladi.
Harakat nomi	Infinitive	Имя действия	Masdar bir vaqtning o‘zida ham fe’llik ham ismiy so‘z turkumlariga xos bo‘lgan belgilarga ega bo‘lgan fe’l shaklidir.
Harf	Letter	Буква	Yozuvda tildagi biror tovushni ifodalash uchun qabul qilingan va alfavit sirasiga kiritilgan belgi.
Hozirgi-kelasi zamon	Present simple/ continious	Настоящее-будущее время	Hozirgi-kelasi zamon fe`li quyidagi 3 xil holatda ishlatiladi: a) ayni paytda bo‘layotgan ish-harakatni ifodalaydi; b) doimiy bajariladigan ish-harakatni ifodalaydi; c) kelasi zamonda bajaralidigan ish-harakatni ifodalaydi.
Hozirgi-kelasi zamon shart-istak mayli	Aorist	Аорист	Aorist ma’lum bir ish-harakatning bajarilishiga oid: xohish, istak, qodirlik, imkoniyat, zarurat, ehtimollik, gumon kabi ma’nolarini anglatadi.
Infinitiv	Infinitive	Инфинитив	Fe’lning muayyan harakatni bajaruvchi shaxs, zamon, mayldan tashqari holatda ifodalaydigan, harakatning o‘zinigina ataydigan ataydigan shakli.
Jamlovchi ot	Collective noun	Собиратель ные существи тельные	Birlik shaklda ham bir xil narsalarning jamini ifodalaydigan otlarga jamlovchi ot deyiladi.
Kelishik	Case	Падеж	Ot yoki otlashgan soʻzning fe’lga, otga va boshqa bir soʻz turkumiga munosabatini ifodalab, tobeligini koʻrsatuvchi shakllar tizimi. Oʻzbek tilida kelishikning olti turi bor.
Kesim	Predicate	Сказуемое	Gapning bosh boʻlarklaridan biri; ega ifodalagan predmetning harakatini, holati yoki belgisini bildiruvchi boʻlak. Kesim gapning bosh bo‘lagi hisoblanib, gapning oxirida keladi.
Ko‘makchi fe’l	Helping verb	Вспомогательный глагол	Ko‘makchi fe’llarؚ harakatning turlicha xarakteristikasini ko‘rsatuvchi, shuningdek, turli modal ma’nolarni ifodalovchi formalarni yasash uchun xizmat qiladi.
Ko‘plik	Plural	Множественное число	Predmet yoki shaxsning ko‘pligini ifodalaydi
Koʻrsatish olmoshi	Demon-strative pronouns	Указательное местоимение	Shaxs yoki narsalarni koʻrsatish, unga ishora qilish uchun qoʻllanuvchi olmosh. Soʻz, soʻz birikmasi va gap oʻrnida qoʻllanib, unga ishora qiladi yoki biror soʻzni aniqlab keladi.
Majhul nisbat	Passive voice	Пассив	Majhul nisbat deb ish-harakat noma’lum kishi tomonidan bajarilishiga aytiladi.
Mavhum ot	Abstract nounؚ	Абстрактные существительные	Sezgi a’zolarimiz orqali sezؚؚؚؚؚؚؚؚؚؚishimiz mumkin bo‘lmagan, tafakkur va tasavvur orqali idrok qilinadigan narsalarni bildirgan otlarga mavhum otlar deyiladi.
Miqdor son	Cardinal numeral	Коли-чественное числительное	Predmetning miqdorini bildiruvchi son. O‘zbek tilida miqdor sonlar olti turga bo‘linadi: 1) sanoq son; 2) dona son; 3) chama son; 4) jamlovchi son; 5) taqsim son; 6) kasr son.
Modal fe`l	Modal verb	Mодалный глагол	Modal fe’llar deb gapning tarkibida ishlatilganda o‘z mustaqil ma’nosini yo‘qotib, asosiy ish-harakatni ifodalovchi fe’lga nisbatan qo‘shimcha ma’no anglatuvchi fe’llarga aytiladi. Modal fe’llar ish-harakatning bajarilish imkoniyati, qobiliyati, ehtimolligi, zaruratini ifodalaydigan fe’llardir.
Narsa-buyum oti	Common noun	Неодушев ленные существительные	Nima? so‘rog’iga javob bo‘lib, jonli va jonsiz narsalarni bildirgan otlarga narsa-buyum otlari deyiladi.
Nisbiy sifat	Relative adjective	Относитель ное прилага тельное	Otdan qo‘shimchalar orqali hosil bo‘ladigan sifatlar.
O‘tgaؚؚؚؚn zamon davom fe`li	Past continuous	Прошедшее время	O‘tgan zamon davom fe`li ish-harakatning: a) ma`lum paytda boshlanib, ma`lum paytgacha davom etganligini; b) takroran, ya`ni bir necha marta takrorlanganligini; c) bir vaqtning o‘zida ish-harakat haqida gap ketsa, biri ikkinchisidan oldinroq boshlanganligini bildiradi.
O‘tgan zamon fe’li	The past simple	Прошедшее время	O‘tgan zamon fe’li - fe’l zamonlarining bir turi bo‘lib, ish-hrakatning o‘tgan zamonda bo‘lib o‘tganini bildiradi va nima qildi? so‘rog‘iga javob bo‘ladi.
O‘tgan zamon natijali fe`li	Present Perfect Tense	Прошедше-настоящее время (перфект)	O‘tgan zamon natijali fe’li o‘tgan zamonda bajarilgan, natijasi hozirgi zamonda mavjud bo‘lgan ish-harakatni bildiradi.
O‘tgan zamon shart-istak mayli		Сослагательное наклонение прошедшего времени	O‘tgan zamon shart-istak mayli ish-harakatning o‘tgan zamonda bajarilganligining ehtimolligi, gumonligi va mumkinligiga ishora qiladi
O‘tgan zamon sifatdoshi	Past participle	Причастие прошедше- го времени	Fe’lning sifatga xos vazifaga xoslangan, predmet belgisini ko‘rsatuvchi funksional shakli.
O‘timli fe’l	Transitive verbs	Транзитив-ный глагол	O‘timli fe’llar ish-harakat biror bir predmetga o‘tganligini bildiradi.
O‘timsiz fe’l	Intransitive verbs	Нетранзитивный глагол	O‘timsiz fe’llar ish-hatakat biror bir predmetga o‘tmasligini bildiradi.
Oʻzlik olmoshi	Possessive pronouns	Притяжатель ное местоимение	Predmet yoki shaxslarni yakkalab koʻrsatuvchi olmosh
Oddiy daraja	Simple degree	Простая степень	Sifatning miqdorini bildirmaydigan daraja. Oddiy darajadagi sifat hech qanday qoʻshimchaga ega boʻlmaydi va predmetning yoki shaxsning belgisini koʻrsatadi.
Old koʻmakchi	Preposition	Предлог	Ot yoki otlashgan soʻzlardan oldin kelib, vosita, maqsad, sabab, vaqt, makon kabi munosabatlarni bildiruvchi yordamchi soʻzlardir.
Olmosh	Pronoun	Местоимение	Ot, sifat, son kabi so‘zlar o‘rnida qo‘llanuvchi, predmet, belgi, miqdorga ishora qiluvchi so‘zlar turkumi.
Orfografiya	Orthography	Орфография	Soʻzlarni toʻg‘ri yozish haqidagi qoidalar, imlo.
Orttirma daraja	Superlative degree	Превосходная степень	Sifat belgisini miqdordan koʻpligini bildiradigan daraja
Ot	Noun	Существительное	Predmetning nomini bildiradigan soʻzlar turkumi
Prefiksli fe’llar	Prefixal verb	Глагол с префиксом	Prefiksli fe’llar ham qo‘shma fe’llar kabi ikki qismdan iborat bo‘ladi: 1. Old ko‘makchi; 2. Fe’l qism.
Qiyosiy daraja	Compa-rative degree	Сравни-тельная степень	Bir predmetni ikkinchi predmetga qiyoslanayotganda ishlatiladigan daraja
Qo‘shimcha	Affixes	Аффикс	Affiksal morfemaning nutq birligi sifatidagi nomi.
Qo‘shma fe’l	Compound verb	Сложный глагол	Qo‘shma fe’l ikki qismdan iborat bo‘ladi: 1. Ot qism. 2. Fe’l qism. Ot qism o‘rnida - sifat, ot, son, olmosh, ravish so‘z turkumlariga oid so‘zlar qo‘llaniladi. Fe’l qism o‘rnida - sodda fe’llarning birortasi qo‘llaniladi.
Qo‘shma gap	Compound sentence	Сложное предложение	Qo‘shma gap - ikki yo undan ortiq sodda gapning mazmun, grammatik va ohang jihatidan birikuvidan tuzilgan gap. Qoʻshma gap — tuzilishiga koʻra sodda gapga oʻxshash ikki va undan ortiq predikativ birlikning intonatsiya va mazmun jihatidan bir butunlik hosil etishi bilan yuzaga keluvchi gap. Gapning struktural jihatdan alohida bir turi. Qo‘shma gap tuzilishi va qurilish materialiga koʻra sodda gapdan farq qiladi. Sodda gapning qurilish materiali soʻz yoki soʻz birikmalari boʻlsa, qo‘shma gapning qurilish materiali sodda gaplardir.
Shart ergash gapli qo‘shma gap	If conditional	Сложные предложения с придаточ-ными условными	Ergash gapning kesimi shart mayli shaklidagi fe'llar orqali ifodalanganda, shart mayli qo'shimchasi ergash gapni bosh gapga bog'lovchi vosita ham sanaladi. Bunday ergash gaplar bosh gapda ifodalangan mazmunning yuzaga chiqish yoki chiqmaslik shartini, paytini bildiradi. Yozuvda ergash gap bosh gapdan vergul biian ajratiladi.
Shart-istak mayli	Aorist	Aорист	Ish harakat ma’lum shart ,istak, imkon, zaruriyat, majburiyat orqali amalga oshishi yoki uning bajarilishi gumon ekanligini, bildiradi.
Shaxssiz gap	Impersonal sentence	Безличное предложение	Faqat kesim tarkibidan iborat bo‘lib, bajaruvchi shaxs ma’nosi umuman ifodalanmaydigan gap
Sifat	Adjective	Прилагательное	Sifat - otga bog‘lanib, uning belgisini bildiradigan va qanday? qanaqa? so‘roqlariga javob bo‘luvchi so‘z turkumi.
Sifat darajalari	Adjective degree	Степени прилага-тельного	Predmet belgisining darajasini bildiradi.
Sintaksis	Syntax	Синтаксис	Sintaksis - (yunoncha syntaxsis -tuzilma, tarkib, birikma) nutq birliklarini shakllantirishning muayyan tillar uchun xos bo‘lgan vositalari va majmui. Grammatikaning so‘zlarni so‘z birikmalari va gaplarga, sodda gaplarni esa qo‘shma gaplarga birikish usullarini o‘rganuvchi, so‘z birikmalari va gaplarning tuzilishi, ma’nosi, o‘zaro ta’sirlashuvchi va vazifalarini tadqiq etuvchi bo‘limi.
So‘z birikmasi	Combina-tion of word	Словосочетание	Bir-biri bilan tobelanish asosida birikkan, ma'no va grammatik jihatdan oʻzaro bog’langan, yaxlit, biroq qismlarga ajraladigan tushunchani ifodalovchi ikki yoki undan ortiq soʻzlar bolg’anmasi.
Sodda fe’l	Simple verb	Простой глагол	Bir butun soʻzdan tashkil topgan fe’l.
Sodda gap	Simple sentence	Простое предложение	Sodda gap - o‘z tarkibida birgina predikativ birlikka ega bo‘lgan, ma’lum fikr ifodalay oladigan, grammatik va intonatsion jihatdan shakllangan birlik.
Son	Numeral	Числи- тельное	Predmetning miqdorini, sanoq jihatdan tartibini bildiruvchi so‘zlar turkumi. Sonlar ma’no xususiyatiga ko‘ra avvalo ikki asosiy turga bo‘linadi: 1) miqdor sonlar; 2) tartib sonlar.
Soʻroq olmoshi	Interro-gative pronouns	Вопроси тельное мес тоимение	Shaxs, narsa, hodisa, belgi-xususiyat, miqdor, sabab-maqsad, oʻrin-payt haqida soʻroqni bildiradi
Tartib son	Ordinal numeral	Порядковое числительное	Predmetning sanoq jihatidan tartibini bildiruvchi son
To‘ldiruv chi ergash gapli qo‘shma gap	Object Clause	Сложноподчинённые пред ложения с при даточными дополнения	Bosh gapning olmosh bilan ifodalangan yoki nazarda tutilgan (qo‘llanmagan) to‘ldiruvchisini izohlaydigan, bosh gap kesimini to‘ldiradigan ergash gap.
Transkripsiya	Transcription	Транскрипция	Biror tildagi nutq tovushlarining talaffuzini shartli belgi va harflar vositasida aniq aks ettirish; shu maqsad uchun xizmat qiladigan belgilar sistemasi.
Turdosh ot	Common noun	Нарицатель ные сущест вительные	Bir turdagi shaxs, narsa yoki joy nomlarini bildirib keluvchi otlar turdosh ot deyiladi.
Undosh tovush	Consonant	Согласный	Undosh tovushlar - ogʻiz va boʻgʻiz boʻshligʻida turli toʻsiqlarga uchrab paydo boʻladigan, tarkibi shovqindan yoki ovoz va shovqindan iborat tovushlar. Ularning talaffuzida havo oqimi sirgʻalib yoki portlab chiqadi. Bu havo oqimi un paychalarini titratib yoki titratmay oʻtadi. Natijada turli jihatdan bir-biridan farqli undosh tovushlar hosil boʻladi. Dunyodagi har bir til oʻziga xos undoshlar tizimiga ega. Tildagi undoshlar tizimi konsonantizm (lot. consonans — undosh tovush) deyiladi. Undosh tovushlar soni turli tillarda turlichadir. Mas, hozirgi oʻzbek adabiy tilida undosh tovushlar soni 25 ta boʻlsa, boshqa tillarda bundan kam (mas, turk tilida 17 ta) yoki ortiq boʻlishi mumkin. Bu miqdor rus tilida 34 tani, fin tilida 14 tani tashkil etadi. Undosh tovushlar bir necha jihatdan tasnif qilinadi: 1) ovoz va shovqinning ishtirokiga koʻra; 2) hosil boʻlish oʻrniga (nutq aʼzolarining ishtirokiga koʻra;3) hosil boʻlish usuliga koʻra; 4) palatalizatsiyaga (tilning qattiq tanglay tomon koʻtarilishiga) koʻra. Ushbu tasniflarni hozirgi oʻzbek adabiy tilidagi 25 ta [b, v, g , d, j (jyuri), j (joʻja), d, y, k, l, m, n, ng , p, r, s, t, f, x, s, ch, sh, q, gʻ, h] undosh tovushlar misolida koʻrib chiqish mumkin. Ovoz va shovqinning ishtirokiga koʻra, Undosh tovushlar 2 asosiy turga boʻlinadi: sonorlar va shovqinlilar. Sonorlar (m, n, ng , l, r) tarkibida shovqinga nisbatan ovoz ustunlik qiladi. Shovqinlilar esa faqat shovqindan yoki shovqinga ovoz qoʻshilishidan qosil boʻladigan Undosh tovushlardir. Ovozning qatnashishi yoki qatnashmasligiga koʻra, shovqinli undoshlar ham 2 ga: jarangli undoshlar va jarangsiz undoshlarga boʻlinadi. Jarangli undoshlar (mas, b, v, g , d, z, y) shovqinga ovoz qoʻshilgan undoshlardir. Jarangsiz undoshlar esa (p, f, k, t, s, sh,4) faqat shovqinning oʻzidan iborat boʻladi. Hosil boʻlish oʻrniga koʻra, Undosh tovushlar 3 ga boʻlinadi:lab undoshlari lab-lab undoshlari (p, b, m) va lab-tish undoshlari (v, f) dan iborat; til undoshlari — til oldi (b, p, d, t), til orqa (k, g), til oʻrta (y) va chuqur til orqa (q, gʻ, x) undoshlaridan iborat; boʻgʻiz undoshi (h). Hosil boʻlish usuliga koʻra, Undosh tovushlar 4 ga boʻlinadi; portlovchilar — nutq aʼzolarining jipslashuvi va havo oqimi bosimining shu aʼzolarni yorib oʻtishi natijasida hosil boʻladigan p, b, t, d, k, g kabi undoshlar; sirgʻaluvchilar — nutq aʼzolari bir-biriga yaqinlashib, havo oqimi shu tor oraliqdan sirgʻalib chiqishi natijasida hosil boʻladigan v, f, z, s, j, sh, x, gʻ kabi undoshlar; titroq tovush — til uchining yuqori milkka tegib-tegmay titrashidan hosil boʻlgan r undoshi; affrikata — portlovchi tovush bilan sirgʻaluvchi tovushning yaxlit bitta tovush sifatida talaffuz qilinishidan hosil boʻlgan ch (t+sh), j (d+j), s (t+s) tovushlaridir.
Unli tovush	Vowel	Гласный	Unli tovushlar - ogʻiz va bugʻiz bushligʻida hech qanday toʻsiqqa uchramay hosil boʻladigan, tarkibi ovozdan iborat (shovqin deyarli ishtirok etmaydigan) tovushlar. Har bir til oʻziga xos unlilar tizimiga ega. Tildagi unlilar tizimi vokalizm (lot. vocalis — unli tovush) deyiladi. Unli tovushlar soni turli tillarda turlichadir. Mas, hozirgi oʻzbek adabiy tilida Unli tovushlar 6 ta bulsa, boshqa turkiy tillarda 8 ta, 10 ta va undan ham ortiqdir. Bu miqdor rus tilida 5 tani, fransuz tilida esa 18 tani tashkil etadi. Unli tovushlar bir necha jihatdan tasnif etiladi. Bu tasniflarning oʻzbek tilidagi 8 ta unli fonema (i, e, a, o, u, oʻ) misolida koʻrib chiqish mumkin. Unlilar dastlab tilning harakati va labning holati (ishtiroki) nuqtai nazaridan turlarga ajratiladi. Tilning harakatida 2 hodisa farqlanadi: tilning yotiq (yonlama) harakati; tilning tik (vertikal) harakati. Tilning yotiq (yonlama) harakatida hosil boʻlish oʻrniga koʻra unlilar 2 turga boʻlinadi: tiloldi (yoki old qator) unlilari — i, e, a hamda tilorqa (yoki orqa qator) unlilari — o, u, oʻ. Tilning tik harakatiga koʻra Unli tovushlar 3 turga boʻlinadi: yuqori koʻtarilish unlilari (i, u), oʻrta koʻtarilish unlilari (e, oʻ), quyi koʻtarilish unlilari (a, o). Labning holati (ishtiroki)ga koʻra unlilar 2 ga boʻlinadi: lablangan unlilar (u, oʻ) va lablanmagan unlilar (i, e, a, o). Lablangan unlilar talaffuz qilingan vaqtda lablar faol ishtirok etadi: lab choʻchchayib, oldinga chiqadi, dumaloq shakl oladi. Lablanmagan unlilar talaffuzida lablar ishtirok etmaydi yoki lablar ishtiroki passiv boʻladi. Tovushning hosil boʻlishida ketadigan vaqtning miqdoriga koʻra Unli tovushlar 2 turga boʻlinadi: choʻziq unli; qisqa unli. Choʻziq unli davomli (choʻziq) talaffuz etiladigan Unli tovushlardir. Bunday tovushlar koʻpincha maʼno farqlash uchun xizmat qiladi. Bu hodisa turkiy tillarning baʼzilarida, shuningdek, ayrim oʻzbek shevalarida uchraydi. Mas, turkman tilida a:ch (krrnim och) va ach (eshikni och), ba:r (menda bor) va bar (ishga bor), a:t (nom, ism) va at (yilqi) va boshqa Qisqa unlilar talaffuziga choʻziq unliga nisbatan oz vaqt ketadi.
Urg‘u	Stressed	Ударение	Urg‘u gapdagi biror so‘zni yoki harfni kuchliroq talaffuz qilinishini ta’minlaydi.
Uzoq o‘tgan zamon fe`li	Past Perfect Tense	Преждепрошедшее время (плюсквам- перфект)	Uzoq o‘tgan zamon fe’li ish-harakatning uzoq o‘tgan zamonda bo‘lib o‘tganligini bildiradi

4.