2. Makromarketing va mikromarketing. Marketing tizimi xakida tushuncha va tarmok marketinglari

2. Makromarketing va mikromarketing

Marketingning tarkibiy tuzilishi xakida fikr yuritilganda uning tarkibida mikromarketing, mikromarketing turlari mavjudligini aloxida ta’kidlash zarur.

Bu tushunchalarni fanga birinchi marta F.Kotler 1972 yilda kiritdi va ularni xujalik faoliyati bilan shugullanadigan tashkilotlar bilan bir katorda foyda olish bilan boglik bulmagan madaniyat, ijtimoiy, siyosiy va shunga uxshash tashkilotlarga nisbatan xam kulladi.
Mikromarketing - korxonaning ishlab chikarishni shakllantirish, tovarlar va xizmatlarning tayerlovchidan iste’molchi eki foydalanuvchiga borish okimini boshkarish bilan boglik bulgan faoliyatdir. Uning asosiy vazifasi talabni kondirish va ayni paytda korxona oldiga kuygan maksadlarga erishishdir. Boshkacha aytganda bu ijtimoiy iktisodiy jaraen bulib, maxsulot eki xizmatlarga bulajak talab tarkibini urganish, shuningdek bu talabni, taklifni shakllantirish iste’molchiga axborot berish yullari bilan kondirish maksadini kuzlaydi.
SHunday kilib, mikromarketing korxona darajasidagi bozor faoliyatidan iboratdir.
Makromarketing faoliyati korxona darajasidan chetga chikadi va turli birlashmalar, konsepsiyalar, uyushmalar va umuman tarmok darajasida amalga oshiriladi.
YAnada kengrok ma’noda makromarketing tushunchasi mamlakatning jami xujaligi mikesida maxsulotlarni yaratish va uning pirovard iste’molchisi tomon kuchish xarakati xaetiy jaraenda katnashadigan faoliyati va muassasalarni birlashtiradigan tizimdir. Bu tizim barcha ishlab chikarish savdo, transport, reklama axborot va boshka marketing vazifalarini bajaradigan korxona va xizmatlarni kamrab oladi.
Makromarketingning vazifasi-butun mamlakat buyicha moddiy boyliklar va xizmatlar okimini boshkarishni tartibga solishdan iborat.
Turli darajadagi boshkarish vositalari va usullari uzaro fark kilinadi. Korxona darajasida asosan marketing-miks vositalaridan foydalaniladi. Undan yukorirok darajalarda investitsiya siesati narxlarni boshkarish, ilmiy tadkikot va tajriba-konstruktorlik ishlari va shunga uxshash faoliyat kursatadi.
Marketingni kullash soxalari va ob’ektlariga muvofik kuyidagi xolatlarga kura guruxlash mumkin:
1. ichki marketing;
2. tovarlar buyicha marketing;
3. eksport marketingi;
4. import marketingi;
5. ilmiy texnik marketing;
6. tugridan-tugri mablag (investitsiya) kiritish marketingi;
7. xalkaro marketing;
8. notijorat faoliyati soxasidagi marketing;
9. ijtimoiy goyalar marketingi;
1. Ichki marketing koidaga kura 1 tomon doirasida tovar va xizmatlarni sotish masalalari bilan boglik. Amalda barcha korxonalar avval ichki bozorga keladi, yukori natijalarga erishgandan keyin esa, ya’ni rakobatbardosh maxsulotlarini yaratgandan keyin tashki bozorga chikadi.
2. Tovarlar va xizmatlar marketingi (tovarlar buyicha marketing) samarali sotishni tadkik kilish va tovarlar va xizmatlar turlari buyicha tadbirkorlik faoliyatining foydaliligini ta’minlashni kuzda tutadi. Masalan, xorijda sanoat tovarlari marketingi, iste’mol tovarlari va xizmatlar marketingi ishlab chikilgan.
3. Eksport marketingi yangi xorijiy sotish bozorlarini kuyidagicha tadkik kilish, firma maxsulotlarini sotish uchun xorijiy sotish xizmatlarini tashkil kilishni kuzda tutadi.
4. Import marketingi yukori samarali xaridorlarni ta’minlash uchun bozor tadkikotlarining aloxida shakllarini kuzda tutadi.
5. Ilmiy-texnik marketing xaridning ilmiy-texnik faoliyat natijalari: patentlar va litsenziyalarni sotish va xarid kilish kismidagi marketing tadkikotlari, fan-texnika tarakkiyoti yunalishlarini urganish, tegishli tomonlar patent xukulari masalalari va boshkalar bilan boglik.
6. Tugridan-tugri marketing kiritish marketingi uz ichiga xorijiy faoliyatni tadkik kilish, yangi korxona ishining imkoniyatlari (biznes-reja turlari), uning sotish faoliyatini chukur va xar taraflama taxlil kilishni, xamda kompaniya manfaatlari va korxona kurilgan mamlakat konunini xisobga olgan xolda tashki bozordasotish tadkikotlarini uz ichiga oladi.
7. Xalkaro marketing, tashki iktisodiyot, tashki savdo marketingi deb xam ataydilar, maxsulotni xorijda kurilgan milliy korxonalarda sotishni kuzda tutadi. U ishlab chikarish, sotish vazifalarining juda kattaligi bilan farklanadi, asosan kup sonli mamlakatlar xududlarini kamrab oluvchi transmilliy kompaniyalarga javob beradi.
8. Notijorat faoliyati soxasidagi marketing asosan aloxida tashkilot yoki aloxida shaxsga nisbatan jamoaning ijobiy fikrini yaratish masalalari bilan boglik.
9. Ijtimoiy marketingni kullashning eng muxim soxasi rivojlanadigan mamlakatlarda oilani rejalashtirish, kariyalar va kasallarga e’tiborni jalb kilish ayrim ijtimoiy zaruriyatlarga xayriya kilishga tayyorlikni rivojlantirishdan iborat.