2-Маъруза. Автомобил транспортида юк ташишнинг ўзига хос хусусиятлари. Режа

Хавфли товарлар. Хавфли юкларга ташиш инсон саломатлигига, атроф-муҳитга, шунингдек мулкка зарар етказадиган нарсалар ёки моддалар киради. Хавфли товарларни таснифлаш алоҳида ўрин тутади, чунки уларни ташиш хавф билан боғлиқ ва энг қатъий хавфсизлик чораларига риоя қилган ҳолда амалга оширилиши керак. Бундан ташқари, нафақат бундай юкларни ташишга, балки ҳаракатланувчи таркибга, бундай юкларни ташийдиган юк машиналарининг жиҳозларига ва махсус ўқитилган экспедиторнинг мавжудлигига ҳам бир қатор қоидалар ва талаблар мавжуд.
Тез бузиладиган юклар. Буларга махсус сақлаш шароитларини (намлик даражаси, ҳарорат режими) ва етказиб бериш вақтларини талаб қиладиган юклар киради, акс ҳолда улар яроқсиз ҳолга келади ёки ташиш пайтида қимматли сифатларини йўқотади. Озиқ-овқат маҳсулотлари асосан бундай юклар таснифига киради.
Катта ва ўта оғир юклар. Бундай юклар ностандарт ўлчамларга, вазнга, ҳажмга ва бошқаларга эга. Уларни ташиш катта қийинчиликлар билан боғлиқ, чунки бундай юкларни стандарт усуллар билан ташиш кўпинча мумкин эмас. Бундай товарлар учун баъзида махсус транспорт воситаларини яратиш ва махсус усулларни ишлаб чиқиш, уларни ташиш учун махсус маршрутларни ишлаб чиқиш керак бўлади. Катта ва ўта оғир юкларга турар-жой биноси, бурғулаш қурилмаси, оғир генераторлар ва бошқалар мисол бўлиши мумкин.
Магистрал юкларни ташиш турли хил юкларнинг узоқ масофаларга ҳаракатланишини ўз ичига олади. Бу мамлакат ичидаги халқаро юк ташишни ўз ичига олиши мумкин, лекин жуда муҳим масофаларга, юк машиналари билан амалга оширилади.
Йўналишларнинг узунлиги, узоқ масофалар нафақат автотранспорт учун, балки ушбу турдаги юкларни ташишнинг бутун тизими учун асосий юк ташишга алоҳида талаблар қўяди. Биринчидан, магистрал юк ташишни амалга ошириш учун махсус ишлаб чиқилган транспорциз юкларни узоқ ва айниқса узоқ масофаларга ташишни амалга ошириш мумкин эмас. Ахир, товарлар йўлда, улар бир неча ҳафта туришлари ва фақат битта юк юк машинаси билан ташилиши мумкин. Шунинг учун бу ерда автомобилнинг ишончлилиги ва ҳайдовчига қулайлиги асосий рол ўйнайди. Бундан ташқари, магистрал юкларни ташиш, қоида тариқасида, жуда катта ҳажмларда амалга оширилади. Шу сабабли, ҳозирги вақтда ушбу мақсадлар учун умумий массаси 60 тоннагача етиши мумкин бўлган катта ёки жуда оғир юкларни автопоездлар таркибида ташиш вазифаларини енг самарали ҳал қилиш учун мўлжалланган, асосан оғир юк машиналари қўлланилади.
Магистрал юк ташиш юк ташишнинг умумий сонининг катта қисмини эгаллайди. Ўз тарихида юз million тоннадан ортиқ юк ташиган йўлларимиздаги автопоезд торлари азалдан таниш ҳодисага айланган. Яқин келажакда юкларни узоқ масофаларга кўчиришнинг бошқа усуллари уларни етакчи позицияларидан сиқиб чиқариши мумкин.
Танкерлар томонидан юк ташиш, ўз тарихининг бошида, универсал юк машиналарини оммавий ишлаб чиқариш ривожлангандан сўнг, маълум турдаги юкларни, тез бузиладиган ва оммавий ташиш билан боғлиқ бир қатор масалаларни ҳал қилиш керак эди. Бу умумий мақсадли юк машиналари, ушбу мақсадлар учун махсус мослаштирилган машиналар, мос равишда самосваллар, изоляцияланган фургонлар ва танклар асосида ишлаб чиқаришни ривожлантириш ва ишга туширишга туртки бўлди.
Тарихи ўтган асрнинг 30-йиллари ўрталарида бошланган танкерлар томонидан юк ташиш бизга асосан қуйма юкларни ташиш транспорт муаммоларини ҳал қилиш имконини беради. Бироқ, кўринадиган соддалигига қарамай, юкларни танклар билан ташиш, аслида, бир қатор нозикликлар ва нуансларга эга. Гап шундаки, ҳар бир оммавий юк учун, ҳатто бир хил турдаги, алоҳида, махсус ўзгартирилган танклар талаб қилинади. Масалан, хом нефт ва бензин ёки бошқа тозаланган нефт маҳсулотларини бир хил танкларда ташиш мумкин эмас. Сут ёки, айтайлик, тирик балиқ ҳақида гапирмаса ҳам бўлади, чунки бу юкни ташиш танкларда амалга оширилади. Бундан ташқари, ҳозирги вақтда оммавий юкларнинг айрим турларини ташиш учун махсус мослаштирилган танкларнинг бир қатор модификациялари мавжуд.
Танклар орқали юк ташиш маълум турдаги юкларнинг ҳаракатланиши учун махсус мўлжалланган танклар томонидан амалга оширилади. Улар орасида асосийлари бор, масалан: хом нефт учун; иситиш тизими (битум, асфалт учун) билан тўлдирилган енгил ва алоҳида-алоҳида қуюқ нефтни қайта ишлаш маҳсулотлари; суюлтирилган газлар учун танклар; суюқ чиқиндилар; кимёвий моддалар ва кимё саноати маҳсулотлари учун махсус танклар, улар ўз навбатида бундай товарларнинг жисмоний ҳолатига қараб инерт ва агрессив моддалар учун мос равишда модификациялар сони ва бошқалар. Танклар ишлаб чиқарилган материаллар ҳам хилма-хилдир.
Танклар орқали юк ташиш, аксарият ҳолларда, типик хусусиятларга эга танклар орқали амалга оширилади. Биз асосийларини белгилашингиз мумкин:
* ҳажми 20 дан 40 минг литргача;
* узунлиги 13,7 дан 16,1 м гача;
* 4.5-6 т ичида вазн;
* танкдаги 1 дан 5 гача бўлинмалар;
* иш босими 25 кг / см гача. куб;
* танклар юк турига қараб пневматик ёки пружинали суспензия билан жиҳозланган.
Кўпинча катта ва оғир юклар бўлган бўлинмас юкларни ташиш юк ташишнинг энг қийин турларидан биридир. Бўлинмас товарлар-бу қисмларга бўлиб ташиб бўлмайдиган товарлар. Бўлинмас юклар електр узатиш линияларидан тортиб қозон ускуналаригача, катта қувватли трансформаторлардан тортиб, катта қишлоқ хўжалиги ёки қурилиш техникасигача жуда хилма-хилдир.
Бўлинмас товарларни ташиш ўзига хослиги туфайли режалаштириш ва тўғридан-тўғри амалга оширишга алоҳида ёндашувни талаб қилади. Кўпгина ҳолларда, у фақат катта ҳажмли ва оғир юкларни ташиш учун махсус мўлжалланган ёки ҳар бир алоҳида юк учун қўшимча равишда тайёрланган махсус автотранспорт воситаларидан фойдаланган ҳолда амалга оширилиши мумкин.
Бундан ташқари, бўлинмайдиган товарларни ташиш юк ташувчи компания ходимларида ушбу турдаги муаммоларни ҳал қилиш учун махсус ўқитилган мутахассисларнинг мавжудлигини талаб қилади. Ахир, юклаш ва тушириш операциялари, маршрутнинг ваколатли органлари билан тузиш ва мувофиқлаштириш, ушбу турдаги юкларни ташиш учун нормаллаштирилган барча чекловлар ва хавфсизлик қоидаларига риоя қилиш ҳал қилиниши керак бўлган масалаларнинг тўлиқ рўйхати эмас. Дарҳақиқат, ҳар бир аниқ ҳолатда бўлинмас товарларни ташиш кўпинча индивидуал лойиҳани ишлаб чиқиш ва тузишни талаб қилади. Бундан ташқари, кўпинча бундай лойиҳани амалга ошириш учун ушбу турдаги юкларни энг мақбул ташишни амалга ошириш учун бутун транспорт тизимини жалб қилиш ва ўзаро таъсир ўтказиш талаб етилади.
Юкларни контейнерларда, шу жумладан автотранспорт корхоналарида ташиш юкларни кўчиришнинг замонавий ва анча тежамкор усули ҳисобланади. Бу, биринчи навбатда, контейнер олинадиган транспорт мосламаси эканлиги ва унинг ёрдами билан битта модали ва мултимодал ташишни амалга оширишда турли хил товарларни осонгина ташиш мумкинлиги билан боғлиқ.
Ҳозирда контейнерларда юк ташиш жуда кенг тарқалган. Юк ташиш компанияларининг аксарияти, бошқа хизматлар қаторида, ўз мижозларига юкларни контейнерларда ташиш бўйича хизматларни таклиф қилишади. Биринчидан, контейнерлар универсал транспорт қурилмаси бўлиб, унда контейнер дизайнида кўзда тутилган ҳажмда турли хил юклар осонгина жойлаштирилади. Иккинчидан, контейнерлар олинадиган қурилмалардир. Бу юклаш ва тушириш операцияларининг қисқа муддатини, шу жумладан контейнерларни бошқа транспорт воситасига ёки бошқа транспорт турига кўчиришни таъминлайди, бу эса охир-оқибат юк ташишнинг умумий вақтини тежайди. Учинчидан, контейнерларда юк ташиш мултимодал режимда амалга оширилиши мумкин.
Юкларни транспортнинг бир вилкасидан иккинчисига кўчиришда, масалан, юк машинасидан темир йўл платформасига ёки денгиз орқали кейинги юк ташишни амалга оширишда юкни ўзи қайта юклаш ва ортиқча юклашга ҳожат қолмайди. Фақат контейнер кўчирилади. Натижада, бу нафақат вақтни сезиларли даражада тежайди, балки юкнинг яхлитлиги ва махфийлигини таъминлайди. Бироқ, контейнерларнинг асосий афзаллиги уларнинг кўп қирралилиги бўлиб қолмоқда ва контейнерларда юк ташиш ишлаб чиқариш таннархига киритилган умумий транспорт харажатларини сезиларли даражада камайтириши мумкин.

Ҳозирги вақтда универсал контейнерларнинг бир нечта асосий модификациялари мавжуд. Уларнинг дизайни ва ўлчамлари стандарт бўлиб, уларни ҳар қандай тегишли транспорт турида ташиш учун контейнерларни жойлаштиришни осонлаштиради. Контейнер турига қараб, уларнинг кг билан ифодаланган техник юклаш стандартлари ҳам ўзгаради. Бугунги кунда юк контейнерларини ташиш қуйидаги турдаги контейнерларда амалга оширилади:

3 тонналик идиш. Уни юклаш нормалари 2400 кг га тўғри келади;
5 тонна контейнер - 4000 кг;
20 фут (халқаро ташиш учун ишлатилади) - 21,800 кг гача юк ташиш имконини беради;
40 фут, унинг техник юклаш стандартлари 30 000 кг (30 тонна) га тўғри келади.
Бу контейнерларнинг барчаси универсалдир яъни уларни транспортнинг барча турлари, ҳам автомобил, ҳам темир йўл, денгиз ёки самолёт орқали бир хил даражада муваффақиятли ташиш мумкин.
Контейнерларда юк ташиш турли режимларда амалга оширилиши мумкин. Юк ташиш компанияларининг аксарияти ўз мижозларига, улар айтганидек, "уйма-уй"контейнер юк ташиш хизматларини кўрсатишга ҳаракат қилмоқда. Бу ерда схема жуда оддий. Ёки юк тўғридан-тўғри юкланади ва шунга мос равишда контейнерга туширилади. Ёки юк дастлаб бошқа турдаги юк машиналари билан ташилади ва шундан кейингина контейнерга жойлаштирилади. Бироқ, ҳар иккала ҳолатда ҳам юкларни контейнерларда ташиш узоқ вақт давомида контейнерлар ва товарларни юк ташишнинг барча турлари орасида енг қулай, кўп қиррали ва тежамкор турлар тоифасига киритилади.
Катта ўлчамли юк ташиш: катта ўлчамли юк ташиш энг қийин юк ташиш бири ҳисобланади, техник сабабларга кўра, шунингдек махсус қоидаларга риоя қилиш зарурати сифатида, рухсатномалар ва шартномалар мавжудлиги, малакали мутахассислар мавжудлиги.
Катта ўлчамдаги юкларни ташиш меъморий иншоотларни, оғир йўл ускуналарини, комбайнларни, нефт ускуналарини, ишлаб чиқариш машиналарини, қувурларни ва бошқаларни ташишни ўз ичига олиши мумкин. Катта ҳажмдаги транспортни амалга ошириш компаниядан ушбу соҳада тажрибага ега бўлишни, шунингдек, турли давлат идоралари билан ўрнатилган муносабатларни талаб қилади: зарур рухсатномаларни олиш ва агар керак бўлса, йўл ҳаракати полициясининг ескортини ташкил қилиш тажрибаси.
Катта ҳажмли юкларни ташиш "Ўзбекистон йўлларида катта ва оғир юкларни автомобил орқали ташиш бўйича кўрсатмалар"га мувофиқ амалга оширилади.
Катта ҳажмли юкларни автомобил транспортида ташишда транспорт воситалари томонидан йўллар ва йўл иншоотларига етказилган зарар учун тўлов олинишини билиш керак, бу юк ташувчига хизмат кўрсатганлик учун тўловни ўз ичига олмайди. Катта ҳажмдаги юкларни ташиш учун ташувчи компания томонидан давлат органларидан тегишли рухсат олиш керак. Аризалар хизмат кўрсатиш ҳудудидан юк ташиш йўналиши бошланадиган тегишли йўл органларига юборилади. Катта ҳажмдаги халқаро транспортни амалга ошириш учун Россия Federal автомобил ва йўл хизматига ёки ушбу хизмат ваколат берган органга ариза юбориш керак. Юк тоифасига, ташиш хусусиятига ва турига қараб, белгиланган йўналиш бўйлаб битта аниқ ташиш учун рухсат олиш мумкин, шунингдек, маълум бир муддатга 3 ойдан кўп бўлмаган муддатга берилиши мумкин.
Кўриб турганингиздек, катта ҳажмдаги юк ташиш жуда мураккаб ва батафсил жараён бўлиб, унинг давомида мижоз деярли бутунлай юк ташувчи компаниянинг профессионаллигига боғлиқ. Жараён транспорт режасини ишлаб чиқиш билан бошланади, унинг ўйчанлигига кўп нарса боғлиқ, бу ерда турли мутахассислар жалб қилинган: асосийси, ҳамма нарса ҳужжатлар, юк хавфсизлиги нуқтаи назаридан тўғри ташкил етилган, бундай ишларда тажрибага ега ўқитилган мутахассислар жалб қилинган.
Катта ўлчамли юкларни ташиш учун барча турдаги катта ўлчамли (қурилиш техникаси, ишлаб чиқариш ускуналари ва бошқалар) учун мос бўлган ҳар хил турдаги платформалар қўлланилади.): очиқ платформалар, трейлер платформалари, шунингдек, катта ҳажмдаги юкларни ташиш, уни юклаш ва тушириш учун ускуналар билан жиҳозланган махсус трейлерлар.
Асосий муаммолардан бири бу ҳаракат тезлигини оширишдир. Бу муаммо мураккаб бўлиб, анъанавий ички ёнув двигателини 20% самарадорлик билан, кучлироқлари билан алмаштириш орқали двигател самарадорлигини оширишни талаб қилади: газ турбинаси, дизел (қисман ечим ,чунки у жуда кўп камчиликларга эга, хусусан экологик жиҳатдан), газ-дизел (маршрутда ҳар 1 – 1,5 км зарядлаш билан кўрсатилган ёнилғи автобуси) ва ҳоказо.
Бундан ташқари, юк ташиш саноати катта тарқатиш тугунлари билан малакали ишлаш ва унинг хизматлари сифатини яхшилаш туфайли катта сакрашни амалга ошириши мумкин. Бу ерда соғлом рақобат ҳам муҳим рол ўйнайди, бу бозорнинг фаол ривожланишининг калитидир ва транспорт компанияси ичидаги жараёнларнинг нархини пасайтиришга ёрдам беради. Бироқ, транспорт саноатининг ўзига хос муаммолари бор. Доимий таъмирга муҳтож бўлган, нафақат ташувчи компаниянинг бюджетини қуритадиган, балки кўрсатилаётган хизматлар сифатига зарар етказадиган ва ҳатто тарифларни камайтиришга ҳисса қўшмайдиган эски эскирган парк. Бундан ташқари, ёқилғи бозорида нархларнинг доимий ўсиши кузатилмоқда. Йўлларнинг сифати ҳам кўп холларда таъсир қилади.
Автотранспорт тез суръатлар билан ривожланмоқда, айниқса бозор шароитида, йўловчилар ва ҳар қандай қийматдаги юкларни, шу жумладан қиммат юкларни қисқа ва ўрта масофаларга ташиш, шунингдек чакана савдо, кичик бизнес, ишлаб чиқариш логистика тизимларини таъминлаш учун энг машҳур транспорт тури сифатида. Бу қишлоқ хўжалиги ҳудудларида йўловчилар ва юкларни автотранспорт воситаларига ташишда ягона транспорт тури бўлиши мумкин: шаҳар, шаҳар атрофи, минтақалараро, шаҳарлараро ва халқаро алоқада мустақил сифатида ёки асосий transport турларига импорт экспорт қилиш учун.
Контейнер технологияси каби замонавий технологияларнинг ривожланиши автомобил транспорти кўламини (доирасини) кенгайтиради. Халқаро ташишда катта масофаларга ташиш ҳам самарали бўлиб, экспорт-импорт юкларини етказиб беришни тезлаштиради. Замонавий бизнес ўз маҳсулотларини сотиб олинадиган жойга етказиб бериш имкониятисиз ривожлана олмайди, шунинг учун юк ташиш бозори ҳар доим у ёки бу шаклда мавжуд бўлади. Сиз юкингизни темир йўл орқали етказиб беришингиз, жўнатишингиз Россияда ёки чет элда ҳаво транспортини ташкил қилишингиз мумкин, аммо бу барча имкониятларга қарамай, кўпинча юк етказиб бериш учун автомобил ишлатилади.
Автомобил юк ташиш саноати катта тарқатиш марказлари билан малакали ишлаш, кўрсатилаётган хизматлар сифатини яхшилаш туфайли кучли сакрашни амалга ошириши мумкин. Бундан ташқари, ушбу фаолият соҳасидаги соғлом рақобат доимо фаол ривожланишга ёрдам бериб, транспорт компаниясининг ўзида жараёнларнинг нархини пасайтиришга ёрдам берди. Бироқ, транспорт саноатида ҳамма нарса унчалик қизғиш емас. Биринчидан, бугунги кунда линияда кўплаб ески юк машиналари мавжуд бўлиб, улар ташувчи компаниянинг бюджетини тўкиб ташлайди ва доимий таъмирлаш харажатларини талаб қилади. Филонинг бу ҳолати юк ташиш хизматлари сифатига катта зарар етказади ва тарифларнинг пасайишига ёрдам бермайди. Иккинчидан, инқироз юк лизинг бозорининг қулашига ёрдам берди ва юк машиналари паркини янгилашнинг аллақачон паст суръатлари деярли тўхтади.