2-ma’ruza. Inshootlar sxemalarining kinematik taxlili Reja

2.9 — rasm 

---

 
Oniy o’zgaruvchi sistemalarda tashqi yuklar ta’siridan yoki ularning ta’sirisiz 
cheksiz katta zo’riqishlar yoki noaniqlika ega bo’lgan zo’riqishlar hosil bo’ladi. Bu 
bunday sistemalarning statik belgisi bo’ladi.. 2.9 – rasmda ko’rsatilgan oniy 
o’zgaruvchi sistemaning hisoblash sxemasini (2.9 – rasm) qaraylik: 
Σy=0, 2X∙sinα - R=0, X=R/2sinα 
Agar α  0 bo’lsa, noma’lum kuch X katta yoki cheksiz kiymatlarga teng 
bo’ladi. 
Bundan tashkari, oniy o’zgaruvchanlikni aniqlash uchun yuklanmagan 
sistemalar o’rganiladi. Agar sistema oniy o’zgaruvchi bo’lsa, u holda tayanch 
reaktsiyalari noaniqlikka teng bo’ladi. 
Ferma konstruktsiyasi uch burchakdan iborat bo’lganligi sababli geometrik 
o’zgarmas sistemalarga kiradi (2.10 – rasm). 
 
 
2.10 — rasm 
SHarnirli-sterjenli sistemalarning (fermalarni) erkinlik darajasi quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi. 
W=2Y-C-C
tayanch 
(1.2) 
Bu yerda Y – tugunlar soni, S – sterjenlar soni, S
t
– tayanch sterjenlar soni. 
Tayanchlardan ajratilgan sistemalar uchun (2.10 – rasm). 
V=W-3=2Y - C=3 geometrik o’zgarmaslik sharti V=0 bo’ladi yoki 2Y - C=3 bu 
yerdan
C=2Y – 3 
Agar C<2Y - 3 bo’lsa sistema geometrik o’zgaruvchan bo’ladi (2.11a – rasm).
 

---

 
2.11 — rasm 
C≥ 2Y-3 sharti zaruriy bo’lsa ham, lekin yetarli emasdir (2.11 b, v – rasmlar).
 
 
 
Qaytarish uchun misollar: 
 
 
 
 
 
2.12 — rasm 
 
 
Mustaqil ishlash va nazorat savollari: 
1. Qanday sistema geometrik o’zgarmas deyiladi? 
2. Qanday sistema geometrik o’zgaruvchi deyiladi? 
3. Tekis sterjenli sistemalarning erkinlik darajasi deb nimaga aytiladi? 
4. «Disk» deganda nimani tushunasiz? 
5. Kinematik bog’lanishlarning vazifasi nima? 
6. Oniy o’zgaruvchi sistema deb, qanday sistemaga aytamiz? 
7. Tayanchlarning kinematik va statik xususiyatlari qanday? 
8. Oddiy tsilindrlik sharnir nima degani va u nechta kinematik bog’lanishga teng 
kuchli? 
9. Karrali (murakkab) sharnir qanday sharnir? Oddiy sharnirlar soni orqali karrali 
sharnirlar qanday aniqlanadi?