2-ma'ruza Mavzu: “Maxsus fanlarni oʻqitish metodologiyasi” fanining maqsadi va vazifalari

Onglilik va faollik tamoyili bilimlarni o'zlashtirishga bo'lgan ehtiyoj va qiziqishni uyg'otishga yordam beradigan, o'quv jarayoniga muammoli xarakter beradigan turli xil texnikalardan mohirona foydalanishdan iborat. Bilimlarni ongli va faol o'zlashtirish uchun quyidagilar zarur: talabalarni o'qituvchiga ham, mustaqil javoblar va qarorlar uchun ham savollar berishga o'rgatish; o‘quvchilarda o‘rganilayotgan materialga mustaqil munosabatda bo‘lish, uning mazmunida bo‘lgan o‘sha nazariy xulosa va tushunchalar, dunyoqarash va axloqiy-estetik g‘oyalar haqida chuqur fikr yuritish. Agar o'qituvchi o'quv jarayonida o'quvchilarning bilim faolligi va ongini qo'zg'atmasa va saqlamasa, bu muammoni hal qilish mumkin emas.
Tizimlilik va izchillik tamoyilining mohiyati fanning turli sohalari boʻyicha maʼlum bilimlar tizimini talabalar tomonidan izchil oʻzlashtirilishini, universitet taʼlimining tizimli ravishda oʻtishini taʼminlashdan iborat. O`qitishning tizimli va izchilligini ta`minlash o`quvchilardan olingan bilimlar mazmunidagi mantiq va tizimni chuqur idrok etishni hamda o`rganilayotgan materialni takrorlash va umumlashtirish bo`yicha tizimli ishlarni amalga oshirishni talab qiladi.
Kuchlilik tamoyili o'rganishning o'ziga xosligini aks ettiradi, unga ko'ra bilim, ko'nikma, dunyoqarash va axloqiy-estetik g'oyalarni o'zlashtirishga, bir tomondan, ularni chuqur idrok etganda, ikkinchi tomondan, yaxshi bo'lgandagina erishiladi. o'rganiladi va xotirada uzoq vaqt saqlanadi. O'rganishning kuchiga, birinchi navbatda, o'quvchilar o'quv jarayonida o'quv va kognitiv harakatlarning to'liq tsiklini amalga oshirganda erishiladi: o'rganilayotgan materialni dastlabki idrok etish va tushunish, keyinchalik uni chuqurroq tushunish, uni yodlash bo'yicha muayyan ishlarni bajarish. , olingan bilimlarni amaliyotda qo'llash, shuningdek ularni takrorlash va tizimlashtirish. Bilimlarni mustahkam o'zlashtirish uchun talabalar bilimini tizimli tekshirish va baholash katta ahamiyatga ega.
Zamonaviy oliy ta'limning asosiy xususiyati mutaxassislarni ilmiy tayyorlashni yanada rivojlantirishdir.
Molekulyar darajadagi ishlar, genetik injeneriya, bio- va nanotexnologiyalarning rivojlanishi elektronika, kompyuterlar, axborot va kompyuter texnologiyalari, teleboshqaruv, amaliy matematika va fan va texnikaning boshqa ko'plab sohalari taraqqiyotiga turtki bo'ldi va chuqur bilim talab qildi. fundamental fanlarning muhandislik tadqiqotlari sohasiga kirib borishi. Fan va texnikaning yangi tarmoqlarining vujudga kelishi va jadal rivojlanishi muhandislik ishini faollashtirish, uni olim faoliyati bilan yaqinlashtirish talabini ilgari surdi.
Oliy ta'lim mazmunini aniqlash uchun quyidagi dastlabki qoidalarni shakllantirish mumkin:
1. Ilm-fan va texnologiya juda tez rivojlanmoqda va biz talabaga bugun o‘rgatgan narsalarimiz institutni tamomlaguncha eskirib qolishi, amaliyotda qo‘llanilmasligi mumkin. Shuning uchun bo'lajak mutaxassisni shakllantirishda uning o'ziga xos kasbiy o'zini o'zi tarbiyalash qobiliyatini birinchi o'ringa qo'yish, uni olingan bilimlarni doimiy ravishda umumlashtirish istagida tarbiyalash kerak, bu o'zgarmas qoidaga aylanadi. uning butun hayoti.
2. Muhim masala - bilimlarni uzatish. Mutaxassisni tayyorlashda zamonaviy bilimlarning cheksiz tizimida mutaxassisni rivojlantirish va shakllantirish nuqtai nazaridan ham, uning dunyoga yo'nalishi bo'yicha ham eng samarali bo'ladigan shunday yaxlit quyi tizimni ajratib ko'rsatish kerak. bilimlardan.
3. Talabalarning ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga katta ahamiyat berish kerak. Mutaxassis ertaga fan va texnika masalalarini hal etishda yanada murakkab vaziyatlarga duch keladi. U global pozitsiyalardan o'ylashi kerak, ya'ni. ishlab chiqilishi kerak bo'lgan yoki boshqarilishi kerak bo'lgan tizimlar, komplekslar nuqtai nazaridan. Agar universitetda o'qiyotganda ijodiy qobiliyatlari rivojlanmagan bo'lsa, bunday mutaxassisni tayyorlab bo'lmaydi.
4. Bo'lajak mutaxassisni o'z faoliyatidagi ko'p burilishlarga psixologik tayyorgarlik ko'rish zarurki, u qayta tayyorlash jarayonini u o'ziga xos noqulaylik sifatida emas, balki ichki ehtiyoj sifatida qabul qiladi.
fan va texnikaning keng ko'lamli sohalarida samarali ishlash imkonini beradigan fundamental umumiy nazariy tayyorgarlikdan iborat bo'lgan keng ko'lamli mutaxassislarni tayyorlash zarur degan xulosaga keladi .
Bu qoidalar yangi mustaqil O‘zbekistonning chinakam ziyoli bo‘lishi uchun yuksak madaniyatli, keng bilimdon, mustaqillik va ma’naviyat g‘oyalariga sadoqatli shaxs bo‘lishi lozim bo‘lgan zamonaviy mutaxassisning xususiyatlarini shakllantirishga asos beradi.
Mutaxassislar tayyorlashga qo’yiladigan talablarni belgilab, ular nafaqat fan va texnikaning hozirgi holatidan, balki ijtimoiy tizimimizning xususiyatlaridan, uning rivojlanish istiqbollaridan kelib chiqadi.
Kollektiv ishlab chiqarish faoliyatini tashkil etishning doimiy murakkablashishi ishlab chiqarishning turli bo'g'inlari o'rtasidagi munosabatlarni yanada aniqroq tartibga solishni talab qiladi. Shu bilan birga, ishlab chiqarishni boshqarishni demokratlashtirishning keyingi jarayoni, uning barcha ishlarini boshqarishda mehnat jamoalarining roli ortib bormoqda. Shubhasiz, mutaxassislarning bilim va ko'nikmalari ro'yxati ma'muriy va ijtimoiy faoliyat sohasidagi maxsus bilimlar, bilim va ko'nikmalar majmuasidan tashqari, o'z ichiga olishi kerak.
Hozirgi bosqichda mafkuraviy kurashning keskinlashuvi axborot aloqalari muttasil kengayib borayotgan sharoitda kechayotgani axloqiy tayyorgarlik sohasida ham alohida talablarni ilgari surmoqda. Bo‘lajak mutaxassis har qanday zararli mafkura ko‘rinishlariga murosasiz bo‘lishi kerak. U har qanday ko‘rinishdagi aksilijtimoiy, diniy-aqidaparastlik va tuhmat uydirmalariga qarshi mafkuraviy immunitetga ega bo‘lishi kerak.
Biz mutaxassisning bilim, ko'nikma va qobiliyatlari ro'yxatini ikkita kompleks shaklida shakllantirishga harakat qilamiz, ularni quyidagilarga qisqartirish mumkin:
1. Maxsus bilimlar majmuasi: fundamental nazariy bilimlar (matematika, fizika, falsafa); zamonaviy texnika va progressiv texnologiya sohasidagi nazariy bilimlar; ishlab chiqarishni texnik boshqarish sohasidagi bilim va ko'nikmalar; ishchilar va texnik xodimlarning malakasini oshirish va ularning malakasini oshirish sohasidagi bilim va ko'nikmalar; mehnatni ilmiy tashkil etish, rejalashtirish, aniq iqtisod, muhandislik psixologiyasi sohasidagi bilim va ko'nikmalar; o'z malakasini doimiy ravishda oshirish ko'nikmalari; ilmiy-texnik ijodkorlik malakalari.
2. Boshqaruv, tashkiliy va boshqaruv faoliyati sohasidagi bilim, ko'nikma va malakalar majmuasi; huquq va majburiyatlarni bilish; bo'limlar va ishlab chiqarish bo'g'inlari o'rtasidagi munosabatlarni tartibga solish qobiliyati ; psixologiya sohasidagi bilim; mehnat jamoasida shakllangan munosabatlar tizimida harakat qilish qobiliyati.
Ushbu ro'yxat juda taxminiy va qo'shimcha ­tushuntirishni talab qiladi.
Texnik universitet bitiruvchisiga qo'yiladigan talablar haqida gapirganda, ­shuni ta'kidlash kerakki, uning tayyorgarligi nafaqat to'plangan bilimlar miqdori, balki ular o'rtasidagi bog'liqliklarning miqdori va sifati bilan ham tavsiflanadi, buning natijasida yagona maxsus kompleks mavjud. bilim shakllanadi. Boshqacha aytganda, mutaxassisning bilimi tizimli bo'lishi kerak.
Bitiruvchiga qo'yiladigan talablarni aniqlashtirish ustida ishlayotganda, zamonaviy mutaxassisning tashqi ko'rinishini I.A. Karimov o’z ma’ruzalarida: “Zamonaviy mutaxassis bugungi kunda ­istiqlol, ma’naviyat va ma’rifat asoslarini puxta egallagan, yurt maqsadlarini aniq ko’ra oladigan, keng ilmiy-amaliy tayyorgarlikka ega, o’z mutaxassisligi bo’yicha ravon shaxsdir.
Zamonaviy mutaxassis bugungi kunda mehnatni ilmiy tashkil etish tamoyillarini amaliyotda qo‘llay oladigan malakali tashkilotchidir. U odamlar bilan ishlashni biladi, jamoaviy tajribani qadrlaydi, o'rtoqlarining fikrini tinglaydi, ­erishilgan narsalarni tanqidiy baholaydi.
Va, albatta, zamonaviy mutaxassis - bu yuksak madaniyatli, keng bilimli shaxs, umuman olganda, bu ­yangi jamiyatning haqiqiy ziyolisidir.
Bu ta’rif mamlakatimizda xalq hayotining tarixiy sharoitlari tomonidan ilgari surilgan oliy ta’lim maqsadini shakllantirishning eng to‘g‘ri yo‘lidir.
Ta'limning eng muhim qismi o'quvchilarni mustaqil fikrlashga, taqdim etilgan materialni qabul qilishga va o'zlashtirishga o'rgatishdir. Mamlakatimizda potentsial mutaxassislarning kelajagi asosan talabalarning mustaqil bilim olishi va o‘qituvchilarning malakasiga bog‘liq.
Oliy oʻquv yurtlarida maxsus fanlarni oʻqitish tanlangan fanlarni kasbiy darajada oʻrganish imkoniyatlari va usullarini oʻrganishni, zamonaviy oʻqitish usullarini oʻrganishni va ularni qoʻllash uchun mavjud koʻnikmalarga ega boʻlish imkoniyatlarini, shuningdek, metodikani ishlab chiqishni oʻz ichiga oladi. talabalar bilimini, maxsus fanlarni yakuniy nazorat qilish uchun. Oliy o‘quv yurtlarida o‘quv jarayoni talabalarni (bakalavrlar, mutaxassislar, magistrlar va boshqalar) olgan bilimlarini amaliyotda va o‘z oldiga qo‘yilgan vazifalarni hal etishda foydalanishga undashi kerak. Shuningdek, o‘qituvchining oliy o‘quv yurtida o‘z fanlari mavzularini to‘g‘ri taqdim etishi muhim ahamiyatga ega. O'qituvchi o'quvchilarning individual xususiyatlarini, ularning yoshini va ish yukini hisobga olishi kerak.
Ta'lim usuli - bu o'qituvchining qo'yilgan ta'lim maqsadlariga erishishga qaratilgan xatti-harakatlarini tartibga solish va uslublar majmuidir. Oliy o‘quv yurtlarida ham gumanitar, ham texnik yo‘nalishlarni chuqur o‘rgangan holda maxsus fanlarni o‘qitishning bir necha asosiy usullari mavjud:
1. Inert - bu usul har qanday kurs va mutaxassislik talabalarini o'qitishda qo'llaniladi. Bu sinfda ma'ruzalarni tinglashga qaratilgan bo'lib, unda talabalar tinglovchilarning passiv rolini o'ynaydilar va o'qituvchilarning ko'rsatmalariga bo'ysunadilar, o'qituvchi esa o'z navbatida aktyor bo'lib, darsning borishini boshqaradi. Zamonaviy pedagogik texnologiyalarga ko'ra, bu o'qitish usuli eng samarasiz, ammo ba'zida bu usul yaxshi tajribaga ega o'qituvchilar uchun va taklif qilingan fanlarni chuqur o'rganishga qaratilgan aniq maqsadlarni qo'ygan talabalar bilan ishlashda yaxshi ishlaydi.
2. Intensiv - o'quvchilar passiv tinglovchilar emas, balki ushbu darsning faol ishtirokchilari bo'lgan usul. Bu turdagi darsda o’qituvchi va o’quvchilar teng huquqli bo’ladi. Talabalar savollar berishlari va o'qituvchi bilan faol muloqot qilishlari mumkin.
Yaxshi o'qitish metodikasi ushbu kursni o'zlashtirish uchun ijobiy motivatsiya bilan maxsus fanni o'rganish zarurati uyg'unligi asosida o'qituvchi va talabalar manfaatlarini birlashtirishni ta'minlaydi. Mavzu bo'yicha dars o'tkazishning samaradorligi va sifati o'qituvchining kasbiy iste'dodi va uslubiy mahorati bilan belgilanadi. U har bir aniq holatda, o'qitishning mavjud shakllari, usullari va vositalarining xilma-xilligidan talabalar kontingentining o'ziga xos xususiyatlarini, shaxsiy tayyorgarlik darajasini va uning amaliy imkoniyatlarini hisobga olgan holda eng oqilonalarini tanlay olishi kerak. tajriba.

test savollari

1. Ilmiylik va amaliylik tamoyillarining farqi nimada

2. 
   tamoyili nima ?
   
3. 
   Ong va kuch tamoyili?
   
4. 
   intensiv usulmi ?