2-маъруза. Режа

4. Тасавиф ва фикҳ.
Шариат мусулмонлар моддий ва маънавий хаётининг қарийиб ҳамма сохаларида бажарилиши лозим деб ҳисобланган меъёрлар мажмУасидир; У ижтимоий- иқтисодий, фУқаролик (хУқУқий), ахлоқий ва диний фаолият ҳамда хатти- харакатга доир қонУн -қоидалар, дастУр, чеклаш, таъқиқлашлар, меъёрлар йигиндисидан иборатдир. У араб тилидан олинган бўлиб, тУрли йўл, илоҳий дастУр, қонУнчилик деган маъноларни англатади.
Шариат исломгагина даҳлдор бўлгани Учун У ҳУқУқ- қонУнчиликнигина эмас, балки диний, ахлоқий ва маросимчиликни ҳам ўз доирасига олган; буларни ўз назорати остида тУтган; У ижтимоий, шахсий ҳаётнинг ҳамма майда-чУйдаларига ўта синчковлик, талабчанлик билан ёндошган. Шариат, никох, оила, ажралиш, жамият хаёти, мол - мУлкка эгалик, УмУман хУқУқ, хУсУсан жиноят ҳУқУқи, давлат хазинаси, солиҳлар, мерос, молиявий тартиблар, тижорат ъ ва ҳоказолар ҳақидаги қонУн-қоидаларни ўз ичига олган. Шариат ҳУқУқий масалалар билан бирга ахлоқий ва хилма-хил диний, ҳаётий мУносабатларни, маросим, Урф - одатларни ҳам ўз ичига олган.
Шариатда мУлкчилик, мерос хУқУқи, жиноий ҳУқУқ, адвокатлар фаолияти, онт (қасам) ичиш тартиби, шакллари, вақфларга доир дастУрлар сУннийларда бир секта - жаъфариянинг хУқУқ-тартиботи негизида ишлаб чиқилган.
Ислом- Оллохнинг иродасини қонУнлар мажмУасининг ягона манбаи деб хисобланган; бу мажмУага инсон фаолиятини дахлдор этиш хУдога шак келтириш деб билган; бу ақида Қуръоннинг 12-сУрасидаги 40-оятда қонУн қилиб мУстахкамланган.
Шариатда дунёвий, қимматли, фойдали ва ижобий меъёрлар бор; буларга, айниқса, ахлоқий ўгитлар киради; чУнончи, никох, оилани муқаддас деб хисоблаш, мол-мУлк, савдода халоллик; танани мустаҳкамлаш Учун гУсУл, тахорат, мУстахаф УсУллари билан покиза сақлаш; таомни меъёрида, одоб билан истеъмол қилиш, харомдан сақаниш, Ундан покланиш; таъқиқланган жониворлар гўштини емаслик; нафсларни тийиб йириш; ахлоқсизларни, гУнохкорларни жазолаш; зўравонлик ва ўгирлик қилУвчиларга нисбатан шафқатсиз бўлиш, қаттиқ жазолаш, ичкиликбозлик, бузУқлик, харом деб ҳисобланган емишларни тановУл қилиш, имор ўйнаш, фолбинлик ва ҳакозолар қаттиқ қораланган.
Шариат меъёрлари атрофида кескин кУрашлар У йизага чиқарилган пайтдаёқ бошланган ва Узок давом этган. Натижада шариатнинг таркибий қисми ҳисобланган фиқх, сўнгра ижмоъ, қиёслар вужудга келган, сўнгра эса 4 та диний - ҳУқУқий мазхаб - ҳанафия, маликия, шофиъия, ханбалия йизага келган. БУларнинг асосчилари йирик хУқУқШунослар бўлиб, шариатнинг мУайян меъёрларини тавсифлаган, таҳлил этган, шароитга мослаган, зарарли жиҳатлардан Уни тозалаган; Улар ўзлари мансУб бўлган ижтимоий гурухларнинг манфаатларига мослаб талқин этганлар,
ХУлоса Шуки, шариатда мусулмонларнинг хУқУқий, оилавий, маиший мУносабатлари, хУлк-атворлари, мерос, мУлк, Урф-одатлари хақидаги меъёрлар баён этилган.