2-маъруза. Режа

2-МАъруза.
РЕЖА:

1. 
   Зардуштийлик таълимоти ва “Авесто”.
   
2. 
   Ислом динининг вужудга келиши. таълимоти ва оқимлари.
   
3. 
   “Қуръон” ва “ Хадис” ислом диҳининг асосий манбалари.
   
4. 
   Тасавиф ва фикҳ.
   

1. 
   Зардуштийлик таълимоти ва “Авесто”.
   

Зардуштийлик энг қадимги динлардан бўлиб, бу дин эр.аввал ВИИ-ВИ асрларда даставвал Марказий Осиёда Хоразм воҳасида пайдо бўлган. Унинг пайгамбари Зардушт тарихий шахс эди. У маздакийлик динини ислоҳ қилиб, Унинг асосида янги якка хУдолик динини ижод этган.
ЗардУшийлик пайдо бўлган давр биринчи синфий жамият, яъни қУлдорлик даври энди пайдо бўлаётган давр эди. У УрУг- қабилачилик тУзУми емирилиб аҳоли қУллар ва қУлдорларга, золим ва мазлУмларга бўлинаётган давр бўлган. БУ дин энг аввал Марказий Осиё, сўнг эрон, Озарбайжонда қарор топган эди.
И.А.Каримов “ўз келажагимизни ўз қўлимиз билан қУрмоқдамиз” деган асарида биз ўзбек халқи мансУб бўлган халқнинг тарихи гоят УзУн, беқиёс, бетакрор эканини таъкидлаб,бундай деган эдилар:
“Биз жаҳон майдонида кУни кеча пайдо бўлган халқ эмасмиз, бизнинг миллатимиз халқимиз кўҳна Хоразм заминидан “Авесто” пайдо бўлган замонлардан бери ўз ҳаёти, ўз маданияти, ўз тарихи билан яшаб келади.”
Бутун Марказий Осиё моддий ва маънавий маданиятининг бешиги Хоразм воҳаси ва У ерда яшаган тУркий элатлар бўлган, Шулардан ўзбек элати ташкил топган.
И.А.каримов жУда ўринли қайт қилганларидек, “Хоразм давлати тарихини биз 2700 йиллик тарих деб биламиз”. БУ ўринда биринчи давлат ташкил топгандан кейинги “ёзма тарих” назарда тУтилган. ЙИнон, Хитой тарихчи сайёхлари ўз хотираларида ёзиб қолдирган кейин Зардуштийлик ёзУвларида берилагн тарих назарда тУтилган.
Хоразмда ўтроқ ҳаёт Ундан ҳам бирмУнча олдин йизага келган, давлат Унинг маҳсУли тарзида ташкил топган. БУ ҳақда бундан таҳминан 3 минг йил аввал яратилган “Авесто” нинг қўлёзмаси бинобарин ёзма тарихнинг илк дебочаси ишончли далолат берган.
“Бу нодир китоб, деб ёзган эдилар, И.А.Каримов, бундан ХХХ асрлар мУқаддам иккидарё оралигида мана Шу муқаддас замин УмргУзорлик қилган аждодларимизни биз авлодларга қолдирилган маънавий меросидир”. ЙИртбошимиз “Авесто” Хоразмдек қадимий ўлкада буйик давлат, бой маънавият қимматли маданият бўлганлигини ҳеч ким инкор эта олмаслигини ҳам таъкидлаган.
ХУлоса Шуки, Зардуштийлик эрадан аввалги 7-6 асрларга хос бўлган дин сифатида Ундан олдинги УрУг қабилачилик динлари негизида пайдо бўлган якка хУдолик дини бўлган. У то 7-9 асрларгача тУрли шаклда давом этиб, сўнг ўрнини ислом эгаллади. У даставвал Хоразм воҳасида шаклланиб, яқин ва ўрта Шарққача тарқалиб, айрим асоратлари ҳалигача сақланиб келмоқда.
Авесто дингина эмас, дунёвий билимлар, тарихий воқеалар, ўзи тарқалган ўлкалар, элатларнинг ижтимоий -иқтисодий ҳаёти, маданий ва маънавий қарашлари, диний эътиқодлари, Урф-одатлари ҳақидаги манбалардандир. Унда баён этилган асосий гоя диний эътиқоднинг илк содда билимлари Зардушт номли пайгамбар номи билан богланган. У Авестонинг энг қадимий қисми ҳГатҳ (хат-нома)ни ижод этган. Авесто тарикибига кирган билим, маълУмотлар қарийиб 2000 йил миллоддан аввал 3000 йиллик оҳирлари 2000 йиллик бошларидан то милоднинг бошларигача ўтган даврда йизага келиб, авлоддан-авлодга огзаки кўчириб олинган, Унинг кўп қисми йўқолган, еттидан бир қисми сақланган. Милоддан аввалги 3 асрда Аршакийлар сУлоласи даврида тўпланган.
Диншуносликда Авесто Уч тарихий қатламга ажратилган: 1. Энг қадимий қисми миллоддан аввалги 3 минг йилликда вужудга келган Яштлардир; Улардан УрУгчилик тУзУмидаги эътиқодлар, кўп хУдолик тасаввУрлари тасвирланган; 2. Гатлар деб аталган қисмидир. БУнда АҳУрамазда номли хУдо ҳақида Уйдирмалар кенг олинган. Уни Зардушт ёзган деб таҳмин қилади. 3. Қадимий кўпхУдолик ва кейинги яккахУдолик гоялари орасидаги кУраш шароитларида эрамиздан аввалги 5 асрда ҳар иккисини келиштирган Маздакийлик дини шаклланган. Авесто бу диннинг охирги ва асосий қисмини ташкил этади.
ҳозирги Диншуносликка хос бўлган Авестонинг 6 асрларда эронда ҳУкмронлик қилган Сосонийлар сУлоласи шоҳи Хисрав ИхУкмронлиги даврида ёзиб тУгатилган, кейинчалик паҳлавий тилига таржима қилиниб асосий текстига кўплаб шарҳлар берилаган. БУлар “Зенд” номи билан маҳлУм.
Авесто олдин 12 минг мол терисига ёзилиб, хажми гоят катта бўлгани Учун Ундан фойдаланишни осонлаштириш ниятида “кичик авесто” яратилади. (БерУний).
ВИИ-асрда Сосонийлар давлати парчаланиб, араб босқинчилари, эрон ва Марказий Осиёни босиб олгач, Зардуштийлик ҳам зарбаларга Учраб, Унга ишонУвчилар қУвгин ва таъқиб остига олингач Авестонинг аксарият бешдан Уч қисми йўқолган ва Унитилган. Авестода бу диннинг диний-фалсафий тизимининг қоида дастУрлари баён этилган. У қадимий аждодларимизни дУёқараш, хУқУқий, ахлоқий, тамоил қоидаларини ўз доирасига олган. Унда табиат фалсафий, космегония, тарих, этика, медиcтинага доир материаллар, билимлар ёзилган. Яна Унда шох, олий табақа, қУлдор, қУл, диндорлар ва диний Урф – одатлар катта ўрин олган. Хоким ва золимлар УлУгланган; рУхонийлар муқаддас одамлар, ҳамма хУрмат қилиши керак деб даъво қилинган.
ХУлоса Шуки, Авесто Зардуштийликнинг муқаддас ёзУви хисобланган, 2000 йил давомида яратилган 5 дан 3 қисми йўқолиб кетган У якка хУдоликни таргиб этган, оловга сигинмаслик, фақат Уни асраш ва эъзозлашни тавсия этган.
БУ динда жУда кўп гоя, фикр, тавсия, ўгитлар борбўлгани Учун биз фақат реал, хақиқий хаётга дунёвий мУносабатларга тегишли хозир ҳам талабалар Учун ўз аҳамиятини йўқотмаган масалалар Устида тўхтаймиз.Зардуштийликнинг асосий гоялари оламдаги барча тартиблар, эзгУлик (яхшилик) ва ёмонликдаги, зиё зУлмат, хаёт ва ўлим ўртасидаги кУрашга боглиқ; дунёдаги барча эзгУликларни АхУрамазда, ёмонликларни Аҳриман ифодалайди; бу кУрашда одам олий кУчлар ихтиёрида ўйинчоқ эмас, У танлаш эркинлигига эга, У ўз гайрати билан бу дунёда адолат топишига таъсир эта оладиган кишидир. Демак, ҳозир ҳам кимки, ўзини илохий кУч қўлидаги қўгирчоқ хисобламаса, ўзига бирор касбни танлаб олса, гайратли бўлса, адолатсизликка дУч келса Унга қарши кУрашса асло кам бўлмайди, зўр одам бўлади. Талабалар Шундай одам бўлиб етишишлари шарт. Зардуштийликда У замонларда кенг тарқалган кўчманчилик қораланиб, дехқончилик эзгУлик сифатида рагбатлантирилган. БУндан хУлоса чиқариб, хозир ҳам ҳар бир одам хеч бўлмаса бир тУп мевали дарахт, гУл, сабзавот эксин, ўзига меваси насиб этмаса фарзандларига, бечораларга насиб этади, савоб бўлади. Эл рахматлар айтади. Сизлар Шундай қилинглар…
Зардуштийликда тўрт элемент сУв, олов, тУпроқ, хаво гоят УлУгланган; буларни асраш, авайлашга даъват этилади. Унинг тарбиявий аҳамияти хозир ҳам катта. БУнга амал килиб, хар бир онгли, аклли ватанпарвар, халқпарвар, ёШу-қари томчи сУвни ҳам исроф қилмаслиги, энергия, хаёт манбаи оловини демак газни, кУмирни, нефтни, ўтинни асраши; тУпрокни ифлос килмаслиги, эррозияга яъни нУраш, шўрланишга йўл кУймаслиги; хавони эса покиза саклаши, экологик халокатга Учратмаслиги ҳам карз, ҳам фарз. Сизлар Шундай килинглар. ШУнда….. Зардуштийликнинг хозирги давр кишилари Учун аҳамияти Шундаки, Унда одамлар доим покиза йиришга, баданни тоза тУтишга емон кирдикорлар килмасликка; хар кандай евУз ният ва хакоратли асаббузар сУзларни айтмасликка, аёлларни, жУмладан кизларни севишга ҳамма соҳада мўътадил (оптимал) бўлишга даъват этУвчи қоида даъват, ўгитлар баён этилган. Авестонинг Гат кисмида одамлар халол мехнат килишга Уз қўли хУнари билан моддий неъматни яратишга, тайёрга айёр, ўрокда йўк, машоқда йўк хирмонда хозир, боқиманда, текинхўр бўлмасликка, буларга йўл кУймай, виждондан яшашга даъват этилган. БУ даъватларни хозир ҳам фойдаси катта.
ХУлоса Шуки, Зардуштийликда диний кўрсатмалар хақидаги гоялар билан бирга реал, дунёвий хозир ҳам фойдали, насихат,тавсия, чеклаш, таъқиқлаш, рагбатлантиришга доир Угит ва даъватлар кУп бўлган.
Хозирги замоннинг ҳамма динларида ворислик, яъни мерос қилиб олиш тамойили бор. ШУнга биноан Марказий Осиёда таркалган Яхудийлик, христианлик айникса исломда Зардуштийликнинг таъсири, асорати кУчли. БУ дин кенг ёйилганлиги ва Узок вақт яшаганлиги Учун У аждодларимиз онги турмушига катта таъсир ўтказган. У вақт, шароит ва ўринга караб ўзгарган замонавийлашган; ижобий дунёвий жихатлари бошка динларга бевосита ва билвосита синган. Масалан, мехнатга дехкончилик, хУнармандчилик, чорвачиликни ривожлантиришга даъватлар бажонидил кабул килинган. 4 элемент: сУв, тУпрок,хаво, оловни эзозлаш, авайлаш, асраш хақидаги насихатлари хозир айникса долзарбдир. ЧУнки, хозирги ахолининг аксарияти, айникса калта фахмли ешлар буларни сира аямайдилар. Алдамчилар, чайковчи, хайдовчи, пазанда, фаррош, ҳамширалар нопок қўлларини йивиш Учун литрлаб сУв сарфламоқдалар; ярамас хайдовчилар хавони булгатмокдалар; ноШуд дехконлар тУпрокни захлатиб, Шурлатиб йиборяптилар. БУлгУси мУхандисларнинг Узлари асло бундай килмасликлари ва Шундай килУвчи заракУнадаларнинг жиловини тортиб, тартибга чакиришлари лозим.
Динга, жУмладан исломга амалда эътиқод килУвчилар эса Зардуштийликдаги халоллик, поклик, виждонлилик, одиллик, мехнатсеварлик, элим деб, йиртим деб ёниб, кУйиб-пишиб яшашлик хақидаги даъватларига ҳамиша амал килишлари лозим.Хар бир комил инсон бу диндаги ёвУзлик тимсоли Ахриман келтирадиган харомхУрлик, хиенаткорлик, нопоклик, алдамчилик, разиллик, ваххобийлик, безорилик, ўкишда, ишда ялковлик, шахсий хаетда бевафолик лакмалик, исрофгарчилик ва хоказоларга карши Ут очишлари лозим.
ХУлоса Шуки, Зардуштийликнинг Узидан кейинги барча динларга салбий таъсиридан кУра ижобий таъсири УстУн бўлган. БУ УстУнлик мусулмонлар хаёти ва фаолиятида айникса эътиборга лойикдир.

2.