2 Mavzu : Nutq uslublari

41-MAVZU: Obidalarning adabiy – badiiy qimmati 

Reja: 

1.Obidalarning adabiy – badiiy qimmati. 

2.To’nyuquq, Kultegin bitiklarida erk va ozodlik tarannumi. 

3.  Ularda  qahramonlik,  ona-yurt  daxlsizligi  va  xalq  mustaqilligi  g’oyalarining 

ifodalanishi. 

Tayanch  so’z  va  iboralar:To’nyuquq,  Kultegin,“Buyuk  ipak  yo’li”,Turk  xoqonligi, 

toshbitik,“Irq bitigi”. 

 

V-VI asr o’rtalarida dunyo xaritasida Rurk xoqonligi degan mamlakat 

yuzaga  kelgan.  Bu  mamlakat  O’rta  Osiyo,  Yettisuv,  Shaqrqiy  Turkiston,  Oltoy 

o’lkalaridagi  turli  qabila  va  xalqlarni  birlashtirgan  edi.  Bu  yerlar  geografik  jihatdan 

nixoyatda qulay, buning ustuga Yevropa va Sharqiy Osiyoni bog’lab turuvchi, “Buyuk 

ipak  yo’li”  ning  ustida  edi.  Shuning  uchun  ham  turkiylar  yashaydigan  manzillarga 

qiziqish katta bo’lgan. Turli qabila va elatlarning doimiyhukmronlikka intilishi odatdagi 

hol  edi.  Bundan  dushmanlar  ham  foydalanishga  harakat  qildilar.  Tashqi  dushmanga 

qarshi hamkorlikda kurashish qabila va elatlarning birlashishiga olib keldi va 545-yilda 

Turk xoqonligi yuzaga keldi. bu xoqonlik VIII asrgacha hikmronlik qildi.  

 

Toshbitiklarning  katta  qismi  ana  shu  xoqonlikning  o’ziga  xos 

solnomasidir. 

---

 

Yodgorliklarning  hozirgi  o’zbek  tiliga  bir  necha  marotaba  tabdil 

qilingan. Runiy yozuvidagi yodgorliklar faqat toshga bitilgan emas. Ularning qog’ozga, 

turli  buyumlar(kumush  ko’zachalar,  yog’och,  teri,  oyna,  qayish  to’qasi)ga  yozilgan 

na’munalari ham bor. Masalan: “Irq bitigi” (Tabirnoma) qog’ozda yozilgan.  

 

Ikkinchi 

turk 

xoqonligiga 

asos 

solgan 

Eltarish 

xoqonningmaslahatchisi va sarkardasi bo’lgan. 

 

To’nyuquq “Turk Bilga xoqon davlatida bu bitigni yozdirdim” deydi. 

Bilga  xoqon  Eltarish  xoqonning  o’g’li  bo’lgan.  Bitiktoshdagi  voqealar  To’nyuquq 

tilidan hikoya qilinadi.  

 

To’nyuquq  buyuk  vatanparvar  shaxs  timsolidir.  Uning  o’z  vatani, 

xoqoni,  qo’shini,  xalqi  bilan  faxrlanishi,  ularning  borligidan  o’zini  baxtiyor  sezishi 

yodgorlik matniga puxta singdirilgan.  

 

Hatto  dushmanning  “xoqoni  baxodir  ekan,  maslahatchisi  alloma 

ekan” degan  bahosida ham shu ruh mavjud. 

 

To’nyuquq obidasi vatan haqidagi madhiyadir.