2 Mavzu: Boshlang’ich sinf o’quvchilarini marfologik tahlilga o’rgatish. Reja: Marfalogik tahlil va marfologik yozuvlar

MORFOLOGIK YOZUV

Morfologik yozuv (tamoyil, prinsip) – o`zakka qo`shimcha qo`shilganda yuz beradigan tovush o`zgarishini inobatga olmay yozishga asoslangan imlo tamoyilidan biri. Mas., uchta so`zi ushta, kelib turibdi so`zi kep turibti tarzida aytiladi. Ammo ular asliga muvofiq uchta, kelib turibdi tarzida yoziladi. Yoki ­lar qo`shimchasining ­la, ­lor, ­nor holida aytilishiga qaramay, asl holati yoziladi. Fe’lning noaniq shakli ­moq qo`shimchasi og`zaki nutqda ­mak aytilsa ham, ­moq yoziladi. Hozirgi orfografiya talabi bo`yicha qo`shimchaning deyarli hamma shakli morfologik yozuv bo`yicha yoziladi: egalik affiksi: ­im, ­ing, ­i, kelishik affiksi: ­ning, ­ni, ­da, ­dan, so`z yasovchi ham turlicha aytilishidan qat’i nazar imloda o`zining asl morfologik shaklini saqlaydi. Morfologik yozuv so`z va morfemani adabiy tilda yagona shaklda saqlash va yozishga ko`maklashadi, yozuvda bir xillikni ta’minlaydi. (q. Fonetik yozuv).

MORFOLOGIYA
Morfologiya (morphe va logos – "shakl haqidagi fan") – grammatikaning so`z turkumi, unga xos grammatik kategoriya va grammatik shakl, bu shaklni hosil qilish yo`li va vositasini o`rganuvchi tarkibiy qismi.
Morfologiyaning obyekti, asosan, so`zning shakl yasalishi masalasi. So`zning shakl yasovchi qo`shimcha va nomustaqil so`zni olishi shakl yasalishi, o`zgarishi deyiladi. Mas., kitob, kitobning, kitobni, kitobga, kitobda, kitobdan, kitob uchun, kitob bilan so`zlari kitob so`zining kelishik qo`shimchasi va ko`makchi asosidagi o`zgarishi.
Morfologiya nima uchun kerak?
Morfologiya, lingvistik intizomning boshqa tarmoqlari singari, turli til tizimlarida yotgan mexanizmlarni kashf etishga xizmat qiladi. Ularning alohida holatlarida har bir tilning ichki tuzilishi va leksikasini shakllantirish qoidalari ochib berilgan.
Shunday qilib, ba'zi bir tillarda morfologiyadan foydalanib, bitta so'zga murakkab ma'nolarni kiritish boshqalarga qaraganda ancha puxta ekanligi ta'kidlangan.
Masalan, Grenland tilida tusaanngitsuusaartuaannarsiinnaanngivipputit bu "siz shunchaki doim tinglamayotganligingizni ko'rsatolmaysiz" degan ma'noni anglatuvchi bitta so'z.
Shuningdek, ingliz tilida fe'l va uning predmetini birlashtiradigan murakkab so'zlar (qo'rqinchli kabi) juda kam uchraydi. Buning o'rniga, ular frantsuz va boshqa romantik tillarda asosiy va juda umumiy naqshdir.
Ingliz va nemis tillari "qo'g'irchoq uyi" so'zida bo'lgani kabi, o'ng tomonda joylashgan. Biroq, italyan va boshqa romantik tillarda yadro ko'pincha chap tomonda bo'ladi, xuddi "kofeelat" (sutli kofe) so'zida bo'lgani kabi.
Ushbu xilma-xillikka qaramay, morfologiya barcha tillar grammatikasining jihati bo'lib, ba'zilarida u sintaksisga imkon beradigan ekspresiv kuch bilan raqobatdosh.
Tasnifi