2 mavzu. Buxgalteriya balansi. Buxgalteriya schyotlari va ikkiyoqlama yozuv

Ko‘rsatkichlar nomi	Satr kodi	Hisobot davri boshiga	Hisobot davri oxiriga		Ko‘rsatkichlar nomi	Satr kodi	Hisobot davri boshiga
Hisobot davri oxiriga
Aktiv				Passiv
I. Uzoq muddatli aktivlar					I. Xususiy kapital
Balans moddalari					Balans moddalari
I-bo‘lim jami:					I-bo‘lim jami:
II. Joriy aktivlar					II.Majburiyat
Balans moddalari					Balans moddalari
II-bo‘lim jami:					II-bo‘lim jami:
Balans aktivi bo‘yicha jami					Balans passivi bo‘yicha jami

Buxgalteriya hisobi schyotlarining turkumlanishi

№	Schyotlar turkumlanishi xususiyatlari	Xususiyatlardan kelib chiqqan holda schyotlar tarkibi
1.	Schyotlarning tuzilishiga ko‘ra	Doimiy schyotlar	Aktiv (A)
			Passiv (P)
		Vaqtinchalik schyotlar	Tranzit schyotlar (T)
		Balansdan tashqari schyotlar (BT)
2.	Ko‘rsatkichlarni aks ettirilishiga ko‘ra	Sintetik schyotlar
		Analitik schyotlar
3.	Balansda aks ettirilishiga ko‘ra	Balans schyotlari
		Balansdan tashqari schyotlar (BT)
4.	Tayinlanish– mo‘ljaliga ko‘ra	Asosiy schyotlar	Aktiv schyot (A)
			Passiv schyot (P)
		Tartibga soluvchi schyotlar	Kontr-aktiv (KA)
			Kontr-passiv (KP)
			To‘ldiruvchi schyotlar
		Taqsimlovchi schyotlar	Yig‘ib taqsimlovchi
			Hisobot davrlari bo‘yicha taqsimlovchi
		Kalkulyatsiya schyotlari
		Taqqoslovchi schyotlar

Debet		AKTIV SCHYOT						Kredit
Boshlang‘ich qoldiq (Sb)
Mablag‘larning ko‘payishi			Mablag‘larning kamayishi
(Do) Debet aylanma				(Ko) Kredit aylanma
Oxirgi qoldiq (So)

Schyotdagi oxirgi qoldiq yoki qoldiq quyidagi formula orqali topiladi:

So = Sb + Do – Ko
Xo‘jalik mablag‘larining manbalarini aks ettiruvchi passiv schyotlarning ko‘payishi kreditda, kamayishi esa debet tomonida ko‘rsatiladi:

Debet		PASSIV SCHYOT			Kredit
			Boshlang‘ich qoldiq (Sb)
Mablag‘larning kamayishi			Mablag‘larning ko‘payishi
(Do) Debet aylanma			(Ko) Kredit aylanma
			Oxirgi qoldiq (So)

Oxirgi qoldiq quyidagicha topiladi:

So = Sb + Ko – Do


1-masala. Quyida keltirilgan xo’jalik mablag’larini schyotlar rejasiga muvofiq guruhlang.

№	Mablag’larining nomi	Schyot raqami
1	Qurilish materiallari
2	Ombordagi tayyor mahsulotlar
3	Inventar va xo’jalik anjomlari
4	Xaridorlarga jo’natilgan tovarlar
5	Yo’ldagi pul mablag’lari
6	Idishlar
7	Ta’minot bo’limi vakiliga berilgan avans
8	Bank maxsus schyotlaridagi mablag’lar
9	Kassadagi pul mablag’lari
10	Inkasatorga topshirilgan pul mablag’lari
11	Tugallanmagan ishlab chiqarish qoldig’i
12	Materiallar
13	Boshqa debetorlik qarzlari
14	Uzoq muddatli investitsiyalar
15	Qimmatli qog’ozlar
16	Nomoddiy aktivlar
17	Hisob - kitob schyotidagi pul mablag’lari
18	Qayta ishlovga berilgan materiallar
19	Umumtsex ahamiyatiga ega bo’lgan asosiy vositalar
20	Ehtiyot qismlar
21	Hisobdor shaxslar bilan hisob - kitoblar
22	Boshqa turli materiallar
23	Sotib olingan yarim tayyor mahsulotlar
24	Kelgusi davr xarajatlari
25	Ta’minot va sotish bo’limlarining binolari va jihozlari
26	Korxonaning ma’muriyat binosi
28	Yordamchi ishlab chiqarish tsexlarining asosiy vositalari
29	Valyuta schyoti
30	Oldindan to’langan ijara to’lovlari

Topshiriq: Berilgan ma’lumotlar asosida korxona xo’jalik mablag’larini aks ettiruvchi schyotlarni aniqlang.
2-masala. Xo’jalik mablag’larining tashkil topish manbalarini schyotlar rejasiga muvofiq guruhlang.

№	Mablag’larning tashkil topish manbalari	Schyot raqami
1	Korxonaning mol yetkazib beruvchilardan olgan materiallari uchun qarzi
2	Korxonaning budjetga to’lovlar bo’yicha soliq idoralariga bo’lgan qarzi
3	Korxonaning ustav kapitali
4	Qisqa muddatli qarzlar
5	Boshqa turli kreditor qarzlar
6	Asosiy vositalarning eskirishi
7	Bankning uzoq muddatli kreditlari
8	Korxonaning ijtimoiy sug’urta bo’yicha qarzi
9	Korxonaning ish haqi bo’yicha o’z xodimlariga bo’lgan qarzi
10	Qisqa muddatli kreditlar
11	Tovarlar va xizmatlar uchun kreditorlar bilan hisoblashuvlar
12	Hisoblangan foizlar
13	Korxona sof foydasi
14	Qo’shilgan qiymat solig’i bo’yicha soliq idoralariga bo’lgan qarzdorlik
15	Muddatida qaytarilmagan ssudalar
16	Kelgusi davr xarajatlari
17	Korxonaning rezerv kapitali
18	To’lanadigan obligatsiyalar

Xo‘jalik muomalalari ta’sirida balansda sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar
Har bir xo‘jalik operatsiyasi mulk tarkibi yoki uning tashkil topish manbai yoki bir vaqtning o‘zida ham mulkda ham uning tashkil topishida o‘zgarishlarga olib keladi.
Barcha xo‘jalik operatsiyalari buxgalteriya balansiga ta’sir ko‘rsatadi va balansda to‘rt tipdagi o‘zgarishga olib keladi.
Hisobot davrining boshida korxona quyidagi (qisqartirilgan) balansga ega.


KORXONA BALANSI
(ming so‘m)

Aktiv	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar	1 200 000	Ustav kapitali	1 250 000
Tovar-moddiy zahiralar	600 000	Taqsimlanmagan foyda	450 000
Hisob-kitob schyoti	750 000	To‘lanadigan schyotlar	848 750
Kassa	10	Budjetga qarzlar	1 260