2 mavzu. Buxgalteriya balansi. Buxgalteriya schyotlari va ikkiyoqlama yozuv

Balans	2 550 010	Balans
2 550 010

Birinchi tur o‘zgarish. Bu toifa (tip, tur)ga kiruvchi muomalalar ta‘sirida balansning aktiv qismida o‘zgarish sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir modda ko‘payadi va boshqa bir modda shu summaga kamayadi. Balansning umumiy summasi esa o‘zgarmaydi.
Misol: Ishchi va xizmatchilarga ish haqi berish uchun hisob-kitob schyotidan kassaga 50 000 ming so‘m pul olib kelindi. Kassa schyoti 50 000 ming so‘mga ko‘payishi, hisob-kitob schyoti esa 50 000 ming so‘mga kamayishi sodir bo‘ladi. Birinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.


KORXONA BALANSI
(ming so‘m)

Aktiv	O‘zgarish	Summa	Passiv	Summa
Asosiy vositalar		1 200 000	Ustav kapitali	1 250 000
Tovar-moddiy zahiralar		600 000	Taqsimlanmagan foyda	450 000
Hisob-kitob schyoti	-50000	700 000	To‘lanadigan schyotlar	848 750
Kassa	+50000	50 010	Budjetga qarzlar	1 260
Balans_____2_550_010__Balans'>Balans		2 550 010	Balans	2 550 010

Ikkinchi tur o‘zgarish. Sodir bo’lgan muomala balansning passiv qismidagi moddalarga ta’sir ko‘rsatib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida bir moddaning ko‘payishi va boshqa bir moddaning shu summaga kamayishi tushuniladi. Balansning umumiy summasi o‘zgarmaydi.
Misol: taqsimlanmagan foydaning bir qismi 25 000 ming so‘m ustav kapitalini oshirishga yo‘naltirildi. Taqsimlanmagan foyda schyoti 25 000 ming so‘mga kamayishi, ustav kapitali schyoti esa 25 000 ming so‘mga ko‘payishini aks ettiriladi.Ikkinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.


KORXONA BALANSI
(ming so‘m)

Aktiv__Summa__Passiv__O‘z-garish'>Aktiv	Summa	Passiv	O‘z-garish	Summa
Asosiy vositalar	1 200 000	Ustav kapitali	+25000	1 275 000
Tovar-moddiy zahiralar	600 000	Taqsimlanmagan foyda	-25000	425 000
Hisob-kitob schyoti	700 000	To‘lanadigan schyotlar		848 750
Kassa	50 010	Budjetga qarzlar		1 260
Balans	2 550 010	Balans		2 550 010

Uchinchi tur o‘zgarish. Bu toifa (tip)ga kiruvchi muomalalar balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir moddaning ko‘payishi va balansning passiv qismidagi boshqa bir moddaning shu summaga ko‘payishi bilan balansning umumiy summasi ham shu summaga ko‘payadi.
Misol: mol etkazib beruvchilardan 35 000 ming so‘mga xom-ashyo materiallar olindi, lekin puli to‘lanmadi.
Balansning aktiv qismidagi xomashyo materiallar schyoti 35 000 ming so‘mga ko‘paydi, passiv qismidagi mol etkazib beruvchilarga to‘lanadigan schyotlar ham 35 000 ming so‘mga ko‘payadi.
Uchinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.


KORXONA BALANSI
(ming so‘m)

Aktiv	O‘z-garish	Summa	Passiv	O‘z-garish	Summa
Asosiy vositalar		1 200 000	Ustav kapitali		1 275 000
Tovar-moddiy zahiralar	+35000	635 000	Taqsimlanmagan foyda		425 000
Hisob-kitob schyoti		700 000	To‘lanadigan schyotlar	+35000	883 750
Kassa		50 010	Budjetga qarzlar		1 260
Balans	+35000	2 585 010	Balans	+35000	2 585 010

To‘rtinchi tur o‘zgarish. Balansning aktiv va passiv qismlarida sodir bo‘lib, xo‘jalik operatsiyasi natijasida balansning aktiv qismidagi bir modda va passiv qismida boshqa bir modda shu summaga kamayadi, balansning umumiy summasi ham shu summaga kamayadi.
Misol: hisob-kitob schyotidan mol etkazib beruvchilarga olingan xom-ashyo materiallar uchun 600 000 ming so‘m to‘landi.
Balansning aktiv qismidagi hisob-kitob schyoti 600 000 ming so‘mga kamaydi, passiv qismidagi to‘lanadigan schyotlar ham 600 000 ming so‘mga kamaydi.
To‘rtinchi operatsiyadan keyin balans quyidagi ko‘rinishga ega bo‘ladi.


KORXONA BALANSI
(ming so‘m)

Aktiv	O‘z-garish	Summa	Passiv	O‘z-garish	Summa
Asosiy vositalar		1 200 000	Ustav kapitali		1 275 000
Tovar-moddiy zahiralar		635 000	Taqsimlanmagan foyda		425 000
Hisob-kitob schyoti	-600000	100 000	To‘lanadigan schyotlar		635 000
Kassa		50 010	Budjetga qarzlar	-600000	100 000
Balans		1 985 010	Balans		1 985 010

Yuqoridagilardan quyidagi xulosalarni qilish mumkin:

• 
  I va II tipdagi o‘zgarishlar oldingi balans summasini hech qachon o‘zgartirmaydi.
  
• 
  III va IV tipdagi o‘zgarishlar albatta oldingi balans summasini o‘zgarishiga olib keladi, jumladan uchinchi tip o‘zgarishlar balans summasini oshishiga, to‘rtinchi tip o‘zgarishlar balans summasini kamayishiga sabab bo‘ladi.
  
• 
  Hech qachon balansdagi o‘zgarish tiplari bir vaqtning o‘zida aktivni bir summaga oshirib, passivni esa o‘sha summaga kamaytirishi mumkin emas.
  
• 
  Hech qachon balansdagi o‘zgarish tiplari aktivni bir summaga ko‘paytirishga (kamaytirishga), passivni esa boshqa bir summaga ko‘paytirishga (kamaytirishga) olib kelishi mumkin emas.
  

1. misol. Topshiriq:

1. 
   Buxgalteriya hisobi schyotlarining qoldiqlar asosida buxgalteriya balansini tuzing
   
2. 
   Har bir balans moddalariga schyot oching va boshlang’ich qoldiq summalarini yozing
   
3. 
   Tegishli xo’jalik operatsiyalarini schyotlarda aks ettiring
   
4. 
   Schyotlarda aks ettirilgan ma’lumotlar asosida schyotlarning qoldiqlarini hisoblab chiqaring.
   
5. 
   Schyotlar qoldiqlari asosida buxgalteriya balansini tuzing
   
   • 
     Buxgalteriya schyotlarining qoldiqlari
     

1	Asosiy vosita	800 000
2	Budjet oldidagi qarzdorlik	50 000
3	Kassa	70 000
4	Hisob-kitob schyoti	120 000
5	Taqsimlanmagan foyda	160 000
6	Materiallar	300 000
7	Ustav kapitali	1 050 000
8	Tugallanmagan ishlab chiqarish	75 000
9	Qisqa muddatli kreditlar	55 000
10	Tayyor mahsulot	90 000
11	Mehnatga haq to’lash bo’yicha qarzdorlik	70 000
12	Xaridorlarning qarzi	30 000
13	Boshqa kreditorlar	120 000
14	Boshqa debitorlar	20 000

USLUBIY KO’RSATMA:
1. Balans moddalarini asosiy bo’limlar bo’yicha quyidagi jadval shaklida guruhlang.
BALANS

Aktiv		Passiv
1. Uzoq muddatli aktivlar 1. 2. …	Summa	1. Xususiy kapital 1. 2. …	Summa
Jami:	Summa	Jami:	Summa
2. Joriy aktivlar 1. 2. …	Summa	2. Majburiyatlar 1. 2. …	Summa
Jami:	Summa	Jami:	Summa

• 
  Xo’jalik operatsiyalari
  

1. 
   materiallar i/ch ga berildi-210 000 so’m
   
2. 
   I/ch da band bo’lgan ishchilarga ish haqi hisoblanildi-80 000 so’m
   
3. 
   Ish haqiga nisbatan ijtimoiy sug’urtaga ajratma hisoblanildi-25%
   
4. 
   I/ch ta’luqli asosiy vositalarga eskirish hisoblanildi-9 000 so’m
   
5. 
   Hisob-kitob schyotidan kassaga ish haqi berish uchun pul olindi- 10 000 so’m
   
6. 
   Kassadan ish xaqi berildi – 60 000 so’m
   
7. 
   Xizmat safari uchun hisobdor shaxslarga bo’nak berildi-15 000 so’m
   
8. 
   Qisqa muddatli bank krediti qaytarildi-40 000 so’m
   
9. 
   Xaridorlarni qarzi hisob-kitob schyotiga kelib tushdi-25 000 so’m
   
10. 
    Mol yetkazib beruvchilardan nasiyaga materiallar olindi- 120 000 so’m
    
11. 
    I/ch dan tayyor mahsulot olindi- 324 500 so’m
    
12. 
    Boshqa kreditorlarga qarz summasi o’tkazib berildi –55 000 so’m
    

Uslubiy ko‘rsatma: Balansda bo‘ladigan o‘zgarish turlarini 2.1 - jadvalda keltirilgan shaklda bajaring.
2.1 - javdal

№	Xo‘jalik jarayonlarining mazmuni	Balansning o‘zgarishi						O‘zgarish
		Aktiv			Passiv
		+	-	+		-
1	2	3	4	5		6	7
1
2
3

2.1 - jadvalning natijalari bo’yicha 31 yanvar kuniga korxona balansini tuzing.