2-mavzu: Iktisodiy bazis tushunchalar. Reja Noyob ne’matlarni taksimlanishining bozor mexanizmi. Alternativ xarajatlar

3. Bazis tushunchalar
Iktisodiy extiyoj-shaxsni,korxonani yoki jamiyatni faoliyat kursatishini va rivojlanishini ta’minlab turish uchun zarur bulgan narsa.Iktisodiy extiyojni iktisodiy faoliyatga undaydigan ichki kuch sifatida karash mumkin.
Iktisodiy extiyojni ikki turga bulish mumkin:birlamchi extiyoj (ozik-ovkat,kiyim-kechak,uy-joy),ikkilamchi extiyoj (dam olish,sayoxat kilish,sport bilan shugullanish, ukish va xakazo).Umuman olganda extiyoj real va noreal bulishi mumkin.
Real extiyoj deganda ushbu extiyojni kondirish uchun shaxsning daromadi etarli bulishi takoza kilinadi.
Noreal extiyoj bulganda,extiyojni kondirish uchun daromad etarli bulmaydi.
Iktisodiy ne’mat-bu extiyojni kondirish vositasi.
Ne’matlar cheklangan va cheklanmagan bulishi mumkin.
CHeklangan ne’matlarga tovarlar, xizmatlar va resurslar kiradi(avtomobil,kiyim-kechak,non,paxta tolasi va boshkalar.CHeklangan ne’matlar iktisodiy ne’matlarni tashkil kiladi.
CHeklanmagan ne’matlarga misol tarikasida xavo va suv kirishi mumkin.
Bir-birini urnini bosuvchi ne’matlar-bu bir xil extiyojni kondiruvchi ne’matlardir.Masalan,shaxsning uusht maxsulotiga bulgan extiyojini mol uushti,kuy uushti yoki parranda uushti bilan kondirish mumkin.Odatda,bir-birini urunini bosuvchi tovarlardan biri narxining oshishi,boshkasiga buladigan talabni oshishiga olib keladi.
Uzaro bir-birini tuldiruvchi ne’matlar-bu shaxsni yoki ishlab chikarish extiyojini komplektlarda kondiradigan ne’matlar.Tuldiruvchi ne’matlardan biriga talab oshsa,kolganlariga xam talab oshadi.Masalan engil avtomobilga talab osh sa,benzinga,garajlarga xam talab oshadi.
Iktisodiy resurslar(ishlab chikarish omillari)-bu iktisodiy ne’matlarni ishlab chikarishda katnashadigan elementlar(er,mexnat,kapital,tadbirkorlar kobiliyati va axborot).
Tadbirkorlik kobiliyati deganda,uziga xos bulgan shunday inson resursi tushuniladiki,u uzidan boshka ishlab chikarish resurslaridan samarali foydalana olish kobiliyatini mujassamlashtiradi.