2-Mavzu. J. Dalton atomistikasi. Anorganik birikmalarning sinflari

o’zgarmas miqdoriy tarkibga ega. Masalan, toza suv tarkibida  11,11 % vodorod 

va   88,89 % kislorod bo’lib, suv normal sharoitda  0

0

 С da muzlaydi, 100

0

 С da 

qaynaydi; uning 4 

0

С dagi zichligi 1000 kg/ m

3

 yoki 1 g/sm

3

  yoxud  1 g/ml

–1 

 ga 

teng; u o’zgarmas elektr o’tkazuvchanlikka, o’zgarmas qovushoqlikka ega.  

 

Kimyoning  rivojlanishi  shuni  ko’rsatdiki,  o’zgarmas  tarkibli  birikmalar 

bilan  bir  qatorda  o’zgaruvchan  tarkibli  birikmalar  ham  bo’lar  ekan.  M.  S. 

Kurnakovning  taklifiga  ko’ra  o’zgarmas  tarkibli  birikmalar  daltonidlar  (ingliz 

kimyogari  va  fizigi  Daltonni  xotirasiga),  o’zgaruvchan  tarkiblilari  –  bertollidlar 

(shunday  birikmalar  borligini  oldindan  aytgan  fransuz  kimyogari  Bertolle 

xotirasiga)    deb  ataldi. Daltonidlarning tarkibi butun sonli  stexiometrik  indekslari 

bor  oddiy  formulalar  bilan  ifodalanadi,  masalan,  Н

2

О,  Н



,  ССI

4

,  CO

2

. 

Bertollidlarning  tarkibi  o’zgarib  turadi  va  stexiometrik  nisbatlarga  muvofiq 

kelmaydi.  Masalan,  uran  (VI)  –  oksidning  tarkibi  odatda  UO

3

  formula  bilan 

ifodalanadi. Haqiqatda esa uning tarkibi UO

2,5

danUO

3

gacha bo’ladi va boshqalar.  

 

Œзгарувчан  таркибли  бирикмалар  борлиги  муносабати  билан 

таркибнинг  доимийлик  šонунининг  ќозирги    таърифига  аниšлиš  киритиш 

керак бœлади 

 

Molekulyar strukturali, ya‘ni molekulalardan tuzilgan birikmalarning tarkibi, 

olinish usulidan  qat‘iy nazar o’zgarmas bo’ladi. Nomolekulyar strukturali (atomli, 

---

ionli va metall panjarali) birikmalarning tarkibi esa o’zgarmas bo’lmaydi va olinish 

sharoitlariga bog’lik bo’ladi.