2-mavzu. Jahon iqtisodiyotining rivojlanish ko'rsatkichlari va resurs salohiyati. Semenar rejasi

Jahon iqtisodiyotida inson resurslari. Inson resurslari jahon iqtisodiyoti 
resurslarning muhim ko‘rinishlaridan biridir. XX-asr yer shari aholisining keskin va 
tez o‘sish davri hisoblanadi. Aholini o‘zgarishini o‘rganish dinamikasini tahlili 
asosida ko‘rsatilgan demografik koeffitsientlar natijasida qo‘yidagi o‘ziga xos 
bosqichlar yoki populyasion sikllarni ajratish mumkin. 
Jahon iqtisodiyotida inson resurslari shakllanishida va rivojlanishida aholining 
ko‘payishi muammolari muhim rol o‘ynaydi. 

---

Aholining differensialanishida esa uni iqtisodiy belgilarga qarab qo‘yidagi 
kichik bosqichlarga bo‘lish mumkin: 
1. Aholining mehnat qilish qobiliyatiga qadar bo‘lgan bosqich; 
2. Aholi mehnat qilish qobiliyati bosqichi; 
3. Aholi mehnat qilish qobiliyatidan so‘ngi davri hisoblanadi. 
Aholining biologik mezoni bo‘yicha erkak va ayollar uchun differensialash davri 
bir yillik, besh yillik va o‘n yilik guruhlar asosida olinadi. Jahonda umumiy qabul 
qilingan aholi tasnifi yo‘q, biroq hozirgi kunda quyidagi tasniflardan keng 
foydalanilmoqda. 
1. Yoshlikning bolalik va o‘smirlik yillar 15 yoshdan 19 yoshga qadar; 
2. Yoshlikning va katta davri 15 yoshdai to 65 yoshga qadar; 
3. Qarilik yosh 65 yoshdai qadar (yoqdan 60 yoshdan yuqorisi). 
Jahon iqtisodiyotida inson resurslariga baho berish va tahlil qilishda ularning 
professional strukturasi va ish bilan bandlik nuqtaiy nazaridan hisobga olinishini 
talab etadi. Davlatlar aholisining professional strukturasi doimo iqtisodiy, ijtimoiy 
omillari majmuasining keng xarakterli natijasida shakllanadi. 
Aholining (xalqaro) migratsiyasi hozirgi sharoitda jahon mamlakatlari 
aholisining migratsiyasi yangi o‘ziga xos xususiyatiga egadir. Avvalom bor jahon 
migratsiyasining ro‘y berishida mehnat migratsiyasi tobora katta o‘rin egallaydi. 
Aholi migratsiyasi siyosiy, diniy, etnik, va irqiy va boshqa bir qator sabablarni 
o‘rganish muhimdir. Xalqaro migratsiya ko‘lamining doimiy o‘sishi kunda 
harakterli tusga kirib bormoqda. Jahon xo‘jaligida ko‘p millionli qamrab olgan 
migratsion harakatlar ijtimoiy hayotda doimiy muammolardan biri bo‘lib kelmoqda, 
ma'lumotlarga qaraganda 90- yillar boshida jahon bo‘yicha 25 mln. dan ortiq 
mehnatkash aholini qamrab migrantlar olgan mavjud bo‘lgan. Xalqaro 
migrantlarning 60 %i rivojlangan mamlakatlarga to‘g‘ri kelib, taxminan ularning 2/3 
qismi sanoati rivojlangan yetakchi mamlakatlarga boradi. 
Ishchi kuchini import qiluvchi davlatlarda migratsiya holatlarni tartibga soluvchi 
quyidagi davlat boshqaruv tizimi paydo bo‘ldi: 
- “Huquqiy qonunlar xaqida“, immigrantlariing siyosiy va professional 
huquqlari;
- Immigrantlarning milliy xizmati; 
- Migratsiya sohasidagi davlatlararo shartnomalar. 
Zamonaviy xalqaro migratsiyaning xarakterli tomonlaridan biri shuki, yuqori 
malakaga ega bo‘lgan kishilar orasida migrantlar massasi juda tez o‘sib bormoqda. 
Sanoati rivojlangan mamlakatlarda import qilingan bu mutaxasisliklar juda katta 
samara bermoqda. Ishchi kuchlarini eksport qiluvchi davlatlar faoliyati 
keltirilayotgan daromadlarning asosiy shakli quyidagilardan iborat: 
- Vositachilik qiluvchi firmalardan olinadigan soliq hisobiga olinadigan foyda; 
- Migrantlar tomonidan o‘z valyutalarini bevosita o‘z vatanlarida o‘tqazib turishi 
hisobiga kelayotgan foyda; 
- Xususiy investor migrantlar tomonidan milliy iqtisodiyotni zarur bo‘lgan 
vositalar bilan ta'minlab turishi hisobiga keladigan foyda.

---

Faktlarga qaraganda, o‘z vatanlariga qaytayotgan migrantlar oldin o‘tkazilgan 
ma'lum qiymatga ega bo‘lgan jamg‘armalardan kam bo‘lmagan summa bilan qaytar 
ekanlar.
Nazorat uchun savollar: 
1. 
Jahon xo‘jaligining tabiiy resurslari deganda nimalarni tushunasiz?
2. 
Jahon iqtisodiyotida inson resurslarining ahamiyati nimada?
3. Jahonda aholining migratsiyasi haqida so‘zlab bering. 
4. Zamonaviy xalqaro migratsiyaning xarakterli tomonlari haqida gapiring. 
Dars yakuni:O‘qituvchi darsga yakun yasar ekan,muhokama qilingan masalalar 
bo‘yicha umumiy xulosalarni bayon qiladi, darsda faol ishtirok etgan talabalarni 
baholaydi,mustaqil ishlash uchun vazifalar beradi.