2-Mavzu. Kaliyli tuzlarning xalq xo'jaligidagi ahamiyati. Kaliy tuzlari olish usullari. O‘quv moduli birliklari

Nitratli ― azot nitrat kislota tuzlari hilida (NO₃^-) oksidlangan shaklida bo‘ladi: natriyli selitra NaNO₃, kaltsiyli selitra Ca(NO₃)₂.
Ammoniy-nitratli ― azot ikki shaklda mavjud: ammoniyli va nitratli; ammiakli selitra (NH₄NO₃);
Amidli – azot amidli shaklda NH₂ – bo‘ladi – karbamid (mochevina), kaltsiy tsianamid (CaCN₂).
Fosfatli o‘g‘itlar suvda eriydigan va suvda erimaydigan shakllarda ishlab chiqariladi. Suvda eruvchan fosfatli o‘g‘itlarga apatit va fosforitlardan olinadigan oddiy superfosfatlar (muvofiq ravishda 10...21% R₂O_{5 umum} va 8...15% R₂O_{5 uzl} va qo‘shaloq superfosfatlar (ishlatiladigan xom ashyo va fosfat kislotaga muvofiq ravishda 40...50% R₂O₅ suv) kiradi.
Qiyin eriydigan o‘g‘it – fosforit unining ko‘p miqdori to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘g‘it sifatida ishlatiladi. Bunday fosforit uni yuqori darajada maydalangan bo‘ladi va undagi R₂O₅ miqdori katta chegarada o‘zgarishi mumkin. Suvda erimaydigan o‘g‘it sifatida pretsipitat ham ishlab chiqariladi. Hozirgi paytda suvda erimaydigan o‘g‘itlar qatorida ftorsizlangan fosfatlar, tomas shlaklari ham ishlatilmoqda.
Murakkab o‘g‘itlar. Ularga tarkibida ikkita va uchta ozuqa elementi bo‘lgan murakkab o‘g‘itlar (ammofos, diammofos, UFAKS, NKFU, nitroammofoska, nitrofoska va boshqalar), murakkab-aralash va aralash o‘g‘itlar, shuningdek suyuq murakkab o‘g‘itlar kiradi.
Fosforli o‘g‘itlar – suvda eriydigan va suvda erimaydigan xilda ishlab chiqariladi. Suvda eriydigan o‘g‘itga oddiy superfosfat (apatitdan P₂O₅ o‘zlashtirilishi 20...21%, Qoratau fosforitidan P₂O₅ o‘zlashtirilishi 14...15% va Markaziy Qizilqum fosforitidan P₂O₅ o‘zlashtirilishi 10...13%) va ikkilanma superfosfat (fosfor kislotani olish uchun qo‘llaniladigan fosfat xom-ashyosiga bog‘liq holda tarkibida 40...50% o‘zlashtiriladigan P₂O₅ bo‘lgan) kiradi.
Bugungi kunda quyidagi fosforli o‘g‘itlar ishlab chiqarilmoqda: UFAKS (o‘g‘it fosfor, azot, kaltsiy, sera); NKFU (nitrokaltsiy fosfat o‘g‘iti N:P₂O₅=12-13:10-17%); ASF (ammoniy sulfat fosfat N:P₂O₅=15-18:23-15%, TSH 6-12-96); superfos – NS (N:P:Mg:Ca:S).
Kaliyli o‘g‘itlar – asosan suvda eriydigan kaliyli o‘g‘itlar ishlab chiqariladi, ularga kaliy xlorid, kaliy sulfat, aralashgan tuzlar va boshqalar kiradi.