2-mavzu murakkab zanjirlarni xisoblash usullari kontur toklari usuli

2. Tugun kuchlanishi metodi.
Ko‘p hollarda hisoblayotgan sxema ikkita tugunga ega bo‘ladi yoki shunday sxema qilib o‘zgartirish mumkin. Bunday xollarda tugun kuchlanishi metodi eng sodda hisoblash usuli bo‘ladi. Bu usul ikkita tugun nuqtaga ulangan bir necha parallel tarmoqdan iborat sxemalarga qo‘llaniladi.
Rasmda umumlashgan holda n ta tarmoqdan iborat sxema ko‘rsatilgan.
Bu tarmoqlar a va btugunlarga ulangan. Bu nuqtalarning potensiallar farqini topamiz.
= +
yoki = (1)
Bu erda - tugun kuchlanishi. Tarmoq toklari esa:
(
(2) bu erda k- tarmoqning o‘tkazuvchanligi

4-rasm
Sxemada (4-rasm) hamma tok va EYUK lar a tugunga yo‘nalgan. Agar ularning yo‘nalishi teskari tomonga bo‘lsa, ular manfiy ishora bilan olinadi kirxgofning birinchi qonuniga muvofiq.



ko‘paytma minus ishora bilan olinadi agar EYUK ning yo‘nalishi tokning qabul qilingan yo‘nalishiga teskari bo‘lsa. Tugun qo‘llanish ni tomonidan keyin (2) formula yordamida toklarning qiymati topiladi.
3. Ekvivalent generator usuli.
Murakkab sxemaning faqat bitta tarmog‘idagi (ab) tokni hisoblash talab etilgan paytlarda bu usulni qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Elektr yurituvchi kuchlar va o‘zgarmas qarshiliklarni o‘zida jamlagan murakkab zanjir birorta ab tarmoqqa nisbatan kuchlanish manbai bo‘lib xizmat qiladi. Murakkab zanjir ab tarmoq bilan ikkita zajim (ikkita qutb) a – b orqali ulangan. Bu murakkab zanjir ab tarmoqqa nisbatan aktiv chiziqli ikkiqutblik bo‘lib xizmat qiladi. Bunday ikkiqutblik, o‘zining ichki sxemasi va ichidagi elektr energiyasi manbalari soniga qaramay, aniq ichki qarshilikka ega bo‘lgan bitta ekvivalent elektr yurituvchi kuch manbai bilan almashtirilishi mumkin.

5 – rasm.
Bu elektr yurituvchi kuch va ichki qarshilik quyidagi asosda aniqlanadi. abtarmoqqa fikran manba kiritamiz, uning elektr yurituvchi kuchi shunday kattalikka ega bo‘lishi kerakki abtarmoqdagi tok yo‘qolsin. Bunday bo‘lishi uchun EYUK ab tarmoqdagi salt ishlash kuchlanishi ga, ya’ni bo‘lgan paytdagi ab zajimlar orasidagi kuchlanishga, son jihatdan teng va yo‘nalishi jihatdan qarama-qarshi bo‘lishi kerak. ning oshishi bilan kuchlanish ham u yoki bu miqdorda oshadi. CHunki tokning kamayishi ikkiqutblik ichidagi kuchlanish yo‘qotishlarini kamaytiradi. SHu sababli, kuchlanish ning maksi-mal qiymatidir.
Keyin shu ab tarmoqqa ikkinchi EYUKni ni kiritamiz (5-rasm, v). U ning ta’sirini to‘la kompensatsiyalaydi, va tarmoqda dastlabki tok qayta tiklanadi. Ammo superpozitsiya prinsipiga asosan, tok EYUK ning mustaqil ta’siri natijasida hosil qilingan deb hisoblash mumkin. Bu shundan kelib chiqadiki, birinchi paytda ikkiqutbli elektr yurituvchi kuchi tok hosil qiladi, EYUK esa tok hosil qiladi. Natijada
(1)
bu erda ikkiqutblining a,b zajimlarga nisbatan kirish qarshiligi, bunda hamma ichki EYUK manbalari qisqa tutashtirilgan deb hisoblanadilar. almashtirishni bajarib, tokni ikkiqutblining salt ishlash kuchlanishi va qisqa tutashuv qarshiligi orqali aniqlovchi formulani keltirib chiqaramiz:
(2)
Shunga asosan bayon etilgan usul ko‘pincha salt ishlash va qisqa tutashuv usuli deb ataladi. Shu nomga va larni topish tajribalari mos keladi. ni aniqlash uchun ab tarmoqni uzib qo‘yib a va b zajimlar orasidagi kuchlanish o‘lchanadi. ni aniqlash uchun esa a,b zajimlar qisqa tutashtiriladi (xususiy qarshiligi juda kam bo‘lgan ampermetr bilan) va tok o‘lchanadi.
(2) formulaga ni qo‘yib (qisqa tutashuv) qarshilikni aniqlaymiz:

Boshqa hollarda deb hisoblash va hisoblash sxemalarida aktiv ikkiqutblikni rezistor bilan ketma-ket ulangan ekvivalent generator bilan almashtirish qulayroq bo‘ladi (5-rasm, a).

6 – rasm.
Rezistorni ekvivalent generatorning ichki qarshiligi deb hisoblash mumkin. va larni hisoblash ko‘pincha nisbatan murakkab. Shunga qaramay bu usulni qo‘llash hisoblashlarni ancha kamaytiradi, ayniqsa, tok kuchini qarshilikning bir necha qiymatlari uchun topish kerak bo‘lgan hollarda. Ba’zida hisoblashlarda aktiv ikkiqutblikni ekvivalent EYUK generator bilan emas, ekvivalent tok generatori bilan almashtirish maqsadga muvofiq bo‘ladi. Bu holda generatorning o‘zgarmaydigan tok kuchi:

qarshilik esa bu tok manbaiga parallel ulanadi (6-rasm, b).