2-mavzu. Neft, gaz va gazkondensatni birlamchi qayta ishlash

Naften uglevodorodlar, kimeviy formulasi: 𝐂
𝐧
𝐇
𝟐𝐧
 

---

Bu uglevodorodlar g’iklik strukturaga ega. Ular 
parafin uglevodorodlardan 2 ta vodorod atomi kamligi 
bilan farq qiladi. Naften uglevodorodlar quyidagicha 
strukturaga ega: 
Naften uglevodorodlar parafin va aromatik 
uglevodorodlar oralig’ida turadi, shuning uchun ular 
benzin tarkibida ham qoniqarli ishlaydi. Naften 
uglevodorodlar 
normal-parafin 
uglevodorodlarga 
qaraganda yuqori temperaturada qaynaydi va yuqori 
temperaturada oksidlanishiga qarshi moyilligi ham 
kuchli. Naften uglevodorodlarning yengil fraktsiyalari 
qotish temperaturasi past bo’lganligidan qishki sort 
dizel yonilg’isi tarkibining asosiy qismini tashkil etadi. 
Naften uglevodorodlarning og’ir fraktsiyalarining 
qovushqoqligi va kimyoviy barqarorligi yuqori 
bo’lganligi uchun asosan (70%) motor moylarining 
asosini tashkil etadi. 
3. Aromatik uglevodorodlar, kimeviy formulasi: 
𝐂
𝐧
𝐇
𝟐𝐧
− 𝟔, 𝐂
𝐧
𝐇
𝟐𝐧−𝟏𝟐
 

---

Aromatik uglevodorodlar neft tarkibida parafin va 
naften ug-levodorodlarga nisbatan oz miqdorda (5-
20%) uchraydi.
Ularning asosiy vakili benzol C
6
H
6
bo’lib, uning 
benzin tarkibida bo’lishi oktan sonini oshiradi. Lekin bu 
uglevodorodlarning miqdori chegaralanadi, chunki ular 
yuqori temperaturada detallarga yopishib, nagar 
qotishmalar hosil qiladi.
Aromatik uglevodorodlarning benzin tarkibida 
bo’lishining 
dvigatel 
yonish 
kamerasida 
nagar 
qotishmalar hosil bo’lishiga bog’liqligi. 

---

1-
etillingan benzin; 
2-
etillanmagan benzin. 
Aromatik uglevodorodlarning dizel yonilg’isida 
kam bo’lgani yaxshi, chunki ular dizel yonilg’isida qiyin 
oksidlanib, alangalanish vaqtini uzaytirib yuboradi, 
natijada dvigatel qattiq ishlaydi. Moylarda esa, bu 
uglevodorodlar ko’p qurum hosil bo’lishiga olib keladi, 
shuningdek, temperatura pasayganda moylarning 
qovushqoqligini oshirib yuboradi. Shuning uchun bu 
uglevodorodlar moylash materiallariga kam qo’shiladi. 
To’yinmagan uglevodorodlar, kimeviy formulasi: 
C
n
H
2n
, C
n
H
2n
− 2 
Neftni qayta ishlash jarayonida ko’pgina 
to’yinmagan uglevodorodlar hosil bo’ladi. 
To’yinmagan uglevodorodlar juda bo’sh bo’ladi, 
ular uchun qo’shbog’li bog’lanish uzilgan joyda biriktirib 
olish reaktsiyasi xosdir. Ular osongina oksidlanib 
smolalar, organik kislotalar va boshqa birikmalar hosil 
qiladi. To’yinmagan uglevodorodlar har qanday neft 
mahsulotlarining hossalarini yomonlashtiradi, shuning 
uchun ular yonilg’ida ham moyda ham bo’lishi 
maqsadga muvofiq emas. To’yinmagan uglevodorodlar 
tarkibida qo’sh bog’ soniga qarab quyidagicha bo’ladi: 

---

bitta 
qo’shbog’li-olefinlar: 𝐶
𝑛
𝐻
2𝑛
,
 
 
ikkita 
qo’shbog’li-diolefinlar: 𝐶
𝑛
𝐻
2𝑛−2
 
Masalan:C
4
H
8
buten C
4
H
6
butadien 
Bundan tashqari, neft maxsulotlari tarkibida: 
- oltingugurtli birikmalar; 
- kislorodli birikmalar; 
- azotli birikmalar bo’ladi. 
Bu birikmalar avtomobil yonilg’ilari va moylari 
sifatini yomonlashtiradi.