2-mavzu: sathdagi hodisalar. Sirt taranglik tushunchasi r e j a

Integral ho‘llanish Q
i 
issiqligi deganda sirt birligiga x miqdor suyuqlik 
berilganda ajralib chiqadigan issiqlik miqdori tushuniladi. Ayni sirt bilan 
qancha ko’p miqdor suyuqlik o‘zaro ta’sirlashsa, shuncha ko‘p miqdorda 
integral issiqlik ajralib chiqadi. Integral ho‘llanish issiqligi bilan differensial 
ho‘llanish issiqligi orasida quyidagicha bog‘lanish bor: 


x
d
i
dx
Q
Q
0
Agar berilgan suyuqlik miqdori sirt bilan o‘zaro ta’sirlashadigan 
miqdordan ortiq bo‘lsa, u holda kuzatiladigan integral issiqlik to‘g‘ridan- 
to‘g‘ri ho‘llanish issiqligi deb yuritiladi. Sirtda monomolekulyar qavat hosil 

---

bo‘lganida Q
i
to‘liq ho‘llanish issiqligiga teng bo‘ladi. Umumiy sirti katta 
bo‘lgan sistemalar (kukun va g‘ovak jismlar)ning ho‘llanish issiqligi J/m
2
yoki J/g lar bilan ifodalanadi. Ko‘pchilik hollarda ularning qiymati 5-1000 J/g 
atrofida bo‘ladi. Ho‘llanish vaqtida issiqlik chiqarishi sababli suyuqlik hajmi 
kattalashishiga asoslanib tajribada ho‘llanish issiqligini aniqlash mumkin. 
Buning uchun Dyuar idishi olinib uning ichiga kapillyar naychaga ulangan 
probirka tushiriladi, bu probirkaga bir-biridan ajratilgan tekshiriladigan 
suyuqlik va qattiq jism joylangan bo‘ladi.
Kapillyar naychaga hajmi issiqdan kattalashadigan suyuqlik (masalan, 
toluol) solingan va naycha darajalangan bo‘ladi. Probirka chayqatilganda 
ho‘llovchi suyuqlikka ho‘llanuvchi qattiq jism (odatda kukun holatda) 
tekkanda ho‘llanish issiqligi chiqishi tufayli kapillyar naychadagi toluolning 
sathi balandlashadi. Bu balandlikni o‘lchab, ho‘llanish issiqligini hisoblab 
chiqarish mumkin. 
Harorat ortishini maxsus termometr yoki termopara yordamida 
o‘lchaydigan maxsus kalorimetrlar yordamida ham ho‘llanish issiqligini 
aniqlash mumkin. 
Qutbli molekulalardan iborat moddalarning qutbli erituvchilardagi 
ho‘llanish issiqligi katta bo‘ladi, qutbsiz molekulalardan tuzilgan moddalar 
esa qutbsiz suyuqliklarda katta ho‘llanish issiqligini namoyon qiladi.
Moddalarning ho‘llanish issiqligiga ularning solishtirma sirti nihoyatda 
katta ta’sir ko‘rsatishini nazarda tutib P.A. Rebinder biror moddaning qutbli 
suyuqlik (masalan, suv) bilan o‘zaro ta’sir etish intensivligini tavsiflash uchun 
o‘lchov sifatida ayni moddaning ho‘llanish issiqligi Q
1
ning 
uglevodorodlarda ho‘llanish issiqligi Q
2
ga nisbatan α dan foydalanishni taklif 
etdi. 
2
1
Q
Q

