2. mavzu. Tabiiy sharoitlar. Reja

 
1.-rasm. Zam inning litologik xaritasi: 
a) shahar hududm ing injenerlik tayyorgarligi; h) hududning tabny sharoiti. I 
- hudud satxini ko'mish va suv oqizish yo’li bilan ko'tarish; 2 - damba; 3 botqoqhk; 
4 - meliorativ kanallar yordamida suv oqimi yo'nahshini о'zgartinsh; 5 - quvurli 
drenaj; 6 - qor-yomg'ir suvlarini nasoslar yordamida ehiqarib tashlash; 7 - qirg'oqni 
mustahkamlash va ko'chkiga qarshi o'llanilgan qurilma; 8 erroziyaga qarshi 
qo'llanilgun inshoot; 9 – jarliklarni ко'inish va obodonlashtirish (shartli belgilar 1. 
l-rasm da keltirilgan). 
Shahar maydonlarini taqsimlash, magistral yollarni rejalashtirish, transport 
harakatining uzviy bog'liqligini ta’minlash va ko'kalamzor maydonlarni tanlashni 
tabiiy shart-sharoitlaming xususivatiga qarab hal qilish muhim ahamiyat kasb 
etadi.
Relyefda topografik rasm asosida geodezik xarita shaklida joyning tasviriy 
ko‘rinishi tasvirlanib. unda daryo, ko‘l, ko‘kalamzor, botqoqliklar va hokazolar 
hamda sun’iy hosil qilingan inshootlar (turar joy maydonlari, alohida turgan bino, 
avtomobil, temir yo‘l, to'g'on, ko'prik va hokazolar) ko'rsatiladi (1.-rasm).
Geomorfologik sharoitlar - bu relyefning nishabligi, uning shakliy ko'rinishi 
va qiyaliklari to‘g ‘risidagi tushunchadir. 
Geologik sharoitlar - bu zamin (grunt)ning flzik-mexanik xususiyatlari va 
ularning o ‘zgarish qonuniyatlarini belgilovchi tushuncha bo‘lib, imoratlar 

---

qurishda joydagi zamin jinslari tarkibi, fizik va mexanik xossalari, ularning 
o'zgarish qonuniyatlarini o ‘rganadi.
Maydonlarning injenerlik tayyorgarligi ishlarida zamin-litologik xarita 
muhim hujjat b o ‘lib hisoblanadi. Zaminning litologik xaritasi oddiy topografik 
xarita bo'lib, unda turli zamin-litologiya jinslarining joylashishi tasvirlanadi, uning 
geologik qirqimida esa tog' jinslarining tarkibi, tuzilishi, flzik-kimyoviy xossalari 
kabilar ko'rsatilgan bo'ladi
Bu xaritada relyef sathining shahar qurilishi uchun yaroqli yoki yaroqsiz 
yohud umuman yaroqsiz ekanligi aniqlab beriladi.
Gidrologik sharoit - yet sathida joylashgan daryo, ko‘l, suv havzalari. soylar 
va botqoqliklar ta sirida yuzaga keladigan holat va jarayonlardir Bu holat 
gidrogeologik shart-sharoit va boshqa tabiiy jarayonlar bilan uzviy holda tadqiq 
qilinib, suv paydo bo lishining asosiy manbalan, ular harakatinmg qonuniyatlan, 
kimyoviy va bakteriologik tarkibi, qirg'oqning, ko'l tubining geologik holati haqida 
ma’lumotlar beradi.
Gidrogeologik sharoit - sizot suvlarining bor yoki yo'qligini, ularning 
miqdorini, vaqti-vaqti bilan paydo bo'lishi yoki doim mavjud bo'lgan suv 
qatlamlari, ularning nvojlanishi va harakat faoliyatini o'rganadi
Bularning hammasi litologiya bilan uzviy bog'liq holda tahlil qilinadi, 
chunki sizot suvlar tarkibida bino poydevoriga salbiy ta'sir qiluvchi turli kimyoviy 
aralashmalar boiishi mumkin Agar sizot suvlar yer sathiga yaqin boisa, qurilish 
ishlari ancha murakkablashadi va bunda ularning sathini pasaytirish lozim bo'ladi, 
bu esa qurilishga sarflanadigan xarajatlaming oshishiga sabab bo'ladiю