2-mavzu. Yer to’G’risida umumiy tushunchalar. Reja: Yerning umumiy tavsifi. Yerning tashqi qobiqlari

20-rasm. Atmosferaning vertikal kesmasi. 

---

Gidrosfera. Bu qobiqning yuqori chegarasi ochiq holatdagi suv havzalarining 
sathi bilan belgilanadi. Quyi chegarasi esa unchalik aniq bo‘lmay, suvning gaz 
holatda bo‘lish chegarasidan (374°K) o‘tadi. Gidrosfera tarkibida turli tabiiy 
xususiyatni namoyon qiluvchi tabiiy suvlarning uchta turi mavjud. Bular okean va 
dengiz suvlari, quruqlik suvlari hamda muzliklardir. Oraliq holatni yerosti suvlari 
tashkil etadi. Gidrosferaning umumiy massasining 1370 mln.km
3
ini (86,5%) okean 
suvlari, 0,5 mln.km
3
ni quruqlik suvlari, 22 mln.km
3
ini quruqlikdagi muzlar, 196 
mln.km
3
ni esa yerosti suvlari tashkil etadi. 
Atmosferaga nisbatan gidrosferadagi gorizontal tabaqalanish aniq chegaraga 
ega, ya’ni quruqlik suvlari asosan chuchuk, okean va dengiz suvlari esa sho‘r suvlar 
hisoblanadi. Okean suvlarining har litriga 35 g tuz to‘g‘ri keladi. 
Quruqlik va dengiz suvlari kimyoviy tarkibiga ko‘ra keskin farqlanadi: dengiz 
suvlarida Na
+
> Mg
2+
> Sa
2+
; Sl
-
> SO
4
2-
> NSO
3
-
; quruqlik suvlarida Mg
2+
< Na
+
< 
Sa
2+
; S1
-
< SO
4
2-
< NSO
3
-
. Ko‘rinib turibdiki, bu suvlarda asosiy ionlar teskari 
proporsional holatdadir. 
Yerning gidrosfera qobig‘idagi suvlar Quyosh nuri ta’sirida doimiy harakatda 
bo‘lib, uzluksiz aylanma harakat qiladi. Aylanma harakatdagi suvlarni quyidagi 
bo‘limlarga ajratish mumkin: atmosfera, okean va litosferadagi (kattiq qobiqdagi), 
biogen (tirik organizm tarkibidagi) va maishiy-xo‘jalik suvlari. 
Atmosfera kabi gidrosfera ham Yerdagi murakkab jarayonlarni harakatga 
keltiruvchi kuchlardan biri hisoblanadi. 
Biosfera - Yerning organik hayot rivojlangan qismini birlashtiruvchi qobiqdir. 
Biosfera gidrosferani to‘liq, litosferaning yuqori va atmosferaning quyi qismini 
qamrab oladi. 
Tirik organizmlarning (biosfera) yana bir asosiy xususiyati shundan iboratki, 
u har yili 3651011 t uglerodni va 15011 t suvni o‘zlashtirib, 266 mlrd. t erkin 
kislorod ajratib chiqaradi. Bunda Dunyo okeanidagi biomassa atmosferadagi erkin 
kislorodning asosiy generatori hisoblanadi.