2. Mexatronikada ishlatiladigan datchiklar Reja

20.1-rasm. Datchiklarning statik tavsifnomalari.

Statik tavsifnomasi chiziqli datchiklar (20.1-rasm, a) uchun sezgirlik koeffitenti o’zgarmaydi.

Statik tavsifnomasi nochiziqli datchiklar uchun sezgirlik koeffitsiyenti har hil nuqtalarda (20.1-rasm, b) har hil bo’ladi va bu kattatik differensial sezgirlik deyiladi. Uni aniqlash uchun quyidagi formula qo’llanadi:


K_c=dy/dx=∆U/∆X


Datchikning sezgirligi - bu kirish parametrining qiymati bir birlikka o’zgarganda chiqish signali qanchaga o’zgarishini ko’rsatuvchi qiymat. Masalan termopara uchun sezgirlik birligi mV/K. Ya’ni harorat bir gradus Kelvinga o’zgarganda chiqish signali bir millivoltga o’zgaradi. Rostlanuvchi elektromotor uchun sezgirlik birligi c^-1/V. Ya’ni bir vol’t kuchlanish berilganda electromotor sekundiga nechi marta aylanadi.
Datchikning o’lchash imkoniyati – bu datchikning o’lchash chegarasidir (diapazon). O’lchashning quyi va yuqori chegaralari mavjud. Masalan DT9205A multimetri o’zgaruvchan tokni 20 mA – 20A (mA – milliamper, A - amper) chegaralarda aniq o’lchaydi. Agar tok chegaradan chiqib ketsa multimetr noto’g’ri chiqish signali berishi mumkin. Yuqori chegaradan o’tsa u ishdan chiqishi ham mumkin.
Datchikning aniqliligi – bu datchik necha foiz aniqlikda ishlay olishini
Datchikning absolyut xatoligi - datchikning chiqish signalining haqiqiy U₁ va uning hisoblangan U₂ qiymatlarning farqi, ya’ni
∆U = U_l- U₂
Datchikning nisbiy xatoligi
Y= (∆U / U_l) ∙100%
Datchikning dinamik tavsifnomasi - chiqish signalining vaqt mobaynida o’zgarilishini xarakterlaydi.


DATChIKLAR VA ULAR NAZORAT QILADIGAN KATTALIKLAR



2. Mexatronikada ishlatiladigan holat va tezlik datchiklari

Holat va siljish datchiklari mexatronikada juda ham ko`p ishlatiladigan axborot qurilmalari hisoblanadi. Ular mexatronika tizimlarida elektron va mexanik qismlarini bog’lovchi muhim zveno hisoblanadi.

Datchiklarni tanlashda quyidagi kriteriyalarga e`tibor qaratiladi: sezgirlik; aniqlilik; chiziqlilik; jarayonni o`lchash tezligi; ishlatish sharoiti va himoya darajasi; ishonchlilik; gabarit o`lchamlar; narx-navosi.
Holat datchiklarini o`lchashning ikkita usuli mavjud.
Birinchi usulda datchik harakatchan ob`ekt bilan bog’liq biror bir qismining holat funktsiyasi bo`lgan signal ishlab chiqadi, bu signal o`zgarishi siljishni o`lchaydi.
Bunday holat datchiklari absolyut datchiklar deyiladi.
Bularga quyidagilar kiradi:

• 
  Potentsiometrik datchiklar;
  
• 
  Induktiv datchiklar;
  
• 
  Sig’imli datchiklar
  

Ikkinchi usulda datchik har bir elementar siljishda birlik impuls hosil qiladi, holat esa harakat yo`nalishiga qarab impulslar yig’indini hisoblash natijasida aniqlanadi.
Bunday datchiklar nisbiy datchiklar deyiladi.
Bularga quyidagi datchiklar kiradi:
Fotoelektrik (optoelektron) impulsli holat datchiklari kiradi.
Absolyut datchiklarga nisbatan ularning afzalligi: oddiy va narxi arzon. Kamchiligi esa: davriy kalibrovkalash va keyingi mikroprotsessorli qayta ishlash kerakligi
Datchiklar kontaktli va kontaktsizlarga bo`linadi.
Kontaktsiz datchiklarda harakatchan ob`ekt va datchik o`rtasidagi aloqa magnitli va elektromagnitli va elektrostatik maydonlar yordamida, hamda optoelektron usulda amalda oshiriladi.
Birinchi ma`ruzada aytib o`tganimizdek, datchiklar konstruktsiyasi ularni mexanik tizimda joylashtirish imkonini berishi kerak, demak konstruktsiyasi kam joy egallashi kerak, shovqinga himoyasi bo`lishi kerak, ya`ni elektrmagnit ta`sirlar, tarmoqda kuchlanishning o`zgarishi bo`lganda, hamda mexanik ta`sirlar (zarba, silkinish) bo`lganda, atrof muhit o`zgarishiga himoyasi kuchli bo`lishi kerak.
Texnikaning turli sohalarida analogli holat datchiklari ishlatiladi.