2-modul. Taraqqiyotning “O„zbek modeli” va uning o„ziga xos xususiyatlari

Qizil yo„llar – bu har bir tirik jonning qon tomirida urib turgan hayotiy kuch, 
tiriklik ramzidir. 
Yashil rang – serne‘mat va orombaxsh tabiat timsoli. Hozirgi vaqtda butun 
dunyoda atrof-muhitni muhofaza qilish harakatlari keng yoyilmoqda, uning ramzi 
ham yashil rangdir. 
Yarim oy – O‘zbekiston xalqining ko‗p asrlik an‘analariga muvofiq keladi. 
Yarim oy va yulduzlar – musaffo osmonning va tinchlikning ramzlaridir. 
Bayrog‗imizda 12 yulduz tasviri bor, bu o‗lkamizda qadimdan buyon 
barkamollik, mukammallik timsoli hisoblanadi. 
Darhaqiqat, ―О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i tо‗g‗risida‖gi 
Qonunning 2-moddasida kо‗rsatilganidek, ―О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
bayrog‗i О‗zbekiston Respublikasi davlat suverenitetining ramzidir‖. 
Mazkur qonunning 3-moddasiga binoan, bayrog‗imiz xalqaro munosabatlarda 
О‗zbekiston Respublikasining timsoli bо‗ladi. Binobarin, bayrog‗imiz xalqaro 
maydonda О‗zbekiston Respublikasi delegatsiyalarining xorijiy mamlakatlarga 
safari chog‗ida, xalqaro tashkilotlarda, konferensiyalarda, jahon kо‗rgazmalarida, 
sport 
musobaqalarida 
kо‗tarilib, 
yurtimizni 
ulug‗laydi. 
―О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i tо‗g‗risida‖gi qonunida bayroq kо‗tariladigan 

---

4 
joylar va uning kо‗tarilish vaqtlari aniq va ravshan belgilab qо‗yilgan. О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i qonunda belgilangan tegishli joylarda doimiy 
ravishda kо‗tarilgan holda turadi.О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i 
unga nisbatan lozim darajadagi hurmat ta‘minlangan holda umummilliy bayramlar 
va tantanali tadbirlar vaqtida kо‗tarilishi mumkin.
Qonun bо‗yicha О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗ining tasviri 
tushirilgan belgilar: О‗zbekiston Respublikasi Fuqaro havo kemalari davlat reyestri 
yoki О‗zbekiston Respublikasi Davlat havo kemalari reyestriga kiritilgan havo 
kemalariga, shuningdek, О‗zbekiston Respublikasi Aviatsiya ma‘muriyati hisobida 
turuvchi eksperimental havo kemalariga; qonun hujjatlarida belgilangan hollarda 
avtomototransport vositalari va ular tirkamalarining davlat rо‗yxatidan о‗tkazish 
raqam belgilariga; О‗zbekiston Respublikasining asosiy chegara belgisiga 
qо‗yiladi. 
О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗ining tasviri tushirilgan belgilardan 
О‗zbekiston Respublikasiga tegishlilikni belgilash maqsadida predmetlarda, о‗quv-
tarbiya jarayonida, shuningdek, О‗zbekiston Respublikasi Davlat mukofotlarining 
elementi sifatida foydalanilishi mumkin. 
Shuni yodda tutish kerakki, О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗ining 
elementlarini nodavlat tashkilotlari hujjatlarining rekvizitlari yoki reklama 
materiallariga 
kiritilishiga 
yо‗l qо‗yilmaydi. Shuningdek, О‗zbekiston 
Respublikasi Davlat bayrog‗ining tasviri tushirilgan belgilardan ishlab 
chiqarilayotgan yoki realizatsiya qilinayotgan tovarlarni (ishlarni, xizmatlarni) 
о‗tkazish uchun tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin emas. Ayni vaqtda, 
nodavlat notijorat tashkilotlarining ramzlari mamlakatimiz Davlat bayrog‗iga 
о‗xshash bо‗lishi mumkin emas. 
Qonunda bayrog‗imizning qanday shakl va kо‗rinishda bо‗lishi ham aniq 
kо‗rsatilgan. Chunonchi, qonunning 4-moddasiga binoan, О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i - bayroqning butun uzunligi bо‗ylab о‗tgan tо‗q 
moviy rang, oq rang va tо‗q yashil rangli uchta endan tarkib topgan tо‗g‗ri 
tо‗rtburchak shaklidagi matodir. Bayroqning uzunligi 250 smga, kengligi 125 
smga teng. Moviy rang, oq rang va yashil rangli enlarining kengligi bir xil. Har bir 
en 40 smga teng. Bayroqning о‗rtasidagi oq rangli enning chetlaridan kengligi 2,5 
smga teng qizil hoshiyalar о‗tgan. 
Bayroqning yuqori qismidagi moviy rangli enning yuz tomoni va orqa 
tomonida dastaga yaqin joyida oq rangli yangi oy va uning yonida о‗n ikkita oq 
rangdagi besh qirrali yulduz tasvirlangan. Yangi oy va yulduzlarning tasviri moviy 
rangli yuqori enning о‗rtasidan 70x30 smga teng tо‗g‗ri tо‗rtburchakka sig‗adigan 
qilib joylashtirilgan. Yangi oy vertikal holatda dо‗ng tomoni dastaga qaratilgan, 
dastadan 20 sm masofada joylashtirilgan bо‗lib, diametri 30 smli doiraga sig‗adi. 
Yulduzlar diametri 6 smli doiraga sig‗adi. Doiralar orasidagi masofa 6 sm. 
Yulduzlar uzunasiga va tikkasiga quyidagi tartibda joylashadi: yuqori qatorda 
uchta, о‗rta qatorda tо‗rtta va quyi qatorda beshta yulduz. Quyi qatordagi yulduzlar 
yangi oyning pastki uchidan 3,5 sm masofada joylashadi. 

---

5 
Qonunda Davlat bayrog‗ining qachon, qanday voqealar munosabati bilan, qay 
vaqtda, soat nechadan nechagacha, qanday tartibda kо‗tarilishi aniq kо‗rsatib 
qо‗yilgan. Bunga kо‗ra, О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i bayram 
kunlarida Qoraqalpog‗iston Respublikasi Vazirlar Kengashining, viloyatlar, 
tumanlar va shaharlar hokimlarining qarorlari bilan belgilangan markaziy 
kо‗chalarda, maydonlarda, boshqa jamoat joylarida va obyektlarda soat 6 da 
kо‗tariladi va soat 22 da tushirib qо‗yiladi. Bayroq О‗zbekiston Respublikasi 
Prezidenti saylovi, О‗zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Qonunchilik palatasi 
deputatlari, Senati a‘zolari, xalq deputatlari Kengashlarining deputatlari saylovi 
yoki referendum kunlarida – ovoz berish о‗tkazilayotgan binolar va xonalarda 
ovoz berish yoki referendum о‗tkazish davrida kо‗tarib qо‗yiladi. U xorijiy 
davlatlar davlat va hukumat boshliqlarining, boshqa rasmiy delegatsiyalarning 
xalqaro huquq normalariga, diplomatik protokol qoidalariga, shuningdek, 
О‗zbekiston Respublikasida bо‗lishining tasdiqlangan dasturiga muvofiq, transport 
vositalarida, vokzallarda, aeroportlarda, yurish yо‗nalishi bо‗yicha va boshqa 
tashrif obyektlarida xorijiy davlatlar davlat va hukumat boshliqlarining, boshqa 
rasmiy delegatsiyalarning tashrif buyurishidan 24 soat oldin kо‗tariladi va ular 
jо‗nab ketganidan keyin 24 soat mobaynida tushirib qо‗yiladi. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i bilan bir vaqtda boshqa 
davlatning bayrog‗i kо‗tarilsa, qonunga muvofiq, О‗zbekiston Respublikasining 
Davlat bayrog‗i (binoning old tomoniga qarab turganda) о‗ng tomondan, boshqa 
davlatning bayrog‗i chap tomondan kо‗tarilmog‗i kerak. О‗zbekiston Respub-
likasining Davlat bayrog‗i bilan bir vaqtda Qoraqalpog‗iston Respublikasining 
Davlat bayrog‗i kо‗tarilganda, О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i 
(binoning old tomoniga qarab turganda) chap tomondan kо‗tarilishi kerak. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i bilan bir vaqtda bir qancha 
davlatlarning bayroqlari kо‗tarilganida, О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
bayrog‗i alohida, qolganlari esa о‗zbek alfaviti bо‗yicha kо‗tariladi. О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i boshqa davlatlarning bayroqlari bilan bir xil 
balandlikda joylashtirilishi kerak.
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i bilan bir vaqtda 
Qoraqalpog‗iston 
Respublikasining 
Davlat 
bayrog‗i 
kо‗tarilganda, 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi Davlat bayrog‗ining о‗lchami О‗zbekiston 
Respublikasi Davlat bayrog‗ining о‗lchamidan katta bо‗lmasligi kerak, 
О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗ining kо‗tarilish balandligi esa 
Qoraqalpog‗iston Respublikasi Davlat bayrog‗ining kо‗tarilish balandligidan past 
bо‗lmasligi kerak. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i bilan bir vaqtda xorijiy 
davlatlar va (yoki) xalqaro tashkilotlar bayroqlari kо‗tarilganda О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i xalqaro huquq normalariga va diplomatik 
protokol qoidalariga muvofiq kо‗tariladi. О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
bayrog‗i xorijiy davlatlar va (yoki) xalqaro tashkilotlar bayroqlari bilan bir xil 
balandlikda joylashtirilishi hamda bir xil о‗lchamga ega bо‗lishi kerak. 

---

6 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i binolarning asosiy kirish 
joyida yoki buning uchun maqbul bо‗lgan boshqa joyda yoxud tegishli tutqichi 
bо‗lgan dastada, yo bо‗lmasa flagshtogda bayroqning dastasi binoning old tomoni 
bilan kо‗pi bilan 45 gradusli burchak hosil qiladigan tarzda kо‗tariladi. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗ini tayyorlash, saqlash va yо‗q qilish 
tartibi О‗zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. 
Kо‗tarib qо‗yilgan О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗ining matosi yer 
sathidan kamida 2,5 metr balandlikda bо‗lishi kerak. Motam munosabati bilan, 
О‗zbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoniga muvofiq, О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat bayrog‗i motamga moslab kо‗tariladi. Bunday hollarda 
О‗zbekiston Respublikasi Davlat bayrog‗i dastasi yoki flagshtokning yuqori uchiga 
bayroq enining 1/20 qismiga teng bо‗lgan kenglikdagi qora tasma bog‗lanadi, 
tasmaning ikki uchi bayroqning butun eni uzunligida osilib turadi. Bayroq motam 
munosabati bilan flagshtokda kо‗tarilgan taqdirda u flagshtok uzunligining 1/3 
bо‗lagicha tushirib qо‗yiladi. 
О‗zbekiston Respublikasining fuqarolari, shuningdek, О‗zbekistonda turgan 
boshqa shaxslar О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗ini hurmat qilishlari 
shart. О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗i tо‗g‗risidagi qonun hujjat-
larini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda javobgar bо‗ladi. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat bayrog‗ini behurmat qilganlik О‗zbekiston 
Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda jazolanadi. 
Mamlakatimizda Konstitusiya va qonun bilan о‗rnatilgan hamda tasdiqlangan 
davlat ramzlaridan biri – uning gerbidir. Davlat gerbi davlat mustaqilligining 
ramziy belgilaridan biri hisoblanadi. «Gerb» sо‗zi nemischa «erbo» sо‗zidan 
olingan bо‗lib, shohlar va hukmdorlarga davlat, sarhad, hudud va boshqa nasldan-
naslga meros qoluvchi mulk belgisini anglatadi. 
Bundan 2500 yil muqaddam Erondan Oltoyga qadar chо‗zilgan sarhadlarda 
hukm surgan qadimgi turk hoqoni О‗g‗izxon davrida ham turkcha «tamg‗a» sо‗zi 
aynan shu ma‘noni bildirar edi. XII asrning mashhur tarixchisi Rashiddin 
Hamadoniy «Tanlangan tarixlar» nomli kitobida shahodat berishicha, О‗g‗izxon 
о‗z mol-mulkini о‗g‗illariga ulus sifatida kichik davlatlarga bо‗lib berib, in‘om 
etgan. Ushbu davlatlar xukmdorlari ham о‗zlarining xonlik tamg‗alariga ega edi. 
Kо‗rinib turibdiki, «tamg‗a» sо‗zining ma‘nosi haqiqatan ham nemischa «erbo» 
sо‗zining ma‘nosiga tо‗la mos keladi.
Gerb – tamg‗a, emblema. Meros bо‗lib qolgan, bir davlatni boshqalardan 
ajratib turadigan belgi, tamg‗asi, nishoni, timsoli. Gerb – qaysi davlatga tegishli 
bо‗lsa, о‗sha davlatning tarixiy an‘analarini ifodalovchi ramziy ahamiyatga ega 
bо‗lgan tasvirlar va narsalar yig‗indisi. «О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
gerbi tо‗g‗risida»gi qonun 1992 yil 2 iyulda О‗zbekiston Respublikasining Oliy 
Kengashi tomonidan qabul qilingan. Unga 1999 yil 15 aprelda, 2003 yil 25 
aprelda, 2004 yil 3 dekabrda va 2010 yil 24 dekabrda qabul qilingan qonunlarga 
muvofiq qо‗shimchalar kiritilgan.
О‗zbekiston Respublikasining Davlat gerbi davlatimizning siyosiy, milliy, 
xо‗jalik, jug‗rofiy, etnik va boshqa о‗ziga xos xususiyatlarini hamda boy tarixiy 

---

7 
an‘analarini mujassamlashtirgan. Shuningdek, gerbimizda О‗zbekistonning 
ijtimoiy va davlat tuzilishi tamoyillari о‗ziga xos tarzda ifoda etilgan. «О‗zbekiston 
Respublikasi Davlat gerbi tо‗g‗risida»gi qonunga binoan, О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat gerbi respublika davlat mustaqilligining ramzidir. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat gerbi quyidagi kо‗rinishga ega: tog‗lar, 
daryolar va sо‗l tomoni bug‗doy boshoqlaridan, о‗ng tomoni esa chanoqlari 
ochilgan g‗о‗za shoxlaridan iborat chambarga о‗ralgan gullagan vodiy uzra quyosh 
zarrin nurlarini sochib turadi. Gerbning yuqori qismida respublika hurligining 
ramzi sifatida sakkizburchak tasvirlangan bо‗lib, uning ichki qismida yarim oy va 
yulduz tasvirlangan. Gerbning markazida baxt va erksevarlik ramzi – qanotlarini 
yozgan Humo qushi tasvirlangan. Gerbning pastki qismida respublika Davlat 
bayrog‗ini ifoda etuvchi chambar lentasining bandida «O`zbekiston» deb yozib 
qо‗yilgan. 
О‗zbekiston Respublikasi Davlat gerbining rangli kо‗rinishida: Humo qushi 
va daryolar – kumush rangda; quyosh, boshoqlar, paxta chanoqlari va 
«O`zbekiston» yozuvi – oltin rangda, g‗о‗za shoxlari va barglari, tog‗lar va vodiy – 
yashil rangda; chanoqlardagi paxta – oq rangda; lenta – О‗zbekiston Respublikasi 
Davlat bayrog‗ining ranglarini aks ettiruvchi uch xil rangda; sakkizburchak – oltin 
zarhal bilan hoshiyalangan holda havo rangda; yarim oy va yulduzlar – oq rangda 
tasvirlangan. Qonunda О‗zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri 
tushiriladigan obyektlar batafsil sanab kо‗rsatilgan.
О‗zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviridan О‗zbekiston 
Respublikasiga tegishlilikni belgilash maqsadida predmetlarda, о‗quv-tarbiya 
jarayonida, shuningdek, О‗zbekiston Respublikasi davlat mukofotlarining elementi 
sifatida foydalanish mumkin. Shuni yodda tutish lozimki, О‗zbekiston 
Respublikasi Davlat gerbining elementlarini nodavlat tashkilotlari hujjatlarining 
rekvizitlari yoki reklama materiallariga kiritilishiga yо‗l qо‗yilmaydi. 
О‗zbekiston Respublikasi Davlat gerbining tasviri tushirilgan belgilardan 
ishlab chiqarilayotgan yoki realizatsiya qilinayotgan tovarlarni (ishlarni, 
xizmatlarni) о‗tkazish uchun tijorat maqsadlarida foydalanish mumkin emas. 
Nodavlat notijorat tashkilotlarining ramzlari О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
gerbiga о‗xshash bо‗lishi mumkin emas. О‗zbekiston Respublikasining fuqarolari, 
shuningdek, О‗zbekistonda turgan boshqa shaxslar О‗zbekiston Respublikasining 
Davlat gerbini hurmat qilishlari shart. О‗zbekiston Respublikasining Davlat gerbi 
tо‗g‗risidagi qonun hujjatlarini buzganlikda aybdor shaxslar belgilangan tartibda 
javobgar bо‗ladi. Shu tariqa, О‗zbekistonning davlat gerbi ham davlat 
mustaqilligining ramzi bо‗lib, respublikaning rasmiy belgisi sifatida faqat qonunda 
kо‗rsatilgan obyektlarga tushiriladi.
О‗zbekistonning konstitusiyaviy tarzda mustahkamlangan Davlat bayrog‗i, 
Davlat gerbi bilan bir qatorda Davlat madhiyasi ham mavjud. 
Zero, dunyodagi har qanday mustaqil davlat о‗z madhiyasiga ega. Umuman, 
madhiya haqida sо‗z ketar ekan, uning qachon, qayerdan kelib chiqqanligini va 
nima sababdan bо‗lganligini bilib olish muhim. Madhiya – grekcha ―madhiya‖ 
sо‗zidan olingan bо‗lib, u dasturiy xarakterdagi she‘rni tantanali qо‗shiq qilib 

---

8 
tarannum etilishi ma‘nosida qо‗llaniladi. Madhiyalarning bir necha turlari mavjud. 
Masalan, davlat, inqilob, harbiy, diniy va hokazo madhiyalar bor. Bularning ichida 
eng asosiysi davlat madhiyasi hisoblanadi. 
Davlat madhiyalari hozirgi zamon barcha mustaqil davlatlarida mavjud 
bо‗lib, u davlat bayrog‗i va davlat gerbi bilan bir qatorda davlatning rasmiy 
tantanavor ramzi bо‗lib hisoblanadi. Xuddi, shuningdek, О‗zbekiston ham mustaqil 
davlat sifatida о‗z davlat madhiyasiga ega. 
О‗zbekistonning davlat madhiyasi uzoq ijodiy izlanishlar natijasida atoqli 
shoir Abdulla Oripov tomonidan yozilgan, unga san‘at arbobi Mutal Burxonov 
tomonidan kuy bastalangan. Dadil aytish mumkinki, madhiyamizda о‗zbek 
xalqining shodiyona fikr-о‗ylari va his-tuyg‗ulari bekamu kо‗st о‗z ifodasini topdi. 
1992 yil 10 dekabrda qabul qilingan «О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
madhiyasi tо‗g‗risida»gi qonunga binoan, О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
madhiyasi О‗zbekiston Respublikasi davlat suverenitetining ramzidir. О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat madhiyasiga zо‗r ehtirom bilan qarash О‗zbekiston 
Respublikasi har bir fuqarosining vatanparvarlik burchidir. О‗zbekiston 
Respublikasining Davlat madhiyasi qonunda belgilangan vaqt va marosimlarda ijro 
etiladi. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi unga nisbatan lozim 
darajadagi hurmat ta‘minlangan holda umummilliy bayramlar va tantanali tadbirlar 
vaqtida ijro etilishi mumkin. О‗zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi 
orkestr, xor, ham orkestr-ham xor tomonidan yoki о‗zga vokal va cholg‗u asboblari 
bilan ijro etilishi mumkin. Bunda ovoz yozib olish vositalaridan foydalanilishi 
mumkin. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi vokal hamda vokal-cholg‗u 
asboblari bilan ijro etilgan taqdirda tо‗liq ijro etiladi, cholg‗u asboblarining о‗zida 
ijro etilgan taqdirda esa madhiya qisman ijro etilishiga yо‗l qо‗yiladi - ashulaning 
boshlanishi va naqorat bir martadan aytiladi. О‗zbekiston Respublikasining Davlat 
madhiyasi madhiyaning ushbu Qonun bilan tasdiqlangan matni va musiqaviy 
tahririga aynan muvofiq holda ijro etilmog‗i lozim. 
О‗zbekiston Respublikasining Davlat madhiyasi kо‗pchilik huzurida ijro 
etilganda, agar qonun hujjatlarida boshqacha qoida belgilanmagan bо‗lsa, hozir 
bо‗lgan kishilar madhiyani tik turib va о‗ng qо‗l kaftini kо‗krakning chap 
tomoniga qо‗yib, harbiy yoki davlatning boshqa xizmatidagi maxsus kiyimdagi 
shaxslar esa qо‗lini bosh kiyimiga qо‗yib tinglaydi. 
Agar О‗zbekiston Respublikasi Davlat madhiyasining ijro etilishi О‗zbekiston 
Respublikasi Davlat bayrog‗ining kо‗tarilishi bilan birgalikda amalga oshirilsa, 
hozir bо‗lgan kishilar unga yuzi bilan buriladi. 
Islom Karimov ta‘kidlaganidek, «Davlatimiz ramzlari – bayroq, tamg‗a, 
madhiya О‗zbekiston xalqlarining shon-sharafi, g‗ururi, tarixiy xotirasi va 
intilishlarini о‗zida mujassamlashtirdi. Mana shu ramzlarni e‘zozlash – о‗zining 
qadr-qimmatini, о‗z mamlakatiga va shaxsan о‗ziga bо‗lgan hurmatni 
mustahkamlash demakdir» (
Karimov I.A. О‗zbekiston: milliy istiqlol, iqtisod, siyosat, mafkura. T.1 – 
Toshkent: О‗zbekiston, 1996.
). 

---

9