2-oliy ta’lim Biologiya ta’lim yo’nalishi 121-guruh talabasi Toshpo’latov Sherzodning Umumiy genomika va genetika fanidan tayyorlangan taqdimoti

2-oliy ta’lim Biologiya ta’lim yo’nalishi 121-guruh talabasi Toshpo’latov Sherzodning Umumiy genomika va genetika fanidan tayyorlangan TAQDIMOTI

Prokariot va eukariot organizmlar xromosomalarining va ulardagi sentromer hamda telomerlar tuzilishi

Reja:

• Prokariot, eukariot hujayralardagi DNK.
• Genlarning tuzilishi.
• Gen ekspressiyasini boshqarilishi

Prokariot hujayralar yagona DNK genomini saqlovchi gaploid organizmlardir. Prokariot hujayra DNKsi hamma oqsil va nuklein kislotalarni kodirlab xromosoma tarkibiga kiradi. Masalan, E.coli yagona xromosomaga ega bo‘lib, u DNK, RNK va oqsil komplekslarini o‘zida saqlaydi. DNK uzuksimon (yoki halqasimon) molekulaga ega bo‘lib, 4,6x106 juft asos yoki 4600kv (k=kilo=ming, v=base-asosni) saqlaydi. Uzuk diametri taxminan 1mm. dagi uzuksimon molekula diametri 1mkmga teng bo‘lib, DNKsi hujayrada ixcham holda joylashgan.

• Prokariot hujayralar yagona DNK genomini saqlovchi gaploid organizmlardir. Prokariot hujayra DNKsi hamma oqsil va nuklein kislotalarni kodirlab xromosoma tarkibiga kiradi. Masalan, E.coli yagona xromosomaga ega bo‘lib, u DNK, RNK va oqsil komplekslarini o‘zida saqlaydi. DNK uzuksimon (yoki halqasimon) molekulaga ega bo‘lib, 4,6x106 juft asos yoki 4600kv (k=kilo=ming, v=base-asosni) saqlaydi. Uzuk diametri taxminan 1mm. dagi uzuksimon molekula diametri 1mkmga teng bo‘lib, DNKsi hujayrada ixcham holda joylashgan.

Eukariot hujayralar prokariot hujayralaridan murakkab tuzilgan bo‘lib, diploid holda bo‘ladi. E.colidan nematodalar DNKsi taxminan 40 marta, salamandrlar DNKsi 40000 marta katta. Odam hujayrasi DNKsi E.colidan 700 marta katta. Eukariot hujayralarda DNK hujayra yadrosining alohida fragmentlari bo‘lishi xromosomalarda joylashgan. DNK 400 dan (achitqida) 100000 kv (odamda) asosga ega. Agar ikki zanjirli DNKni bir chiziq bo‘ylab tizib chiqsak, u juda uzayib ketgan bo‘lar edi. (masalan, odam hujayrasida 1,74m).

• Eukariot hujayralar prokariot hujayralaridan murakkab tuzilgan bo‘lib, diploid holda bo‘ladi. E.colidan nematodalar DNKsi taxminan 40 marta, salamandrlar DNKsi 40000 marta katta. Odam hujayrasi DNKsi E.colidan 700 marta katta. Eukariot hujayralarda DNK hujayra yadrosining alohida fragmentlari bo‘lishi xromosomalarda joylashgan. DNK 400 dan (achitqida) 100000 kv (odamda) asosga ega. Agar ikki zanjirli DNKni bir chiziq bo‘ylab tizib chiqsak, u juda uzayib ketgan bo‘lar edi. (masalan, odam hujayrasida 1,74m).

Organizm	DNKsi (juft asos)	Genlar soni
SV40(hayvon virusi) T4(bakteriofag) E.coli (bakteriya) Odam gaploid hujayrasi	5,0x103 2,0x105 4,6x106 2,8x109	5 200 4600 100000-500000

Prokariot viruslarida yashirin genlar joylashgan bo‘lib, yashirin genlarda bir nukleotid ketma-ketligiga 2 ta, 3 ta har xil oqsillarni kodirlaydi. Bunday genlar 1977 yili Senger va uning xamkasblari tomonidan fX174 kolifag (shu bilan birga E. solini zararlovchi bakteriofagda ham)da aniqlangan. Ular fag DNKsining nukleotid ketma-ketligida uchta genni aniqlashdi (bu genlarni K, S, AK harflari bilan belgilaylik), har uchala gen bitta DNK molekulasida joylashgan, lekin har bir gen nukleotid ketma-ketligi o‘z o‘qilish ramkasiga ega.

• Prokariot viruslarida yashirin genlar joylashgan bo‘lib, yashirin genlarda bir nukleotid ketma-ketligiga 2 ta, 3 ta har xil oqsillarni kodirlaydi. Bunday genlar 1977 yili Senger va uning xamkasblari tomonidan fX174 kolifag (shu bilan birga E. solini zararlovchi bakteriofagda ham)da aniqlangan. Ular fag DNKsining nukleotid ketma-ketligida uchta genni aniqlashdi (bu genlarni K, S, AK harflari bilan belgilaylik), har uchala gen bitta DNK molekulasida joylashgan, lekin har bir gen nukleotid ketma-ketligi o‘z o‘qilish ramkasiga ega.

Endi eukariot organizmlarni zararlovchi viruslar ustida o‘anizatsiyasi formalaridan foydalanadi; shunday viruslar ham borki, ularda ham yashirin, ham (prerыvistыe genы) uzlukli genlarga ega bo‘ladi. Masalan, yashirin genlar sutemizuvchilarning SV40 virusida topilgan bo‘lib, DNKsida ikki oqsil: VR1 va VR2ni kodirlovchi uchastkasi (boshidan to oxirigacha 1488 to1601 ta nukleotid qoldig‘iga ega) bor.

• Endi eukariot organizmlarni zararlovchi viruslar ustida o‘anizatsiyasi formalaridan foydalanadi; shunday viruslar ham borki, ularda ham yashirin, ham (prerыvistыe genы) uzlukli genlarga ega bo‘ladi. Masalan, yashirin genlar sutemizuvchilarning SV40 virusida topilgan bo‘lib, DNKsida ikki oqsil: VR1 va VR2ni kodirlovchi uchastkasi (boshidan to oxirigacha 1488 to1601 ta nukleotid qoldig‘iga ega) bor.

E’TIBORINGIZ

E’TIBORINGIZ

UCHUN RAHMAT